«اهمیت دادن به شخصیت کودکان و نوجوانان باعث می‌شود تا آنها در زمینه‌های مختلف زندگی متکی به خود بوده و در تصمیم گیری‌ها شخصاً اقدام نموده و چشم امید به دیگران نداشته باشند. چنین افرادی در زندگی اجتماعی هرگز دچار خود باختگی در برابر بیگانگان نمی‌شوند و برای جامعه و ملت خود هویت و شخصیتی مستقل قائل هستند.»
برقراری پیوندی عاطفی میان والدین و فرزندان
برقراری پیوند روحی و عاطفی عمیق میان والدین و فرزندان سبب می‌شود تا بسیاری از نیازهای روحی فرزندان در محیط سالم خانواده برآورده شود. هنگامی که والدین با فرزند یا فرزندان خود رابطه‌ای صمیمی داشته باشند، فرزندان مسائل خود را با آنها به راحتی بیان کرده و از راهنمایی‌های آنها استفاده می‌کنند و همواره به والدین خود به دید راهنمایانی صمیمی و مشاورانی دلسوز و مورد اعتماد می‌نگرند.
سیراب کردن فرزندان از مهر و محبت توسط والدین سبب می‌شود تا آنها از فرو رفتن در گرداب‌های انحراف مصون بمانند زیرا فرو رفتن در این گرداب‌ها علتی جز کمبود محبت ندارد. اما در محبت کردن به فرزندان نیز همواره باید این نکته مورد توجه قرار گیرد که محبت بیش از حد، باعث می‌شود تا فرزندان بیش از حد وابسته و از خود راضی و پر توقع پرورش یابند.
آنگاه که والدین به تمامی خواسته‌های فرزند خود جامه ی عمل بپوشانند سبب می‌شوند تا فرزندانشان روحی ضعیف و روانی زود رنج بیابد و در نتیجه اعتماد به نفس و حس استقلال آنها شکسته می‌شود. افراط در محبت احساس مسئولیت را در کودک ضعیف می‌کند و کودکانی که مورد حمایت شدید والدین هستند، شخصیت خود را از دست می‌دهند و در زندگی افرادی بی‌اراده، لاابالی و سست می‌شوند، از اطاعت و وظیفه‌شناسی سرباز می‌زنند و از احترام والدین خودداری می‌کنند.
در محیط خانواده، به همان اندازه که مهر و محبت و صفا لازم است، قاطعیت، جدیت و مدیریت نیز لازم و ضروری است. اگر مدیریت ضعیف باشد طبیعی است که نارسایی‌هایی را به دنبال خواهد داشت که از آن جمله می‌توان به خیره سری و خودرأیی نوجوانان اشاره کرد.
البته قاطعیت را نباید با خشونت اشتباه کرد. به همان اندازه که خشونت ،ناشی از ضعف روحی و اخلاقی است، قاطعیت، ناشی از قدرت روحی و امتیاز اخلاقی است که اگر با عوامل دیگری از قبیل نرم‌خویی، صمیمیت، سعه ی صدر و روشن‌بینی همراه شود آثار بسیار مفید و سازنده در تربیت بر جای می‌گذارد. رفتار خشونت‌آمیز باعث از بین رفتن روحیه ی صمیمیت و همدلی می‌شود و بذر کینه و دشمنی را در وجود فرزندان می‌پاشد.
مشورت با فرزندان
یکی از هدف‌هایی که در تربیت فرزندان مورد نظر است، پرورش روحی، خود باوری و ایجاد اعتماد به نفس است. اگر فردی اعتماد به نفس خود را از دست بدهد، در حقیقت فکر و روحش فلج شده است و متکی و وابسته به دیگران می‌شود. انسانی به پیشرفت‌های علمی، معنوی و اجتماعی دست می‌یابد که توانایی‌های خود را باور داشته باشد.
اگر آدمی باور کند که نفسش در گرو عملی است که انجام میدهد و هر ثواب و عقابی که در نامه ی عملش ثبت می‌شود بستگی به عملش دارد و اگر به یقین باور کند که خداوند او را در تکلف و سختی قرار نداده است و در عین حال استعدادهای زیادی به او بخشیده است، برای رسیدن به اهداف عالیه و کمال انسانی با استفاده از اصل مشورت و نیز استعدادهای خدادادی‌اش از هیچ کوششی فروگذار نخواهد کرد.
مشورت کردن با فرزندان در امور خانواده، ضمن شخصیت بخشیدن به آنها، سبب می‌شود تا دریابند که به آنها توجه می‌شود لذا مسائل خود را با والدین مطرح کرده و زمینه ی صمیمیت و همدلی بیشتر را فراهم می‌آورند و از این رهگذر به تدریج با راه و روش فکر کردن و تصمیم‌گیری نیز آشنا می‌شوند.
مشورت کردن والدین با فرزندان در مورد مسائل خانوادگی، احساس مسئولیت را در وجود فرزندان ایجاد می‌کند و باعث می‌شود تا آنها به مسائل بیندیشند و با واقعیات زندگی مواجه شوند.
مشورت کردن با فرزندان آنان را به تفکر و تدبر در امور وا می‌دارد .همچنان‌که قرآن کریم مردمان را به تفکر و تدبر دعوت می‌کند و از پیروی کورکورانه و تقلیدی محض پرهیز میدهد. شنیدن نظرات آنها و بیان اشتباهات آنها با دلیل و منطق و ملایمت که باعث جریحه‌دار شدن احساسات آنها نشود، قدرت خلاقیت تفکر، تعاون، هماهنگی مسئولیت و… را در فرزندان به وجود می‌آورد.
مداخله کردن مستبدانه ی والدین در امور آنها و یا دیکته کردن افکار و عقاید خود به آنان، بدون توجه به تمایلات و مقتضیات فرزندانشان، موجب سرکشی و طغیان آنان می‌شود. البته این نکته را هم باید همواره در نظر داشت که نباید بیش از حد و ظرفیت و توانایی شخصی از آنها چیزی خواست زیرا ممکن است قادر به انجام آن کارنباشند و به این ترتیب از خود باوری او کاسته خواهد شد. چنانکه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «والدین باید به آنچه مقدور و میسور فرزندانشان است راضی شوند و بیشتر از آن طلب نکنند.»
رفتار عادلانه و به دور از تبعیض
والدینی که میان فرزندان خود تبعیض قائل می‌شوند و تفاوت‌های فردی را در نظر نمی‌گیرند و در جمع دیگران را مورد تعریف و تمجید قرار داده و به رخ فرزندان خود می‌کشند، در حقیقت شخصیت فرزند خود را می‌شکنند و باعث به وجود آمدن حس حسادت در آنها می‌شوند که این حس حسادت، در روح و جان فرزند، تأثیرات سویی نهاده و او را از جاده ی صلاح و سعادت منحرف می‌کند.
بر اساس آیات قرآنی خداوند انسان‌ها را بر خلقت‌های گوناگون آفریده و تنها ملاک برتری انسان‌ها نزد خدا تقوا می‌باشد. والدین نیز باید به این اصل مهم توجه نموده و خلقت متفاوت و استعدادهای فرزندان خود را در نظر بگیرند. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «بر شما باد دوری جستن از حسد. همانا حسادت، خوبی‌ها و نیکی‌ها را نابود می‌سازد. آن گونه که آتش، هیزم‌ها را از بین می‌برد.»
«اگر والدین در مقابل رفتارهای یکسان فرزندان، عکس‌العمل یکسان نداشته باشند، موجبات بی‌اعتمادی و کاهش علاقه نسبت به خود و بغض و کینه نسبت به خواهر یا برادر را در فرزندان خویش به وجود می‌آورند.
در روایت‌های اسلامی آمده است که وقتی پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با یاران خود می‌نشست نگاه خود را به طور مساوی میان آنها تقسیم می‌کرد. یعنی حتی در نگاه کردن نیز مساوات را رعایت می‌فرمود. در صورتی که می‌دانیم همه ی یاران او از لحاظ معنوی در یک سطح نبودند و علاقه ی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به همه ی آنها یکسان و یک اندازه نبود اما وقتی در جمع آنها قرار می‌گرفت همه را با یک چشم و یکسان می‌دید تا موجب سرخوردگی ، یأس ، کینه و حسادت یکی علیه دیگری نشود.»
والدین باید در تمامی زمینه‌ها بخصوص لطف و مهربانی در میان فرزندان خود با عدالت رفتار کنند. رسول‌خدا(ص) در این زمینه می‌فرمایند: میان فرزندانتان به عدالت و مساوات رفتار کنید چنانکه دوست دارید میان شما در نیکی و لطف و محبت به مساوات و عدالت رفتار شود.» و همواره تفاوت‌های فردی میان فرزندان خود را مدنظر داشته باشند. والدین باید تلاش کنند تا استعدادهای کودکان و نوجوانان را به درستی شناسایی کنند و آنها را در زمینه‌هایی که آمادگی و استعداد بیشتری دارند هدایت کنند تا این استعدادها به مرحله شکوفایی برسد.
رعایت کردن نکاتی که در پایان متذکر می‌شویم، از سوی والدین در نحوه و شیوه ی تربیت فرزندان باعث می‌شود تا فرزندان در جاده ی صلاح گام نهاده و سعادت دنیوی و اخروی را بدست بیاورند.
آشنایی کامل با اثرات سوء تبعیض از لحاظ روانی، عاطفی، و اجتماعی و پرهیز از اعمال تبعیض، هماهنگی والدین با یکدیگر در روش‌هایی که به کار می‌برند، همکاری با مدرسه در اجرای روش‌های تربیتی و آموزشی، عمل کردن به وعده‌هایی که به فرزندان می‌دهند و پرهیز از وعده هایی که امکان انجام آنها نیست یا به صلاح کودک نیست، رعایت محبت و عفت کلام به هنگام صحبت با فرزندان و پرهیز از رفتارهای مستبدانه و زیاده‌روی در ملامت، عدم مقایسه میان کودکان خود با دیگران به قصد تحقیر، تمسخر و …، اعطای آزادی و در عین حال مراقبت از رفتار و گفتار و…، واگذاری مسئولیت‌های مناسب به آنها و ارشاد و راهنمایی آنان، ارج نهادن به فعالیت‌های آنان و حمایت از اعمال و عقاید صحیح آنها و … رعایت این اصول و نکات در تربیت فرزندان سبب می‌شود تا سعادت و سلامت جامعه تأمین شده و ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌ها از جامعه رخت بربندد.
منبع: تبیان؛ نویسنده: زهرا رضائیان
