اشاره:
هدف اصلی ادیان آسمانی، هدایت انسان‌ها و سعادت بشر می‌باشد. تمام این ادیان تلاش داشته‌اند که راه درست و حقیقت را ذکر کنند و در عین حال راه باطل و گمراهی را نیز به انسان‌ها نشان دهند. وجود انبیاء، اولیاء و کتاب های آسمانی نیز همه در همین راستا می باشند.خداوند برای کسانی که مسیر اشتباه رفته و قصد بازگشت به صراط مستقیم را دارند، راه توبه را قرار داده که در واقع لطفی از طرف پروردگار است. اگر راه پرفیض و ثمربخش توبه بر بندگان گناهکار بسته بود؛ اصولاً کمتر کسی به سعادت، نیک‌بختی و رستگاری می‌رسید؛ پیرامون توبه در اسلام، سخن بسیار است و ذکر آن مجالی دیگر می‌طلبد. حال به بیان توبه از نگاه یهودیان و مسیحیان می‌پردازیم:
توبه در یهودیت
راه‌های توبه در یهودیت شباهت بسیاری با روش‌های اسلامی دارد. این شباهت نه تنها در کلیات بلکه در بسیاری از جزئیات؛ مانند ذکر توبه در دعاها و نمازها، روش‌های توبه و برتر بودن توبه در ایامی خاص و… نیز وجود دارد.
بسیاری از آیات کتاب مقدس، گناه و بخشش را ذکر و بر آن مهر تأیید می زند: «… و فرمود: رحیم و مهربان، خدای دیر خشم و پراحسان؛ خدای امین که به هزاران نفر رحمت می‌کنم و خطا و عصیان و گناه را می‌بخشم ولی هرگز گناه را بی‌سزا نمی‌گذارم».[۱]
توبه در دین یهود؛ شامل گناهان عملی – مانند دزدی، ضرب و شتم و افکار و احساسات ناشایستی؛ مانند کینه و حسد و … می شود.[۲]
در دین یهود اقرار به گناه نیز وجود دارد: «در هر یک از این موارد، شخص باید به گناهش اعتراف کند»،[۳] اما این اقرار با صدای بلند و در حضور مردم و یا در نزد روحانیون مذهبی انجام نمی‌شود و تنها در نزد خداوند است.
منابع یهود به خصوص کتاب مقدس، کفاره‌هایی را برای توبه قرار داده‌اند: «در این هفت روز، روزی یک گوساله برای کفاره گناهان، روی قربانگاه، قربانی کن. با این قربانی، قربانگاه را طاهر ساز و با روغن زیتون آن‌را تدهین کن تا مقدس شود».[۴]
این کفاره‌ها عموما قربانی کردن در معبد سلیمان بود. (البته امروزه تنها قسمتی از آن معبد به عنوان دیوار ندبه در کنار مسجد الاقصی باقی مانده است) توبه‌ها همراه قربانی بوده و برای انواع و اقسام گناه‌ها، قربانی‌ها وجود داشت که آیات بسیاری از کتاب مقدس بدان پرداخته است،[۵] ولی امروزه ذکر و دعا جایگزین آنها شده است.
توبه در مسیحیت
در دین مسیحی، داستان توبه کمی متفاوت است.
بنابر تمام آنچه در دین مسیحی پیرامون بازگشت به خدا وجود دارد، بعد از اعتقاد به اصل فدا شدن عیسی مسیح است. البته این اصل، تا سال‌ها این بنا را در مسیحیت به وجود آورد که توبه نفعی به حال انسان‌ها ندارد و اصولاً محال است که انسان از آن استفاده کند[۶] و این نظر، قرن‌ها در کلیسا مورد عمل بود. البته در قرون گذشته کاملاً تغییر کرده است و راه‌هایی در قالب توبه وجود دارد.
اکنون به برخی از راه‌های توبه در مسیحیت می‌پردازیم:
۱. غسل تعمید
غسل تعمید؛ یکی از آیین‌های مسیحیت است که مورد پذیرش همه فرقه های مطرح می باشد. غسل تعمید برای هر مسیحی تنها یک‌بار انجام می‌شود. کسی که آیین مسیحیت را می‌پذیرد باید از این مرحله عبور کند تا بتوان نام مسیحی بر وی گذاشت. عدم تعمید مساوی است با عدم ورود به آیین مسیحیت.
اصل تعمید در کتاب مقدس، قطعی بود. و آیات بسیاری بدان پرداخته‌اند:
«در این وقت، اورشلیم و تمام یهودیه و جمیع حوالی اردن نزد او بیرون می‌آمدند و به گناهان خود اعتراف کرده، در اردن از وی تعمید می‌یافتند»؛[۷] «اما چون به بشارت فیلیپس درباره پادشاهی خدا و نام عیسی مسیح ایمان آوردند، همگی، مرد و زن تعمید یافتند»؛[۸] «آن‌گاه پطرس گفت: حال که اینان روح القدس را درست همانند ما یافته‌اند، آیا کسی می‌تواند از تعمیدشان در آب مانع گردد؟ پس دستور داد ایشان را به نام عیسی مسیح تعمید دهند».[۹]
علت انجام این عمل، ریشه در نظریه گناه نخستین دارد. غسل تعمید، در واقع خروجی از این آلودگی و شاهراه ورود به پاکی در مسیحیت، است. بنابر این، تعمید این است که نفس انسان از گناه اولیه پاک و مطهر می‌شود.[۱۰]
نظریه گناه نخستین و سرایت آن به نسل آدم، مخالف اعتقادات اسلامی است و پیرو آن، این شیوه توبه نیز مورد قبول نمی‌باشد.
۲. اعتراف نزد کشیش
در مسیحیت، یکی از راه‌های بخشیده‌شدن، اعتراف نزد کشیش و بخشش توسط او می‌باشد. بنابر این اعتقاد، شخص گناهکار نزد کشیش رفته و به گناهان خود اعتراف می‌کند و تمام گناهانی که انجام داده را به کشیش می گوید و کشیش نیز با قرار دادن فدیه و کفاره، گناهان او را می‌بخشد و این‌گونه شخص گناهکار بخشیده می‌شود.
این اعتقاد به جهت اشکالات عدیده، منافی اعتقادات اسلامی است.
پی نوشت:
[۱]. خروج؛ ۳۴: ۶ – ۷.
[۲]. برای نمونه ر.ک: سموئیل اول، باب ۱۸
[۳]. لاویان، ۵: ۵.
[۴]. خروج، ۲۹: ۳۶.
[۵]. برای نمونه ر.ک: لاویان؛ باب ۴
[۶]. حقانی زنجانی، حسین، درسهایی از مکتب اسلام، توبه در اسلام و مسیحیت، ص ۵۸، سال ۲۶، شماره ۸، آبان ۱۳۶۵ش.
[۷]. متی، ۳: ۵- ۶.
[۸]. اعمال رسولان، ۸:۱۲.
[۹]. اعمال رسولان، ۱۰: ۴۷ – ۴۸.
[۱۰]. برنتل، جرج، آیین کاتولیک، ترجمه، حسن قنبری، ص ۱۳۴، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۱ ش.
