اشاره:
بهاءالدین (قطب‌الدین) محمد بن شیخ علی لاهیجانی از اعلام اواخر قرن یازدهم هجری است. وی مفسری امامی است که معاصر با فیض کاشانی، علامه مجلسی و شیخ حرّ عاملی بوده و از محضر میرداماد آموخته است. همه علمای رجال و تراجم که بر حال یا کتب وی واقف شده‌اند، به مراتب فضل و تقوا و شخصیت علمی وی اعتراف نموده و از او تجلیل کرده‌اند.
مؤلف جلیل القدر« تفسیر شریف لاهیجى» بهاء الدین( یا قطب الدین) محمد بن شیخ على لاهیجانى از اعلام اواخر قرن یازدهم هجرى مى باشد، وى مفسر امامى، معاصر با فیض کاشانى، علامه مجلسى و شیخ حرّ عاملى بوده و از محضر سید محقق داماد کسب فیض نموده است. با آنکه کلیه علماى رجال و تراجم که بر حال یا کتب وى واقف شده اند، به مراتب فضل و تقوى و شخصیت علمى وى اعتراف نموده و تجلیل کرده اند، با وجود این شرح حال جامع و مفصّلى از وى یافت نشده است. تاریخ ولادت وى درست دانسته نیست، لیک از عبارتى در کتاب محبوب القلوب وى برمى آید که شریف به سال ۱۰۵۸ ق از تحصیل فارغ و عالمى بارع بوده به طورى که مقام مقابله کتب و تصحیح آنها را داشته است. در این سال حریقى در کتابخانه ایشان انجام گرفت و سن وى حدود ۳۰ تا ۴۰ سال بوده است. تاریخ درگذشت شریف لاهیجى را نیز نمىدانیم ولى مى دانیم که در سال ۱۰۸۸ ق زنده بوده است و در ۱۰۹۵ ق در قید حیات نبوده است، پس درگذشت وى در فاصله ۱۰۸۸ تا ۱۰۹۵ رخ داده است. به تصریح خودش ساکن لاهیجان بوده و گویا مدفن وى هم در این شهر باشد.
خاندان
خاندانى که شریف لاهیجى در آن متولد گردیده، خاندان علم و جدّ بزرگش فقیه ى اهل إشکور بوده که به لاهیجان آمده است، پدر و برادر شریف عالمان شرع بودند و- به قول خودش- پس از درگذشت ایشان، سرنوشت، کارهاى آن دو را به وى واگذاشته است.« شریف» در عنوان وى معادل« میرزا» ى امروزى است و چون وى از سوى مادر هاشمى بوده، بر وى اطلاق گردیده است. شریف لاهیجى ذو اللقبین بوده، چرا که وى را، هم« بهاء الدین» و هم« قطب الدین» خواندهاند. ایشان اهل شعر نیز بوده و در مورد مشرب فکرى وى مى توان گفت که ابتداى امر مشرب حکمى و فلسفى داشته ولى این تفسیر را طبق مذاق اهل حدیث و روایت نوشته است، که احتمال دارد بر اثر نهضت امین استر آبادى تغییر مشرب داده و اخبارى شده باشد.
تألیفات
۱- تفسیر شریف لاهیجى ۲- محبوب القلوب( رجال) ۳- فانوس الخیال فى ارائه عالم المثال ۴- خیر الرجال ۵- لطائف الحساب ۶- ثمره الفؤاد ۷- شرح صحیفه سجادیه
کتاب تفسیر شریف لاهیجی، کتابی است به زبان فارسی که آیات قرآن را تفسیر کرده است. مؤلف در مقدمه کتاب، غرض خویش را از تفسیر، ترجمه‌ای مختصر و قابل اعتماد برای قرآن و بر مبنای مذهب امامیه بیان می‌کند.[۲]
گفته شده شریف لاهیجی تألیف تفسیرش را در «پنته» یا «پشا»ی هند در سال ۱۰۸۶ق به پایان رسانیده است.[۳]
سید ابوالقاسم رضوی قمی در کتاب تفسیری لوامع التنزیل و سواطع التأویل ضمن معرفی تفاسیر معتبر شیعه، تفسیر لاهیجی را از مدارک تفسیر خود قرار داده و گفته است «و تفسیر ملا بهاء الدین، کنایه از آن بها می‌باشد» و تا آخر به همین عنوان آن را مورد استفاده قرار داده است.
در حاشیه جلد اول «لوامع التنزیل»، بیان شده است که خلاصه‌ای از تفسیر فاتحه تا کهف) تحت عنوان «تفسیر البهیه لملا بهاءالدین الهندی» در هندوستان چاپ شده است. در این کتاب مقدمه کتاب که مؤلف کتاب را معرفی می‌کند، حذف شده است. همچنین مطالبی از تفسیر کم و زیاد شده و تحریفاتی در آنها دیده می‌شود.[۴]
روش تفسیری
روش تفسیری شریف لاهیجی این گونه است که در آغاز چند آیه را ذکر می‌کند؛ آنگاه به ترجمه فارسی آمیخته به تفسیر آن به طور اجمال نه به شکل تحت اللفظی می‌پردازد. عبارات آن ساده و روان و خالی از پیچیدگی و برای متوسطین از مخاطبین به خوبی قابل فهم و درک است. سپس روایات اهل بیت را در تفسیر آیه، نقل و آنها را به اختصار شرح کرده است.[۵]
تصحیح و چاپ
تصحیح و تحقیق این اثر از روی نسخه آستان قدس رضوی توسط محدث ارموی در سال ۱۳۴۰ش صورت گرفته و چاپ گردید.[۶] شکل جدید تفسیر لاهیجی بعدها در سال ۱۳۷۳ش توسط دفتر انتشار داد در تهران انجام گرفت.
پی نوشت:
- شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۵.
۲. خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۱۸.
۳. امیر توحیدی، روش تفسیری شریف لاهیجی در بهره‌گیری از اختلاف قرائات، ۱۳۸۸ش؛ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۱۸.
۴. شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۹ و ۱۰.
۵. امیر توحیدی، روش تفسیری شریف لاهیجی در بهره‌گیری از اختلاف قرائات، ۱۳۸۸ش.
۶. شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۸۳.
