رب اجعلنى مقیم الصلوه و من ذریتى ربنا و تقبل دعاء
پروردگارا ! من و فرزندانم را اقامه کنندگان نماز قرار ده و دعاى مرا قبول فرما. (سوره مبارکه ابراهیم، آیه شریفه ۴۰)
عبارت مشهور “ العلم فى الصغر، کالنقش فى الحجر ” (دانش در کودکى، مانند نقش پایدار در سنگ است)، امروزه با پیشرفت دانش پزشکى و روانپزشکى و به خصوص با پیدایش “ روانکاوی توجیه کامل علمى پیدا کرده است.
روانشناسى مدرن، با تداعى از مکتب روانکاوى فروید و نظریات “ ژان پیاژه ”، “ جان باولف ” و بسیارى از دانشمندان دیگر، به ما مى گوید که مهمترین دوران زندگى بشر که بوجود آورنده شخصیت نهایى او، خواهد بود، دوران کودکى است. بر این اساس، هر قدمى که در جهت ایجاد سلامت روانى اطفال برداشته شود، به نوبه خود سبب ایجاد جامعه ای سالم و موفق خواهد شد.
اما بزرگترین موهبتى که ممکن است در جهت ایجاد سلامت روانى نصیب یک طفل نورسیده گردد، پای گذاشتن او در خانواده اى مومن و نمازگزاراست.
تعالیم آیین حیات بخش اسلام که حتى کوچکترین مسائل بشرى را بدون پاسخ نگذاشته است، از همان بدو تولد نوزاد براى او برنامه ها و روش‌هاى متعددى دارد، که عمل به آنها ضامن سعادت و سلامت همیشگى انسان است.
از جمله در بعد سلامت روانى، آیین اسلام به والدین و به خصوص پدر، مؤکدا حکم کرده است که مثلا نام نیک بر بچه بگذارند (۱) و امروز علماى روانشناسى متفقا به این نتیجه رسیده‌اند که چگونه نام یک کودک در شکل‌گیرى شخصیت او، تاثیر گذار است و چگونه یک نام بد ممکن است موجبات تحقیر کودک (مثلا تمسخر او توسط همسالان) و در نتیجه تزلزل شخصیتش گردد و یا هنگامی که روانکاوى در قرن بیستم، حکایت از حضور تظاهرات نهفته اما مقتدر جنسى در وجود اطفال مى کند. آن گاه مفهوم عمیق آن بخش عظیم از احادیث و روایات معصومین(علیهم السلام) که مثلا “ بوسیدن دختران توسط مرد نامحرم را بعد از ۵، ۶ سالگى منع کرده اند، یا اجازه نداده‌اند کودک برهنه در کنار کسى بخوابد و …. روشن مى شود.(۲)
در هر صورت، کودکى که در خانواده مومن و نمازگزار به دنیا مى آید و زمزمه حیات بخش “ اذان ” و “ اقامه ” در گوش راست و چپش نخستین نغمه زندگى او مى گردد، کودکى است که گام در مسیرى سعادت بخش گذاشته است.
تغذیه کودک تا دو سال به وسیله شیر مادر و بهره مندى کامل او از آغوش پر مهرش، که یک موهبت اسلامی است به او ایمنى محیر العقولى در مقابل بخش عظیمى از بیماریهاى روانى مى بخشد، مثلا احتمال اضطراب یا افسردگى که بر اثر جدایى از مادر به وقوع مى پیوندد، بسیار کم مى شود. با این که امروزه روشن شده است اکثر کسانى که به دام مهلک اعتیاد گرفتار مى آیند کسانى هستند که در کودکى، از شیر و آغوش مادرانشان محروم بوده اند.(۳)
شیوع اسکیزوفرنی که خطرناکترین و مهلک‌ترین بیمارى در روانپزشکى است، در بچه‌هاى خانواده‌هاى مسلمان و نمازگزار، به شدت کاهش دارد، چرا که علم امروز، ثابت کرده است که بروز اسکیزوفرنی، ارتباط معنى دارى با وجود سیستم ز‌ن‌سالارى در اداره خانواده ها دارد(۴) که مسلما “ در خانواده‌هاى نمازگزار، با رعایت اصول درخشان قرآنى، از قبیل: (الرجال قوامون علی النساء) و رد صریح و قاطع سیستم شوم “ زن سالاری”، قدم بزرگى در جهت کاهش میزان ابتلا به این اختلال برداشته مى شود.
همچنین درباره آثار مثبت و متعدد، قانون مؤکد اسلامى مبنى بر آزاد گذاشتن کامل کودکان تا سن ۷ سالگى و پرهیز از تنبیه و ایجاد محدودیت ننمودن براى آنها، مى توان تعمق بسیار نمود.
هر چند که درباره تاثیر زندگى کودک، در یک خانواده نمازگزار در کاهش میزان ابتلاى او به عوارض روانى (که از آثار غیر مستقیم نماز بر سلامت روانى اطفال است) بسیار می توان سخن گفت و به خصوص به تاثیر نماز در اختلالات روانى مختص اطفال که بخش قابل توجهى از کتب روانپزشکى را تشکیل میدهند، اشاره کرد، اما از آنجا که بنا را بر اختصار گذاشته ایم، این بررسى را به فرصت دیگرى موکول مى کنیم و به همین نکات مختصر که فهرست وار اشاره نمودیم، بسنده مى نماییم.
اما بعد دیگر، تاثیرى است که نماز به طور مستقیم بر حالات روانى اطفال دارد و آن بر اثر نماز خواندن خود کودک حاصل مى شود.
شروع نماز در سنین کودکى، سبب مى شود که او این صفت حسنه را به صورت یک عادت معمول و سازنده در جسم و روان خود، ملکه نماید و جزو برنامه‌هاى همیشگى زندگى خود، قرار دهد و در نتیجه از همه فواید مترتب بر نماز، در بعد سلامت روانى (که به برخى از آنها در این مجموعه مقالات اشاره شده است) در آینده برخوردار گردد.
بعلاوه با شروع نماز در دوران کودکى، مفاهیمى مثل خدا و مذهب و دستوراتى مثل تعالیم اسلامى، چنان در ذهن پذیرنده و شفاف کودک که هنوز سنگینى و تیرگى گناهان صفحه وجود او را (در واقع ظرفیت‌هاى فکرى و مغزى او را) آلوده نکرده است، جاى مى گیرد، که امکان شکاکى در این مقولت در آینده و نشخوارهاى منفى بافانه فلسفى، که سر منشاء ماده گرایى ها و دنیا طلبى ها و بسیارى از بیماریهاى روحى و روانى است، بسیار کاهش می یابد.
این نکته به خصوص باید مورد توجه خانواده‌هایى قرار بگیرد که با وجود آن که خود را مسلمان میدانند اما وقتى که فرزندشان به سن تکلیف مى رسد او را به بهانه این که:
“ هنوز خیلى کوچک است! ” به خواندن نماز تحریک نمى کنند. این مسئله که با کمال تأسف به خصوص در مورد دختر بچه ها که سن تکلیف آنها پایین تر است (۹ سالگى)، شیوع بیشترى دارد، مسبب عوارض مخرب بسیارى در آینده کودک خواهد شد.
در حقیقت پدر و مادرانى که با دلسوزى ساده اندیشانه، فرزند خود را به برپادارى نماز تحریک نمی کنند، خیانت بزرگى از جهت محروم نمودن کودک خویش از این نعمت بزرگ مرتکب مى شوند چرا که به این ترتیب گویى به آلودگى کودک خویش، به انواع گناهان و انحرافات و بدبختیها و بیماریهاى جسمى و روانى، رضایت داده‌اند و او را به خسارت سنگین در دنیا و آخرت، محکوم نموده اند.
و به همین دلیل است که آیین مقدس اسلام و به خصوص ائمه بزرگوار شیعه(علیهم السلام) با توصیه‌هاى مؤکد مسلمانان را به آموزش مرحله به مرحله نماز، به کودکان فرا خوانده‌اند و حتى با این که از مجازات ها و تنبیهات بدنى در مورد کودکان، به خصوص قبل از ۷ سالگى، منع نموده‌اند در مورد تحریک به نماز گاهى امر به تنبیه کودکان فرموده اند. در این مورد در حدیثى معتبر از حضرت امام صادق (ع) آمده است که فرمودند: چون پسر، سه ساله شود، پدر و مادر به او مى گویند که: هفت مرتبه بگو “ لا اله الا الله ” و چون سه سال و هفت ماه و بیست روز، از عمرش بگذرد، به او می گویند که هفت مرتبه بگوید: “ محمد رسول الله ”، پس چهار سالش تمام شود به او مى گویند که هفت مرتبه بگوید: “ صلى الله على محمد و آله ” پس چون پنچ سالش تمام شود او را وا مى دارند، که خدا را سجده کند.
اما چون شش سالش تمام شود، نماز یادش مى دهند و به نمازش می‌دارند و چون هفت سالش تمام شد، وضو را به او یاد مى دهند و امر به نماز مى کنند او را و چون نه سال تمام شود و وضو و نماز را بخوبى به او مى آموزند و بر ترک وضو و نماز کنک بزنند. پس چون کودک وضو و نماز را یاد گرفت، خداوند پدر و مادرش را خواهد آمرزید.(۵)
مفاهیم عمیق این حدیث از جمله این که اقامه نماز پس از اقرار به توحید و نبوت (که اساسى ترین اصول اعتقادى اسلام هستند) قرار گرفته و این که عمل به این حدیث ضامن آمرزش پدر و مادر تلقى شده است، باید به دقت مورد توجه خانواده ها قرار بگیرد.
پی‌نوشت‌ها
۱.حدیث از امام صادق (ع) ـ کافى جلد ۶ صفحه ۴۹
۲٫ براى مشاهده این قبیل احادیث مراجعه کنید به کتاب ارزشمند حلیه المتقین، اثر علامه بزرگ مجلسى (ره)، صفحه ۴۹
۳٫براى مطالعه درباره تاثیرات روانى تغذیه با شیر مادر رجوع کنید به مجموعه مقالات سمینارهاى مربوطه و به خصوص تحقیقات آقاى دکتر یاسمى (روانپزشک)
۴٫رجوع کنید به مجموعه ارزشمند و بى نظیر “ اولین دانشگاه،آخرین پیامبر ” اثر جاودانه شهید دکتر سید رضا پاک نژاد ـ جلد ۲۱
۵٫حلیه المتقین، علامه مجلسى (ره) صفحه ۹۳
