تقدم شیعه در علم درایه
و اوّلین مُدَوِّن در علم درایه حدیث و تنویع آن به أنواعی، که در این علم نیز تقدّم با شیعه بوده است، أبوعبدالله حاکِم نیشابوری مشهور می‌باشد، که در سنه چهار صد و پنج وفات کرد، و کتابی در پنج مجلَّد تصنیف کرد و نامش را «معرفهُ علوم الحدیث» نهاد. او حدیث را بر پنجاه نوع تقسیم نمود. و بر تقدّم وی در این علم صاحب «کشف الظُّنون» تصریح کرده است، و گفته است: اوَّلین متصدّی این علم حاکم بوده است، و پس از وی ابن الصَّلاح از او پیروی کرد.
و پس از حاکم جماعتی از شیوخ شیعه در علم درایه حدیث تدوین کردند، نظیر سید جمال‌الدّین احمد بن طاوس صاحب کمالات و فضائل. و اوست وضع کننده و مبتکر اصطلاح جدید برای امامیّه در تقسیم حدیث به اقسام چهارگانه: صَحیح، حَسَن، مُوَثَّق، ضَعیف.
تقدم شیعه در علم رجال
و اوَّلین کسی که در علم رِجال حدیث و احوال راویان بحث نموده است، عبارت می‌باشد از:
أبوعبدالله محمد بن خالِد بَرْقی قمّی. وی از اصحاب امام موسی بن جعفر کاظم علیه‌السّلام بوده است به طوری که از کتاب «رجال» شیخ أبوجعفر طوسی به دست می‌آید. و تصنیف او را در علم رجال، أبوالفرج: ابن‌ندیم در «فهرست» در اوَّل فن خامس در أخبار فقهاء شیعه از مقاله ششم ذکر کرده است.
ابن ندیم گوید: او صاحب کتابهائی است از جمله «کتاب الْعَوِیص»، «کتاب التَّبْصِره»، «کتاب الرِّجال». در آن کتاب نام کسانی را که از امیرالمومنین علیه‌السّلام روایت کرده‌اند می‌برد – انتهی.
سپس ابومحمد: عبدالله بن‌جَبَلَه بن‌حَیَّان بن‌أبْحُر کِنَانی کتاب «رجال» را تصنیف کرده است. و در سنه دویست و نوزده با طیّ عمر طولانی بدرود زندگی گفته است.
سیوطی در کتاب «الاوائل» آورده است که: اوَّلین کس که در علم رجال سخن به میان آورده است عبارت می‌باشد از شُعْبَه و او متأخّر است از ابن‌جَبَلَه. چون شُعْبَه در سنه دویست و شصت (۲۶۰) وفات کرده است. بلکه از رجال شیعه غیر از ابن‌جَبَلَه که بر وی تقدّم دارند، أبوجعفر یَقْطینی ازاصحاب امام جواد: محمد بن علی الرِّضا علیهما‌السّلام است که او به‌طوری که در فهرست‌نجاشی و فهرست‌ابن‌ندیم وارد است کتاب «رجال»تصنیف نموده است. و أیضاً شیخ محمد بن خالد برقی. او از صحابه امام موسی بن جعفر، و امام رضا علیهم السلام بوده است، و حیات داشته است تا عصر امام ابوجعفر محمد بن رضا علیهما‌السّلام را ادراک کرده است، و کتابش در دست ماست.
او در این کتاب راویانی را که از امیرالمومنین و أئمّه بعد از ایشان علیهم السلام روایت کرده‌اند ذکر نموده است. و در این کتاب همانند کتب مذکوره در این باره، جرح و تعدیل وجود دارد.
منبع: امام شناسی ج ۱۶ و ۱۷ ص ۱۱۷
