ثوابُ الأعمال و عقابُ الأعمال کتابی به زبان عربی، اثر شیخ صدوق، حاوی روایاتی که اعمال پسندیده و پاداش آنها (ثواب الاعمال) و همچنین اعمال ناپسند و مجازات آنها (عقاب الاعمال) را بیان می‌کند. این کتاب همواره مورد توجه عالمان و همچنین عموم شیعیان بوده و از مهمترین آثار حدیثی شیعه به شمار میآید.
درباره مؤلف
محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق، از بزرگ‌ترین علمای قرن چهارم هجری قمری بوده است. وی بزرگ‌ترین محدّث و فقیه مکتب حدیثی قم بود. او حدود ۳۰۰ اثر علمی از خود به جا گذاشته بود که بسیاری از آنها مفقود شده است. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست.
انگیزه نگارش
آنچه مؤلف را به تألیف این کتاب فراخواند، چیزی نبود جز این فرمایش پیامبر(ص) که «راهنما بر انجام عمل نیک، مانند انجام‌دهنده آن است» و آن را «ثواب الاعمال» نام نهاد به امید آنکه خداوند او را از پاداش آن محروم نفرماید در حالی که به‌جز امید به پاداش الهی و خشنودی خداوند سبحان چیز دیگری مقصود او نبوده است.[۱]
ساختار و محتوا
کتاب، دارای دو بخش است:
بخش اول، با عنوان «ثواب الاعمال»، شامل ۷۸۸ حدیث است که در ذیل ۳۸۹ عنوان، به صورت ثواب ذکر شده است.
بخش دوم، با عنوان «کتاب عقاب الاعمال»، شامل ۳۳۱ حدیث است که در ضمن ۱۳۱ عنوان، به صورت عقاب تنظیم گردیده است.[۲]
عناوین کتاب
بخش اول (کتاب ثواب الاعمال) شامل عناوین متعددی است از قبیل:
ثواب کسی که «لا اله الا الله» بگوید
ثواب کسی که صد مرتبه «لا اله الا الله» بگوید
ثواب عاقل
ثواب مسواک زدن
ثواب تجدید وضو
ثواب رفت و آمد به مساجد
ثوابی کسی که قرآن، حدیث او و مسجد، خانه او شود
ثواب نماز در مسجد الحرام
ثواب سجده شکر
ثواب کسی که قبر امام حسین(ع) را زیارت کند
ثواب قاری قرآن
ثواب طالب علم
ثواب جهاد در راه خدا
ثواب همنشینی با اهل دین
ثواب شاد کردن دل مؤمن
ثواب صدقه
و…
بخش دوم (کتاب عقاب الاعمال) نیز شامل عناوین مختلفی است، مانند:
عقاب کسی که فرمان خدا را سبک و حقیر بشمارد
عقاب کسی که اهل بیت(ص) پیامبر را خشمگین نماید
عقاب قدریه
عقاب کسی که بر ناتوانی بگذرد و او را یاری نکند
عقاب کسی که نماز خود را سبک بشمارد
عقاب خوردن مال یتیم
عقاب کسی که زکات واجب را ترک کند
عقاب کسی که مؤمنی را خوار نماید
عقاب قسم دروغ
عقاب حاکم ستمگر
عقاب ترک امر به معروف و نهی از منکر
عقاب قطع رحم
عقاب خودبینی
و…[۳] [۴]
اعتبار و جایگاه
این کتاب، مانند دیگر کتاب‌های شیخ صدوق، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایی شیعه به شمار میآید و روایات آن، در بسیاری از مجموعه‌های روایی بزرگ شیعه، مانند بحارالانوار و وسائل الشیعه و… نقل شده و به آنها استناد شده است.[۵]
نسخه‌ها
نسخه‌ای در کتابخانه سید جلال‌الدین ارموی، مشهور به محدث ارموی که تاریخ نگارش آن، ۱۰۵۶ق و به خط محمد تقی شیرازی ابن نظام‌الدین بن محمود انصاری است.
نسخه‌ای دیگر در کتابخانه سید جلال‌الدین ارموی که تاریخ نگارش آن، ۱۰۶۹ق و به خط محمد مؤمن ابهری است.[۶]
ترجمه و چاپ
این کتاب توسط مترجمان متعددی به فارسی ترجمه شده و دارای چاپ‌های سنگی و حروفی بسیاری است. از جمله این چاپ‌ها می‌توان به چاپی اشاره کرد که با تحقیق سید حسن خرسان منتشر شده است.[۷]
پی نوشت:
۱. صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۶۸ش، ص۱ و ۲.
۲. نقی‌زاده، آشنایی با ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۳۸۷ش.
۳. نقی‌زاده، آشنایی با ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۳۸۷ش.
۴. صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۶۸ش، فهرست کتاب.
۵. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، کتابخانه دیجیتال نور.
۶. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، کتابخانه دیجیتال نور.
۷.منتشر شده توسط انتشارات منشور رضی، قم: ۱۳۶۴ش.
منابع
۱. صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، رضی، ۱۳۶۸ش.
۲. نقی‌زاده، حسین ، آشنایی با منابع دست اول شیعه (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال)، مبلغان، ۱۳۸۷ش، شماره ۱۰۸.
۳. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۳۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
منبع: ویکی شیعه
