از جمله سؤالاتی که در مورد بیعت امام علی (علیه‌السّلام) با خلفا پرسیده می‌شود این است که آیا امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) با اختیار، با ابوبکر بیعت کردند؟ بنابر نقل اهل‌سنت و شیعه هیچ بیعتی صورت نگرفته است و اگر صورت گرفته باشد، از روی اختیار نبوده؛ بلکه از روی اجبار و اکراه بوده است.
معنای بیعت
اولاً باید دید که بیعت به‌چه معنا است.
بیعت، پیمانی است میان شهروند و حاکم که امروزه با رفراندوم و انتخابات در میان مردم رایج است. در آن زمان بیعت، به این‌صورت بوده است که مردم با اختیار خودشان می‌رفتند و دست خود را در دست حاکم قرار می‌دادند.
عدم بیعت امام نزد اهل‌سنت
این نوع بیعت از امام علی (علیه‌السّلام) با هیچ‌یک از خلفای سه‌گانه صورت نگرفته است.
از دیدگاه اهل‌سنت، آن‌طور که در صحیح‌ترین کتاب‌های اهل‌سنت آمده است، امیرالمومنین (علیه‌السّلام) در شش ماه اول حکومت ابوبکر با او بیعت نکردند و تنها زمانی که حضرت صدیقه طاهره به شهادت رسیدند، این بیعت آن هم از روی اجبار و اکراه صورت گرفته است.
بخاری، در صحیح‌ترین کتاب اهل‌سنت، می‌نویسد:
وعاشت بعد النبی (صلی‌الله‌علیه‌وسلم)، سته اشهر فلما توفیت دفنها زوجها علی لیلا ولم یوءذن بها ابا بکر وصلی علیها وکان لعلی من الناس وجه حیاه فاطمه فلما توفیت استنکر علی وجوه الناس فالتمس مصالحه ابی بکر ومبایعته ولم یکن یبایع تلک الاشهر.[۱]
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شش ماه زنده بود. بعد از آن‌که از دنیا رفت، شوهرش علی او را شبانه دفن کرد و به ابوبکر که حاکم اسلامی بود و معمولاً نماز بر میت را حاکم اسلامی می‌خواند، به او اعلام نکردند. در این شش ماه با آقای ابوبکر بیعت نکردند.
امام علی (علیه‌السّلام) در نهج البلاغه نامه ۲۸ می‌فرماید: انّی کنت اقاد کما یقاد الجمل المخشوش حتی ابایع. [۲]
مرا از خانه‌ام کشان کشان به مسجد بردند؛ همان گونه‌ای که شتر را مهار می‌زنند و هرگونه فرار و اختیار از او می‌گیرند.
و جالب این است که می‌گوید وقتی آقا امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) وارد مسجد شد، گفتند با ابوبکر بیعت کن. حضرت فرمود: اگر من بیعت نکنم، چه می‌شود؟ گفتند: قسم به خدای که شریک ندارد، گردنت را می‌زنیم. حضرت فرمود: در این هنگام بنده خدا و برادر پیامبر را کشته‌اید. ابوبکر ساکت شد و چیزی نگفت.
فقالوا له: بایع. فقال: ان انا لم افعل فمه؟ ! قالوا: اذا والله الذی لا اله الا هو نضرب عنقک! قال: اذا تقتلون عبدالله واخا رسوله. وابو بکر ساکت لا یتکلم.[۳]
و از آن جالب‌تر این که در اثبات الوصیه مسعودی آمده است که امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را کشان کشان بردند به طرف آقای ابوبکر و گفتند که باید بیعت کنی. دست علی (علیه‌السّلام) مشت بود و باز نبود. تمام این‌ها جمع شدند تا مشت آن حضرت را باز کنند و در درون دست ابوبکر قرار دهند، نتوانستند. جناب ابوبکر تشریف آورند جلو و دست خود را بر روی دست بسته امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به‌عنوان بیعت کشیدند.
فروی عن عدی بن حاتم انه قال: والله، ما رحمت احدا قط رحمتی علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) حین اتی به ملببا بثوبه یقودونه الی ابی بکر وقالوا: بایع، قال: فان لم افعل؟ قالوا: نضرب الذی فیه عیناک، قال: فرفع راسه الی السماء، وقال: اللهم انی اشهدک انهم اتوا ان یقتلونی فانی عبدالله واخو رسول الله، فقالوا له: مد یدک فبایع فابی علیهم فمدوا یده کرها، فقبض علی انامله فراموا باجمعهم فتحها فلم یقدروا، فمسح علیها ابو بکر و هی مضمومه….[۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱]
عدم بیعت امام نزد شیعه
از دیدگاه شیعه هم، هیچ بیعتی حتی یک لحظه هم صورت نگرفته است.
شیخ مفید در کتاب الفصول المختاره، می‌فرماید: قد اجمعت الامّه علی ان امیر الموءمنین (علیه‌السّلام) تاخّر عن بیعه ابی بکر… والمحققّون من اهل الامامه یقولون: لم یبایع ساعه قطّ. [۱۲]
اجماع امت است که امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در آن شش ماه بیعت نکرده است. و بعد هم اهل‌سنت می‌گویند که بیعت کرده است. محققین از شیعه بر این عقیده هستند که علی (علیه‌السّلام) حتی یک ساعت هم با خلفا بیعت نکرده است.
بنابراین، اولاً هیچ بیعتی صورت نگرفته است و اگر صورت گرفته باشد، از روی اختیار نبوده؛ بلکه از روی اجبار و اکراه بوده است.
پی نوشت
۱. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۵، ص۱۳۹.
۲. امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، نامه۲۸.
۳. ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامه والسیاسه، بتحقیق الشیری، ص۳۰، باب کیف کانت بیعه علی بن ابی طالب.
۴. مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، ص۱۴۶.
۵. ابن اثیر، مبارک بن محمد، الشافی، ج۳، ص۲۴۴.
۶. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، علم الیقین، ج۲، ص۳۸۶-۳۸۸.
۷. محدث قمی، شیخ عباس، بیت الاحزان، ص۱۱۸.
۸. مسعودی، محمد فاضل، الاسرار الفاطمیّه، ص۱۲۲.
۹. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، علم الیقین، ص۶۸۶، المقصد الثالث.
۱۰. مهدی، عبدالزهرا، الهجوم علی بیت فاطمه (سلام‌الله‌علیها)، ص۱۳۶.
۱۱. مهدی، عبدالزهرا، الهجوم علی بیت فاطمه (سلام‌الله‌علیها)، ص۳۴۳.
۱۲. شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول المختاره، ص۵۶.
منبع: موسسه ولی‌عصر، برگرفته از مقاله «آیا امیر مؤمنان علیه السلام با اختیار، با ابوبکر بیعت کردند؟».
