«وَجَعَلْناهُمْ اَئِمهً یَهْدُونَ بِاَمْرِنا»(۷)
یعنى؛ و قرار دادیم آنها را امامان و پیشوایانى که مردم را به امر ما هدایت کنند.
بنا بر این بیشک، دلیل انتخاب شدن انبیا و امامان از سوى خداوند، لیاقت و شایستگى آنان بوده است. چنان که در طول زندگى این شایستگى را به اثبات رسانده اند، ابراهیم علیه السلام گام در آتش مى گذارد و براى اطاعت از امر الهى به انجام سختترین آزمایش خداوند تن مى دهد و تا مرحله ذبح فرزند عزیز خویش پیش مىرود.
موسى علیهالسلام با قدرت فرعونى درگیر مىشود و براى هدایت بنى اسرائیل سختترین مرحله ها را مى گذراند و دشوارترین رنجها را تحمل مىکند.
عیسى علیهالسلام براى اجراى رسالت خود، چندان مقاومت مىورزد که تا پاى دار پیش مى رود.
پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله در راه رسالتش بیش از همه انبیاى الهى ستم مى بیند و تا بدان پایه به هدایت مردم اهتمام مىورزد و براى آنان دل مىسوزاند که خداوند در نص آیه کریمه قرآن به او دستور مىدهد که تا این اندازه خود را در مشقّت مینداز.(۸)
على بن ابیطالب علیهالسلام در طول زندگى خود اثبات مىکند که جز به خدا و دین و خلق نمىاندیشد و زندگى و مرگ خود را در راه حق و براى حق قرار مىدهد. تا آنجا که یک ضربت او در جنگ با خشنترین چهره کفر و لجاج، برتر از عبادت همه جن و انس معرفى مىشود.
خداوند که شایستگى و صلاحیت انبیا و امامان را از آغاز خلقت مىداند، آنان را به عنوان معلمان و راهنمایان خلق بر مىگزیند و به ایشان کرامت خاص و توفیق ویژه مى بخشد و از آنان مسوءولیتهاى بیشترى مى خواهد.
راههاى اثبات امامت امامان
جهان پر است از نداهاى حق و باطل و ادعاهاى الهى و شیطانى، زیرا همچنان که پیامبران الهى و امامانِ راستین، مردم را به سوى خود خوانده اند تا آنان را به سوى خدا هدایت کنند، همزمان با ایشان و در عصر آنان نیز مدعیان دروغینى بوده اند که خود را پیشوا و راهنما معرّفى کرده و مردم را به پیروى از خویش فراخوانده اند و مایه گمراهى آنان شده اند.
خداوند متعال از گروه اوّل به عنوان پیشوایانى که مردم را به امر الهى هدایت مى کنند یاد کرده(۹) و از گروه دوّم به عنوان پیشوایانى که مردم را به سوى آتش فرا مى خوانند نام برده است.
«وجَعَلْناهم ائمهً یَدْعُونَ الى النّار».(۱۰)
براین اساس، هر کس که در جامعه بشرى ادّعاى امامت و پیشوایى را داشته باشد، نمى توان بدون دلایل و نشانه هاى لازم، ادّعاى او را پذیرفت و از او پیروى کرد، بلکه باید مدّعى امامت و نبوت، دلایلى داشته باشد تا بتوانیم به او اعتماد کنیم.
دلایلى که انبیا براى مردم آورده اند به چهار بخش قابل تقسیم است:
۱ . گواهى و تأیید آنان از سوى انبیاى پیشین.
۲ . ارائه مطالب صحیح و منطقى و معقول همراه با دلایل قانع کننده و هماهنگ با فطرت و نیاز آدمى و نیز هماهنگ و همساز با معارف انبیاى گذشته.
۳ . برخوردارى آنان از اخلاقى ممتاز و رفتارى انسانى و متعالى.
۴ . ارائه معجزات، به منظور اثبات نبوت خود و ارتباط ویژهاى که با خداى هستى دارند.
هرگاه این چهار نشانه در کنار هم قرار گیرد، این اطمینان براى ما حاصل مىشود که مدّعى نبوت، بهراستى مورد تأیید خداوند است و ما را به سوى خداوند متعال هدایت مى کند.
اکنون باید دید که آیا امامان هم براى اثبات امامت خود نیاز به این دلایل دارند؟
پاسخ این است که «امامت» به عنوان پیشوایى خاص الهى و دینى . با ویژگیهایى که در صفحات قبل یاد کردیم . مقامى والاست و امام معصوم واجد همه ویژگیهاى پیامبر .
بجز وحى قرآن . و داراى تمامى اختیارات و مسوءولیتهاى رسول خدا و برخوردار از علم لَدُنّى و در یک کلمه امام یعنى، خلیفه خدا و خلیفه رسول اللّه صلی الله علیه وآله . با توجّه به این ویژگیهاى امام و نیز با توجّه به اینکه تنها خداوند با علم برتر خود، شایستگى انسانها را مى داند و بر اساس شایستگى، مقام امامت را به آنان عطا مى کند؛
ناگزیر امامان و جانشینان خاص انبیا نیز باید مانند خود انبیا علیهمالسلام از دلایل و شواهدى برخوردار باشند تا ما بتوانیم به آنان اعتماد داشته باشیم و از ایشان پیروى کنیم.
امام على بن موسى الرضا علیهالسلام در این باره فرموده است:
«لمّا کانَ الامامُ مُفتَرضَ الطّاعه لم یکن بدٌّمِن دلالهٍ تَدُلّ علیه و یتمیّزه بها من غیره».(۱۱)
یعنى؛ چون امام کسى است که اطاعت کردن از او واجب است، ناگزیر باید بر امامت او دلیلى اقامه شود تا در پرتو آن دلیل بتوان امام را از غیر امام تشخیص داد.
دلایلى از قرآن و حدیث
در کتاب بحارالانوار حدود هشتاد آیه از قرآن آمده است که به شکلى به مسأله امامت مربوط مى شود.(۱۲) ولى به سبب آنکه آوردن همه آن آیات در این مختصر نمى گنجد به چند نمونه اکتفا مى کنیم:
امام رضا علیهالسلام در یکى از مناظرات خود مى فرماید:
۱ . «هم الذّین وَصَفَهم اللّهُ فیِ کتابِهِ فقال: «انّما یُرید اللّهُ لُیِذْهِبَ عنکم الرِّجْسَ اَهْلَ البیت ویُطَهِّرَکم تطهیراً»
یعنى؛ اهلبیت همان کسانى هستند که خداوند ایشان را در قرآن توصیف کرده و درباره آنان فرموده است: «همانا خداوند اراده کرده است تا هرگونه گناه و آلودگى از شما اهلبیت به دور باشد و شما را به گونه اى خاص پاک و منزّه از گناه بدارد».
سپس آن حضرت در پاسخ به این سوءال که این آیه درباره چه کسانى است و منظور از اهلبیت پیامبر چه کسانى هستند؟ فرمود:
«هم الذّین قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله :
انّى مُخَلَّف فیکم الثَّقَلین کتاب اللّه وعترتى اهلبیتى، لَنْ یَفْتَرِقا حتّى یردا عَلَیَّ الحوض».(۱۳)
اهل بیت در این آیه همان کسانى هستند که رسول خدا درباره آنان فرمود: «من پس از خود دو یادگار گرانبها میان شما مى گذارم، کتاب الهى و عترتم که اهلبیت من هستند و این دو از یکدیگر جدا نمى شوند تا در روز قیامت نزد حوض کوثر بر من وارد شوند.»
۲ . «یا ایّها الذّین امَنوا اطیعوا اللّه واطیعوا الرّسول و اولى الامر منکم»(۱۴).
یعنى: «اى اهل ایمان، اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید رسول خدا را و نیز آنان که صاحب فرمان هستند».
در فهم این آیه اگر از معارف دین و روایات استفاده نکنیم، چه بسا گرفتار بد فهمى شویم، زیرا منظور از «اولى الامر» کسانى نیستند که تحت عنوان «فرمانروا» و «سلطان» بر مردم فرمان مىرانند، زیرا بسیارى از فرمانروایان .
مانند فرعون . براساس هواى نفس و قدرتطلبى و فزون خواهى فرمان مى رانند و خداوند آنان را طاغوت نامیده است و از مسلمانان خواسته است تا با طاغوتها سازگارى نداشته باشند.
بنا براین، منظور از «اولیالامر» . صاحب فرمان . باید کسان خاصى باشند که امام رضا علیهالسلام آنان را معرفى کرده و فرموده است:
«یعنى الذّین اَوْرَثَهم الکتاب والحکمهَ وحُسِدُوا عَلَیهم بِقَوْلِهِ «ام یحسدون الناس على ما آتاهم اللّه من فضله فقد آتینا آل ابراهیم الکتاب و الحکمه و آتیناهم ملکاً عظیماً… والملک ههنا الطاعه لهم».
در این آیه «اولى الامر» همان کسانى هستند که وارث کتاب و حکمتاند و مورد حسادت قرار گرفته اند، چنان که خداوند در قرآن فرموده است: «آیا مردمان به خاطر آنچه خداوند از فضل خود به ایشان عطا کرده است، به آنان حسد مى ورزند! با اینکه به آل ابراهیم ما کتاب و حکمت را عطا کرده ایم و نیز ملکى عظیم بخشیده ایم».
سپس امام توضیح مى دهد که «ملک عظیم» در این آیه به معناى فرمانروایى بر سرزمینها نیست، بلکه منظور فرمانروایى بر دلهاست که بر مردم واجب شده است از برگزیدگان الهى اطاعت کنند.
۳ . «قُل لا أسألکم علیه اَجْراً الاّ المودّه فى القُرْبى».(۱۵)
«بگو! من در برابر رسالتى که انجام داده ام، از شما مردم اجرو پاداشى نمى طلبم، مگر دوستى خویشاوندان و نزدیکانم را.»
امام رضا علیهالسلام در توضیح این آیه و دلالت آن بر منزلت اهلبیت علیهمالسلام فرموده است:
در قرآن نظیر این آیه درباره برخى انبیاى دیگر مانند نوح علیهالسلام ، هود علیهالسلام ، صالح علیهالسلام ، لوط علیهالسلام و شعیب علیهالسلام نیز آمده است با این تفاوت که فقط این جمله آمده است که «پاداش انبیا با خداست» ولى مسأله «دوستى ذی القربى» در مورد آنان مطرح نشده است.
خداوند درباره نوح مى فرماید که او به مخاطبان خود گفت:
«وما اسألکم علیه مِنْ اَجْر اِنْ اَجْرى الاّ على ربِّ العالمین»(۱۶)
یعنى ؛ «من هیچ گونه پاداشى از شما نمى طلبم، زیرا پاداش من فقط با پروردگار جهانیان است.»
قرآن درباره حضرت هود فرموده است:
«لا أسألکم علیه اجراً اِنْ اجرى الاّ على الذى فَطَرنى».(۱۷)
یعنى ؛ «من از شما مردم به خاطر رسالتى که انجام دادهام، مزدى نمىطلبم، زیرا پاداش من بر هیچ کس نیست، جز آن کس که مرا آفریده و وجودم را سرشته است.
امّا قرآن تنها در باره رسول خاتم صلی الله علیه وآله فرموده است که اجر رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله ، دوستى خویشان نزدیک اوست.
سپس امام رضا علیهالسلام مىفرماید:
«وَلَمْ یُفْرض اللّه مودّتهم الاّ وقد علم انّهم لایرتدّون عن الدّین ابداً ولا یرجعونَ اِلى ضلالهٍ ابداً».(۱۸)
یعنى؛ خداوند دوستى اهلبیت پیامبر صلی الله علیه وآله را به این سبب واجب کرده است که مى دانسته است اهلبیت پیامبر اسلام، هرگز از دین الهى روى برنمى تابند و هرگز به جانب گمراهى و کجروى کشیده نمى شوند.
آنگاه امام رضا علیهالسلام مى فرماید: پس از نزول این آیه و قبل از اینکه آیه براى مردم خوانده شود رسول خدا صلی الله علیه وآله در میان پیروان خود به حمد و ثناى الهى پرداخت و فرمود: اى مردم! خداوند تکلیفى را بر شما واجب کرده است، آیا این وظیفه را انجام خواهید داد؟
به این پرسش پیامبر صلی الله علیه وآله هیچ کس پاسخى نداد! زیرا گمان مى کردند که این تکلیف به پرداخت وجه مادّى مربوط است!
روز دوم و روز سوم نیز همین مسأله تکرار شد و مخاطبان پیامبر سکوت کردند تا اینکه رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: این تکلیف مربوط به پرداخت طلا و نقره و خوردنیها و نوشیدنیها نیست!
مردم پرسیدند: اگر درباره این امور نیست، پس درباره چیست؟
در این هنگام رسول خدا، آیهاى را که بر او نازل شده بود براى مردم بازخواند و فرمود اجر رسالت من، دوستى اهلبیت من است.
مردم با شنیدن این آیه گفتند ما این فرمان الهى را مىپذیریم و این واجب را به جاى خواهیم آورد.
در ادامه این حدیث، امام رضا علیهالسلام مىفرماید:
«امّا بیشتر مردم به این تکلیف الهى عمل نکرده و به این پیمان وفا ننموده اند!»
وجوب محبّت اهلبیت علیهمالسلام براى چیست؟
از دیدگاه شیعه امامیه، مطابق با تعالیم قرآنى و نیز روایات رسیده از رسول خدا صلی الله علیه وآله و اهلبیت عصمت و طهارت علیهمالسلام ، هیچ حکمى از احکام الهى بدون دلیل و مصلحت نیست.
بنابر این اگر خداوند در قرآن از موءمنان خواسته است تا «اهلبیت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله » را دوست بدارند، حتماً این بیان الهى، داراى دلیل و حکمت و مصلحت بوده است.
اگر سوءال شود که آیا ممکن است همانگونه که انسانها فرزندان و خویشاوندان خود را به دلیل نسبتهاى خانوادگى بر دیگران ترجیح مى دهند و گاه در این راه حقوق و فضایل دیگران را نادیده مى گیرند؛ خداوند هم فقط به خاطر خویشاوندى «اهلبیت علیهمالسلام » با پیامبرش، آنان را مورد توجّه ویژه قرار داده و محبّت ایشان را بر مردم واجب کرده باشد!
پاسخ این است که نسبت دادن چنین مطلبى به خداوند، دور از ساحت قدس الهى است؛ زیرا خداوند با هیچ انسانى خویشاوندى ندارد. همه آدمیان، بندگان او هستند و لطف و رحمت او شامل همه انسانها بوده و خواهد بود و این انسانها هستند که در استفاده از رحمت الهى و عنایات او با یکدیگر تفاوت دارند.
برخى شایستگى بیشترى از خود نشان مى دهند و در میدان عبودیت بر دیگران سبقت مىگیرند و برخى با سستى و کندى به طرف رحمت الهى حرکت مىکنند.
خداوند خود در قرآن فرموده است: «اِنَّ اکرمکم عنداللّه اَتْقیکُمْ»(۱۹).
یعنى؛ «همانا با کرامت ترین و با فضیلت ترین شما انسانها نزد خداوند، آن کس است که با تقواتر باشد و بیش از دیگران خدا را در نظر داشته و حقوق الهى را رعایت کرده باشد».
دلیل اینکه خداوند نزدیکان و خاندان پیامبر صلی الله علیه وآله را تا این اندازه مورد تکریم و عنایت قرار داده، تا آنجا که محبّت آنان را پاداش رسالت رسول خاتم صلی الله علیه وآله تعیین کرده است؛ آن است که اهلبیت پیامبر از همه انسانها و از همه امّت پیامبر با تقواتر بوده و در میدان بندگى و عبادت و اداى حقوق و انجام وظایف الهى بر همگان پیشى گرفتهاند.
بهترین گواه بر اینکه در نظر خداوند، برترى و فضیلت آدمیان بر یکدیگر، منوط به فضایل و شرافتهاى اخلاقى و دینى است و صِرف خویشاوندى و ارتباط نسبى، یک ارزش به حساب نمى آید.
این است که خداوند فرزند نوح را با اینکه از نسل نوح بود، مورد عنایت قرار نداد و زمانى که نوح به درگاه خداوند دعا کرد تا فرزندش از غرق شدن و هلاک شدن نجات یابد و گفت: «رَبِّ اِنَّ ابنى مِنْ اَهْلى واِنَّ وَعْدَکَ الْحَقّ»(۲۰). یعنى؛ پروردگارا! فرزند من از اهل من به حساب مى آید [و تو وعده دادهاى که اهل مرا نجات دهی] و البته وعده تو حق است». خداوند در پاسخ او فرمود: «قال یا نوح اِنَّه لَیْسَ من اهلک».(۲۱)
یعنى؛ اى نوح آن جوان کافر با اینکه فرزند تنى تو به حساب مىآید، امّا او از اهل تو نیست و وعده الهى شامل او نمىشود.
از مجموع این مطالب نتیجه مىگیریم که اگر خداوند بدون قید و شرط و بدون استثنا از موءمنان خواسته است تا «اهلبیت علیهم السلام » را دوست بدارند، معنایش این است که خداوند هم آنان را دوست دارد.
آنان نزد خدا از کرامت ویژهاى برخوردارند و دلیل کرامت و برترى آنان در تقوا و خداشناسى و معنویت و شرافت علمى و عملى آنان است و خداوند وقتى از موءمنان خواسته است تا اهل بیت را دوست بدارند، معنایش این است که مقام و منزلت و عصمت آنان را تأیید و امضا کرده است.
محبّت، هموارترین راه درس آموزی
خداوند متعال براى هدایت انسانها، ابزار و امکانات معرفتى و فطرى و راههاى مختلفى را در اختیار آنان قرار داده است. پیامبران را مبعوث و کتاب آسمانى را بر آنان نازل کرده تا شریعت و معرفت را به انسانها آموزش دهند. یکى از هموارترین راهها براى درس آموزى از مکتب اولیاى الهى، راه محبّت و دوستى است.
اطاعت از قانون و پیروى از صالحان به دو صورت امکانپذیر است:
۱ . اطاعت از روى اجبار و پیروى ناخواسته و بدون رغبت.
۲ . اطاعت از روى انتخاب و پیروى با میل و اشتیاق.
مادر براى فرزندش وظایف مادرى را انجام مى دهد، امّا این وظایف که مشکلات فراوان نیز دارد، با عشق و محبّت آمیخته است و مادر از انجام وظایف مادرى لذّت مى برد، زیرا فرزندش را دوست دارد.
بنابر این اگر انجام وظایف و پیروى از الگوهاى دینى و الهى، همراه با محبّت و مودّت نسبت به آنان باشد، درس آموزى و پیروى از آنان نه تنها سخت و دشوار نمى نماید، بلکه لذّتبخش و بهجت آفرین نیز هست.
خداوند در قرآن، رابطه محبّت و اطاعت را چنین بیان فرموده است:
«قل اِنْ کُنْتُمْ تُحبّونَ اللّهَ فاتّبعونى یُحْبِبْکُم اللّه».(۲۲)
یعنى؛ «اى پیامبر بگو: اگر شما خدا را دوست دارید از من که پیامبر او هستم پیروى کنید تا خدا هم شما را دوست داشته باشد.»
از این آیه استفاده مى شود که در فرهنگ قرآنى اطاعت و پیروى از صالحان و مردان الهى، با دو محبّت همراه است. یک محبّت به عنوان مقدمّه و انگیزه و یک محبّت به عنوان دستاورد و نتیجه.
پس مى توان نتیجه گرفت که اگر خداوند محبّت و مودّت اهلبیت پیامبر صلی الله علیه وآله را بر موءمنان واجب ساخته، به خاطر آن بوده است تا مردم با محبّت و دوستى، راه اطاعت از معلّمان الهى را بپیمایند و معرفت خدا و اطاعت از دستورات دین را با زمزمه محبّت فراگیرند و این به سود خود مردم است، چنان که قرآن به صراحت این نکته را بیان داشته است:
«قُلْ ما سَألْتُکُمْ مِنْ اَجْرٍ فَهُوَ لکم اِنْ اَجْرِیَ الاّ على اللّه».(۲۳)
یعنى؛ [اى پیامبر! به موءمنان] بگو اگر از شما در برابر انجام وظیفه رسالت پاداشى خواستم، به خاطر منافع و نتایج ارزشمندى است که براى خود شما دارد وگرنه پاداش [حقیقی] من بر خداوند است.
بهراستى اگر کسى جویاى حق باشد، درمى یابد که تا چه اندازه معارف امامیه، به روشنى و آسانى از قرآن فهمیده مى شود؛ زیرا پیامبر در سراسر قرآن . به فرمان الهى .
فقط یک پاداش از امّت خود درخواست کرده و آن هم «محبّت اهلبیت علیهمالسلام » بوده است و سپس درباره همان یک درخواست هم مى فرماید، هدف و منظور، سودرسانى به امّت بوده است. و این سود در فرهنگ قرآنى و نبوى عبارت است از هدایتیابى اهل ایمان به معرفت صحیح و اخلاق و معنویت و پاکى در گفتار و رفتار و اندیشه.
نتیجه
۱. محبّت و ارادت مسلمانان به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه وآله ریشه در متن آیات قرآن و فرمایشات رسول اکرم صلی الله علیه وآله دارد.
۲. اظهار دوستى نسبت به اولیاى الهى و انبیا و امامان علیهمالسلام هر چند خود مورد خواست و فرمان الهى است، امّا از آنجا که فرمانهاى الهى و امر و نهى او داراى حکمتها و مصلحتهاى مختلفى براى تکامل بشر مى باشد؛ مىتوان از فرهنگ قرآنى و نبوى استفاده کرد که یکى از نتایج مهمّ این دوستى، دریافت معارف صحیح درباره توحید، وحى، رسالت، قرآن، وظایف انسان، مسأله معاد و… از مکتب درسى و سیره و سنّت آنان است.
۳ . اساس توجّه مسلمانان به اهلبیت علیهمالسلام رهنمود خود قرآن و پیامبراکرم صلی الله علیه وآله مىباشد، از این رو ابراز دوستى و محبّت به خاندان نبوّت، هرگز به معناى شرک و کم توجّهى به ساحت قدس الهى نیست. همچنان که اطاعت از پیامبر صلی الله علیه وآله و «اولیالامر» به معناى شرک در اطاعت از خداوند نیست، زیرا خداوند خود دستور داده است:
«اطیعوا اللّه و اطیعوا الرّسول واولى الامر منکم».
یعنى؛ اطاعت کنید از خدا واطاعت کنید از رسول خدا و اولیالامر از میان خودتان.
لازم به یادآورى است که براساس دلیل معتبر عقلى و نقلى، تعبیر «اولى الامر» شامل فرمانروایان ناصالح و غیردینى و آلوده به گناه نمىشود، بلکه فقط فرمانروایان صالح، دینشناس و باتقوا را در بر مى گیرد.
کسانى که جز براساس دین الهى حکم نمىکنند و آنان امامان معصوم از اهلبیت رسول صلی الله علیه وآله مىباشند. و پس از آنان، کسانى که تأییدهاى لازم را از نظر دینى دارا باشند.
۴ . دوستى و محبّت اهلبیت علیهمالسلام زمانى در وجود یک مسلمان ریشه دارد و مودّتى راستین به حساب مىآید که او به لوازم و شرایط دوستى پایبند باشد. و با رفتار و اعمال خود خشنودى خداوند و پیامبر صلی الله علیه وآله و امامان را جلب نماید.
در انجام واجبات دینى و تکالیف الهى کوشش و در ترک گناهان همّت نماید و همواره آرزو داشته باشد که معارف قرآنى و مکارم اخلاقى اهلبیت علیهمالسلام در جامعه بشرى گسترش یافته و حاکمیّت یابد و حکومت مادّى و معنوى از آنِ خاندان رسول اکرم صلی الله علیه وآله شود.
«اللّهم اِنّا نَرْغَبُ الیک فى دولهٍ کریمهٍ تُعِزُّ بها الاسلامَ واَهْلَهُ وتُذِلُّ بها النّفاقَ واَهْلَهُ وتَجْعَلُنا فیها مِنَ الدُّعاهِ اِلى طاعَتِک والقادهِ اِلى سبیله وتَرْزُقُنا بِها کِرامَهَ الدّنیا والاخِرَه».
خداوندا! از درگاه تو آرزومندیم تا شاهد دولت با کرامت حضرت مهدى علیهالسلام باشیم. دولتى که در پرتو آن، اسلام و مسلمانان عزّت و منافقان ذلّت یابند.
خداوندا! از تو مى خواهیم که ما را در آن دولت کریم و حکومت جهانى در زمره کسانى قرار دهى که مردم را به طاعت و بندگى تو فرا مى خوانند و به راه تو هدایت مى کنند.
خداوندا! در پرتو آن حکومت با عزّتِ دینى، کرامت دو جهان را به ما عنایت کن.
منبع:
۱ . الاصول من الکافى، کلینى، محمد، تصحیح و تعلیق على اکبر الغفارى، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۸ ه .
۲ . امالى، صدوق، محمد، ترجمه کمرهاى، تهران، اسلامیه، ۱۴۰۴ ه .
۳ . تحف العقول عن آلالرسول، حرانى، حسن، تصحیح علیاکبر الغفارى، قم، نشر اسلامى، ۱۴۰۴ ه .
۴ . التطبیق بین السفینه والبحار، مصطفوى، جواد. مشهد، آستان قدس، ۱۴۰۳ ه .
۵ . عیون اخبارالرضا، صدوق، محمد، تصحیح مهدیلاجوردى، قم، طوس، ۱۳۶۳ش.
۶ . کمال الدین و تمام النعمه، صدوق، محمد، تصحیح و تعلیق على اکبر الغفارى، قم، مدرسین، ۱۴۰۵ه.
۷ . مسند الامام الرضا علیهالسلام ، عطاردى، عزیزاللّه، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۹۲ ه .
۸ . معانى الاخبار، صدوق، محمد، تصحیح علیاکبر الغفارى، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۷۹ ه .
الامامُ کالشَّمس الطالعه المجلِّلَه بنورها للعالم
الامام الرضا علیهالسلام ، کافى ۱/۲۰۰
امام چونان خورشیدِ نورافشانى است که با نور خود روشنگر جهان است
۱ . فاطر / ۳۲٫
۲ . فاطر / ۳۳٫
۳ . رک: عیون اخبار الرضا علیهالسلام ، ج ۱، ص ۲۲۸٫
۴ . مسند الامام الرضا علیهالسلام ، ج ۱، ۹۶ تا ۱۰۱ به نقل از کافى ج ۱، ص ۲۰۰ . ۲۰۱؛ کمال الدین و تمام النعمه صدوق، ج ۲، ص ۶۷۵ باب ۵۸؛ امالى، ص ۶۷۴، باب ۹۷؛ معانى الاخبار، ص ۹۶؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۱۶٫
۵ . مسند الامام الرضا علیهالسلام ، ج ۱، ص ۱۰۱٫
۶ . مسند الامام الرضا علیهالسلام ، ج ۱، ص ۹۷٫
۷ . انبیاء / ۷۳ .
۸ . طه / ۲ .
۹ . انبیاء / ۷۳ .
۱۰ . قصص / ۴۱ .
۱۱ . عیون اخبار الرضا علیهالسلام ، ج ۲، ص ۱۰۲؛ مسند الامام الرضا علیهالسلام ، ج ۱، ص ۱۱۱٫
۱۲ . التطبیق بین السفینه والبحار، دکتر سیدجواد مصطفوى، ص ۹۵٫
۱۳ . مسند الامام الرضا علیهالسلام ، ج ۲، ص ۱۱۴٫
۱۴ . نساء / ۵۹٫
۱۵ . شورى / ۲۳٫
۱۶ . شعراء / ۱۰۹٫
۱۷ . هود / ۵۱ .
۱۸ . مسند الامام الرضا علیهالسلام ، ج ۲، ص ۱۱۷؛ تحف العقول، ص ۴۳۱٫
۱۹ . حجرات / ۱۳٫
۲۰ . هود / ۴۵ .
۲۱ . هود / ۴۶٫
۲۲ . آل عمران / ۳۱٫
۲۳ . سبأ / ۴۷٫
منابع مقاله:مجله، مشکوه، شماره ۸۰
احمد ترابى
