« تفسیر فاتحه الکتاب» اثر علامه عبدالحسین امینى( متوفى ۱۳۹۰ ق)، نویسنده کتاب ارزشمند الغدیر است. این اثر در تفسیر و تحلیل محتواى سوره حمد با تحقیق و تعلیقات فرزند ایشان رضا امینى، به زبان عربى نگارش شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در دو فصل تألیف شده است: در فصل اول تفسیر سوره و در فصل دوم تحلیل سوره و برخى از دقائق آن بیان شده است. فصل سومى تحت عنوان« تکمله تعلیقات» به قلم محقق اثر بدان افزوده شده است که در آن، متن احادیثى که علامه امینى در دو فصل کتاب به آنها استدلال کرده، گردآمده است.
گزارش محتوا
محقق کتاب در مقدمهاش به تبیین اهتمام علما و از جمله علامه امینى به تفسیر سوره حمد پرداخته و به اختصار مباحث مطرح شده در این کتاب را ذکر کرده است( مقدمه محقق، ص ۵- ۱۲).
در فصل اول کتاب، سوره حمد در ضمن عناوینى تفسیر شده که به چند مورد از آنها اشاره مىشود:
- اسامى سوره« فاتحه»: نویسنده معتقد است از آنجا که این سوره، از برکت و شرافت فراوانى برخوردار است، به اسامى گوناگونى چون« المثانی»،« سبع المثانی»،« أم الکتاب» و« أم القرآن» نامگذارى شده که بیانگر فواید و آثار بسیار قابل توجه این سوره است( ر. ک: متن کتاب، ص ۱۹).
- شفا جستن به وسیله« فاتحه»: نویسنده در این بخش به تشریح این مطلب مىپردازد که همچنانکه قرآن کریم شفاى تمامى امراض قلبى است، سوره حمد نیز شفاى کلیه امراض روحى و قلبى و بلکه امراض بدنى است( همان، ص ۴۸).
- امید به غیر خدا: به باور نویسنده، کسى که در معانى این سوره تأمل کند و بفهمد که نعمت سرشار عالم هستى از اوست و او مستحق ستایش نعمتهاى بیکران است، در امید و پیوند به غیر خدا، وجهى نمىبیند و در نفس خویش، به هیچ کس اقبال و گرایش نمىیابد( همان، ص ۴۸- ۴۹).
- ریا و سمعه: وى معتقد است هرگاه بنده در این سوره، دقت و وارسى کند و بداند که خداوند است که او را در عوالم سیرش به سوى خود تربیت مىکند و اقرار و اعتراف کند که همگان بنده اویند، بدینوسیله خودش را از مرض ریا و سمعه درمان خواهد کرد( همان، ص ۴۹- ۵۰).
- آرزو: مؤمن با تأمل و دقت در این سوره، از ستیز و نبرد آرزوها، نجات یافته و نفس خود را از قید و بند آزاد مىکند( همان، ص ۵۷).
در فصل دوم، محتواى سوره حمد، مورد تحلیل قرار گرفته است. نویسنده به این امر اشاره نموده که چون در قرآن، چه در سوره حمد و چه در سورههاى دیگر، صراحتاً تفصیل اسماء و صفات الهى را نیافته، در این بخش بر آن شده است تا از صفات خداوند و اقسام گوناگون آن، سخن گفته و چگونگى اتصاف ذات را به آن بیان کند( همان، ص ۶۳).
عناوین مطرح شده در این بخش، عبارتند از: جبر و تفویض؛ صفات ذات و صفات فعل؛ علم اجمالى و تفصیلى؛ مشیت ازلى و حادث؛ اراده تکوین و تشریع و اراده حتم و اراده اختیار( همان، ص ۶۳- ۱۰۴).
در بخش سوم، متن روایاتى که در فصول کتاب به آنها اشاره شده با عنوان تکمله تعلیقات آمده که از آن جمله است: حدیث پیامبر( ص) در شأن فاتحه الکتاب؛ تفسیر سوره فاتحه در حدیث امام حسن عسکرى( ع) و نفى تشبیه در حدیث امام رضا( ع)( همان، ص ۱۱۵- ۱۹۵).
وضعیت کتاب
این کتاب به قلم قدرتالله حسینى شاهمرادى، به فارسى ترجمه شده است.
در پاورقىها، آدرس آیات و روایات و برخى توضیحات نویسنده ذکر شده است.
فهرست موضوعى مطالب به همراه فهرست آیات، اعلام و کتب، در انتهاى کتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
