ضرورت و اهمیت دوست
با توجه به این که انسان، موجودى اجتماعى است و براى ارائه حیات خویش، نیاز به ارتباطات در جامعه دارد؛ پس انسان در تمام دوران حیات، نیازمند به رفاقت و دوستى با دیگران است. انسان‌ها نه تنها با هم انس مى‌گیرند و با مصاحبت و همنشینى وسایل شادمانى و شادى یکدیگر را فراهم مى‌سازند، بلکه هر دوستى، به میزان ارتباط و همنشینى، در روح و روان رفیق خودش نفوذ مى‌کند و بر عقاید، اخلاق، گفتار، و کردار او اثر مى‌گذارد.
بزرگان گفته‌اند «درباره هیچکس به نیکى یا بدى نمى‌توانیم قضاوت کنیم، مگر این که دوستانش را بشناسیم. آدمى با صفات همنشینان و دوستان صمیمى‌اش شناخته مى‌شود. بر این اساس، انتخاب دوست و همنشین براى جوانان، از حساس‌ترین مسائل دوران جوانى است.
امام على(علیه السلام) مى‌فرماید: «عاجزترین مردم کسى است که از نظر دوستیابى عاجز باشد و عاجزتر از او کسى است که دوستى را که به دست آورده، از دست بدهد.»
از این رو، بهترین و مناسب‌ترین دوستان را انتخاب کنیم و همواره دوستى‌هایمان را مستحکم کنیم و آن را پاس بداریم.
ویژگى‌هاى دوست خوب
این ویژگى‌ها به ترتیب زیر است:
۱- اخلاق خوب و پسندیده
۲- صداقت و راستگویى
۳- رازدارى و امانتدارى
۴- حسن مشاوره، راهنما و هدایت‌کننده
۵- صبور و تحمل شداید و ناملایمات در کنار دوست
۶- تواضع، فروتنى و نداشتن تکبر، غرور و حسد
۷- شفقت و مهربانى
۸- گذشت و فداکارى
۹- همراهى و همدلى و وفادارى
۱۰-انعطاف‌پذیرى
۱۱-جوانمردى و همیارى دوستان سالم
۱۲-داراى رشد عقلانى و دانا
۱۳-با ایمان و تقوا دورى‌کننده از گناه
۱۴-دست‌گیرى و یارى در حل مشکلات
۱۵-بزرگوارى و نجابت
۱۶-اهل خیر و دعوت‌کننده به نیکى‌ها
۱۷-دوستى براى خداوند نه مطامع دنیوى
روایت: مردى از امام حسین(علیه السلام) خواست که دوست و همنشین وى باشد، امام سه شرط را برایش مطرح نمود و فرمود:
۱ـ اول آن که از من ستایش و تعریف نکنى، زیرا من نسبت به خودم از تو آگاهترم.
۲ـ مرا دروغگو ندانى؛ زیرا دروغگو، رأى و عقیده درستى ندارد.
۳ـ مبادا در برابر من از کسى غیبت کنى.
چون آن مرد شرایط دوستى با آن حضرت را دشوار دید، گفت: مى‌خواهم از درخواست خود منصرف شوم. امام(علیه السلام) فرمود: آرى؛ هر طور مى‌خواهى انجام بده.
وظایف متقابل دوستان
۱ـ احترام متقابل
۲ـ درک شرایط همدیگر
۳ـ محبّت و ابراز عشق و علاقه
۴ـ گذشت و فروتنى در سختى‌ها و شرایط بحرانى
۵ـ همدلى و همدردى
۶ـ مشارکت در حل مشکلات
۷ـ صداقت و رازدارى
۸ـ و …
شیوه‌هاى انتخاب دوست
۱ـ آگاهى و شناخت لازم نسبت به فرد مورد نظر (دوست) و خانواده‌اش. این آگاهى مى‌تواند به شیوه‌هاى پرسش و پاسخ از دوستان، همسایگان، همکلاسان، بستگان و آشنایان و غیره ایجاد گردد.
۲ـ مشاهدات عینى رفتار‌هاى فردى و اجتماعى. این امر مى‌تواند با مشاهدات غیابى و نامحسوس والدین، مربیان و مشاوران، در گروه‌هاى هم‌سن و سال، اردوهاى تفریحى، اعیاد و مراسم اجتماعى، میادین ورزشى، مجامع مذهبى و حتى گردهمایى‌هاى خانوادگى به عمل آید.
نکته: نقش خانواده به عنوان مشاور دلسوز، نمود ویژه‌اى دارد، به طورى که پدر و مادر مى‌توانند با ایجاد جلب اطمینان و اعتماد، به حرف‌هاى فرزند خود گوش کنند، با او همدلى نمایند و کمک کنند فرزندشان، ندانسته از ناحیه دوستان کج‌اندیش و کوتاه‌فکر گمراه نشود. اگر والدین بتوانند خطر رفیقان ناصالح را به جوانان خود بفهمانند و با منطق شیوا و خیرخواهانه آنان را از زیان‌هاى جبران‌ناپذیر معاشرت با عناصر تبهکار آگاه سازند، توانسته‌اند موجبات خوشبختى و سعادت فرزندان خویش را فراهم آورند.
۳ـ آزمودن دوست. راه‌هاى زیادى براى آزمایش دوست وجود دارد، از جمله این که مثلاً ببیند در سختى‌ها و مشکلات، چگونه شما را یارى مى‌کند و آیا شما را در چنین روزى، تنها مى‌گذارد یا همدل و همراه شما است؛ و یا مثلاً رفتار و برخورد او در سفر چگونه است، چرا که آدمى در سفر، لباس تکلّف و ریا را از تن خود مى‌کند و آن طور رفتار مى‌کند که واقعاً مى‌اندیشد؛ اینجاست که مى‌توان او را به آسانى آزمایش کرد.
عوامل فروپاشى و ترک دوستى
۱- دروغگویى
۲- بى‌احترامى نسبت به یکدیگر
۳- استبداد
۴- بدزبانى و دشنام
۵- عدم درک متقابل
۶- کینه‌توزى و لجبازى، بگو مگو کردن و بحث و مجادله بیش از حد
۷- تحقیر و شماتت همدیگر
۸- بى‌توجهى به کمالات همدیگر
۹- اسراف و تبذیر
۱۰-حسادت، خساست و تنگ‌نظرى
۱۱-تعارض در احساسات و عواطف همدیگر مثل نفرت در مقابل محبت
۱۲-سخن‌چینى و عیب‌جویى
توصیه هایی جهت تحکیم دوستی ها
رعایت موارد زیر موجب تحکیم دوستى شما با دیگران خواهد شد:
۱- نسبت به نزدیکترین دوستان خود، وقت‌شناس باشید.
۲- با آن‌ها صادقانه برخورد کنید.
۳- در برخورد با آن‌ها ادب را کاملاً رعایت کنید.
۴- با آن‌ها مهربان باشید.
۵- اشتباهات خود را بپذیرید و در صورت لزوم از آن‌ها پوزش بخواهید.
۶- امکانات خود را در نظر بگیرید و از وعده و وعیدهاى بى‌جا بپرهیزید.
۷- رازنگهدار باشید.
۸- تا جایى که ممکن است، از دوستان وام و قرض نگیرید.
۹- از آن‌ها توقع بى‌جا و بى‌مورد نداشته باشید.
۱۰-نسبت به آن‌ها با گذشت و فداکار باشید.
۱۱-در غیاب آن‌ها به نیکى یاد کنید.
۱۲-زودرنج نباشید و هر چه سریعتر، در صدد رفع دلتنگى‌هاى خویش برآیید.
۱۳-از شوخى و مزاحى که به شخصیت آن‌ها لطمه وارد مى‌سازد، اجتناب کنید.
۱۴-عیب‌هاى آن‌ها را با رعایت احترام و در خلوت به آن‌ها بگوئید.
۱۵-محبت و علاقه خود را همواره ابراز کنید و با آن‌ها خوش برخورد باشید.
۱۶-هر از چند گاهى به همدیگر هدیه دهید.
۱۷-نسبت به آن‌ها خوشبین باشید و به نظراتشان احترام قایل شوید.
۱۸-در سختى‌ها و هنگام بروز مشکل با یکدیگر مدارا کنید.
منبع: جمعی از نویسندگان؛ با تلخیص از کتاب راهنمای آموزش مهارت‌های اساسی زندگی؛ ص ۶۴ – ۶۷
