اشاره:
ابوعبدالله جعفر بن عَفّان (عثمان) طائی (درگذشت حدود ۱۵۰ق) از شاعران شیعه و مرثیه سرایان عاشورا در قرن دوم هجری قمری بود. وی اشعاری در مدح و مرثیه اهل بیت و در دفاع از مسئله امامت سروده است. او به درخواست امام صادق(علیه‌السلام) برای امام حسین(علیه‌السلام) مرثیه سرایی کرد و امام او را به بهشت بشارت داد.
زندگینامه
ابوعبدالله جعفر بن عفان طایی از شاعران شیعی است که در برخی منابع پدر وی عثمان معرفی شده است. البته گفته شده است که درست آن همان عفّان است.[۱] مرزبانی او را در شمار شعرای شیعه کوفی ذکر کرده است.[۲] وی با امام صادق(علیه‌السلام) و با سید حمیری هم عصر بوده است و با حمیری محاوراتی داشته است.[۳] او حدود سال ۱۵۰ق درگذشته است.[۴]
مرثیه امام حسین(علیه‌السلام)
جعفر بن عفان در مرثیه امام حسین(علیه‌السلام) نیز شعر می سروده است. وی به درخواست امام صادق(علیه‌السلام) برای امام حسین(علیه‌السلام) مرثیه سرایی کرد و اشعاری خواند که به انبوه ضربات بر پیکر امام حسین(علیه‌السلام) اشاره داشت. امام صادق(علیه‌السلام) و دیگر حاضرین به گریه افتادند سپس امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: ای جعفر، اینک خدا بهشت را بر تو واجب ساخت.[۵] شعری که وی در حضور امام (علیه‌السلام) خواند چنین است:
لیبک علی الإسلام من کان باکیا فقد ضیعت أحکامه و استحلت
غداه حسین للرماح دریئه و قد نهلت منه السیوف و علت
و غودر فی الصحراء لحما مبددا علیه عتاق الطیر باتت و ظلت
فما نصرته امه السوء إذ دعا لقد طاشت الأحلام منها و ضلت
الا بل محوا أنوارهم بأکفهم فلا سلمت تلک الأکف و شلت
و ناداهم جهدا بحق محمد فان ابنه من نفسه حیث حلت
فما حفظوا قرب الرسول و لا رعوا و زلت بهم اقدامهم و استزلت
أذاقته حر القتل امه جده هفت نعلها فی کربلاء و زلت
فلا قدس الرحمن امه جده و ان هی صامت للاله و صلت
کما فجعت بنت الرسول بنسل ها و کانوا کماه الحرب حین استقلت[۶]
ترجمه: باید هر گریه کننده ای بر اسلام بگرید که احکام آن ضایع و حرامش حلال گشته است. همان روزی که حسین(علیه‌السلام) با نیزه قطعه قطعه شد و آنگاه که شمشیرها از خونش سیراب گشتند. در آن دشت او به جا ماند همچون تکه گوشتی جدا شده و شب، پرندگان جسد مبارکش را در پناه گرفتند. یاریاش نکردند آن امت زشتکار آنگاه که آنان را صدا زد به درستی که صبر و بردباری کم رنگ شد و از بین رفت. آنان با دست خود نورشان را خاموش کردند این چنین دستانی سالم نباد و نابود باد. با تلاش هر چه بیشتر آنان را خواند به حق محمد که اوست فرزند محمد، از جان محمد. نگه نداشتند حرمت خویشاوندی با پیامبر را، رعایت آن را ننمودند و پای آنان لغزید، و لغزانید. امت جدش به او سوز مرگ چشاندند و پاپوش این امت در کربلا باعث سقوط آنان شد. پاکیزه نگرداند خداوند امت جدش را هر چند که روزه بدارند و نماز بخوانند. که دخت پیامبر را به سوگ فرزندانش نشاندند آنانی را که به هنگام جنگ پابرجا و پشتیبان بودند آنگاه که دیگران کوچ می کردند.
اشعار و دیوان
جعفر بن عفان در اشعار خود مسأله امامت را مطرح می کرد و بدین وسیله به شاعرانی که در همین مسئله از عباسیان دفاع می کردند، پاسخ می داد.[۷] او اشعاری در مدح اهل بیت نیز سروده است. محسن امین برخی از ابیات وی را در اعیان الشیعه آورده است.[۸] آقا بزرگ از دیوانی به نام دیوان جعفر بن عفّان طائی یاد می کند. به گفتۀ او ابن ندیم[۹] نیز از دیوان او با ۲۰۰ برگه یاد کرده است.[۱۰]
اقسم بالله و آلائه و المرء عما قال مسئول
ان علی بن أبی طالب علی التقی و البر مجبول
و انه الهادی الامام الذی له علی الأمه تفضیل
یقول بالحق و یقضی به و لیس تلهیه الأباطیل[۱۱]
پی نوشت:
- امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۲۸.
- امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۷۰.
- طوسی، امالی، ۱۴۱۴ق، ص۱۹۸.
- امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۷۰.
- کشی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۸۹.
- امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۲۸.
- شاخصه های دوران امام صادق (علیه‌السلام)
- امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۲۹-۱۲۸.
- ابن ندیم، الفهرست، دار المعرفه، ص۲۳۴.
- آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۹۶.
- امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۲۸.
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیه تهران، ۱۴۰۸ق.
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت، دار المعرفه، بی تا.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، مصحح: مؤسسه البعثه، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
- کشی، محمد بن عمر، طوسی، محمد بن حسن، رجال الکشی- إختیار معرفه الرجال، مصحح: مصطفوی، حسن، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، مشهد، ۱۴۰۹ق.
منبع: ویکی شیعه
