بریلوی ها سنی حنفی هستند که از طریقت صوفی قادری پیروی می کنند. مؤسس این جریان، شخصی به نام احمد رضا خان بریلوی (۱۸۵۶-۱۹۲۱م) است. احمد رضا خان فعالیت خود را از اواخر قرن سیزدهم و اوائل قرن چهاردم در هندوستان (پاکستان فعلی) شروع کرد.[۱]
یکی از جریان های مذهبی موجود در استان سیستان و بلوچستان «بریلویه» است جمعیت بریلویی ها در کشور ایران نسبت به دیوبندیه بسیار کمتر است. بریلوی های استان سیستان و بلوچستان بیشتر در منطقه زاهدان؛ چابهار و سراوان هستند. جمعیت بریلوی ها اگر چه در ایران در اقلیت است ولی در کشور پاکستان جمعیت بسیار زیادی دارند، تا جایی که حدود ۷۰ درصد اهل سنت پاکستان، بریلوی هستند. [۲]
احمد رضا خان بریلوی در سال ۱۲۷۲قمری مصادف با ۱۸۵۶ میلادی در شهر بریلی متولد شد. در سال ۱۲۹۵قمری با سلسله قادری بیعت کرد و پس از آن راهی مکه شد و با چند تن از مفتیان آن عصر همچون سید احمد زینی دحلان و عبدالرحمن سراج دیدار کرد و از آنان اجازه حدیث دریافت کرد. وی در سال ۱۳۲۲ قمری مدرسه ای در «دارالعلوم منظر الاسلام» تأسیس کرد. از وی آثار مختلفی منتشر شده است اما پرفروش ترین کتاب او در پاکستان مربوط به ترجمه قرآن کریم با عنوان «کنزالایمان فی ترجمه القرآن» است. وی در سال ۱۳۴۰ قمری در بریلویه درگذشت و اکنون مقبره او زیارتگاه پیروانش است. [۳] احمد رضا خان در زمان خود شهرت و مقبولیت فراوانی یافت و اشخاص زیادی برای کسب علم در بریلی ساکن شدند. تفکر بریلویه توسط شاگردان و خلفایش تبلیغ شد و در مدت کوتاهی افکار وی در سرتاسر شبه قاره هند گسترش یافت. هم اکنون اندیشه های بریلویه افزون بر شبه قاره به سریلانکا و حجاز هم رسیده است. [۴]
بریلویه دارای مراکز مختلف علمی و رسانه ای هستند. مدارس دینی فراوانی مشغول به تربیت شاگرد هستند. سازمان های بین المللی همچون سازمان «رضای مصطفی» سازمان «جمعیت علمای پاکستان» سازمان «اداره بین المللی تحقیقات امام احمد رضا خان» سازمان «منهج القرآن» سازمان «دعوت اسلامی» در حال تبلیغ اسلام با گرایش بریلوی هستند. [۵]
در جریان حمله عربستان به یمن، جمعیت علمای پاکستان که متشکل از علمای بریلوی است، واکنش نشان داد و با تشکیل جلسه ای در شهر کراچی اعلام کرد تجاوز عربستان و متحدانش به یمن، عمل به دستور آمریکا و رژیم صهیونیستی است. این شورا با انتقاد از اتحادیه عرب گفت: اتحادیه عرب تنها زمان تروریسم در کشورهای اسلامی به رهبری عربستان سعودی از خود تحرک نشان می‌دهد.[۶]
از شخصیت های معروف معاصر بریلوی می توان به «دکتر ابوالخیر محمد زبیر صاحب زاده» رئیس شورای علمای پاکستان و دکتر محمد طاهر قادری اشاره کرد. [۷] شخصیت معروف بریلوی در استان سیستان و بلوچستان، مولوی ترنج زر مدیر مدرسه دارالعلوم مجدیه نعمیه عورکی در چابهار است.
با وجود اینکه بریلویه در پاکستان و هندوستان فعالیت چشمگیری دارد ولی جمعیت بریلویه در بلوچستان ایران بسیار کم است. مدارس بریلوی ها بسیار محدود و با امکانات بسیار کمی اداره می شود.
اشتراکات و اختلافات بریلویه و دیوبندیه
از نظر اعتقادی بین بریلویه و دیوبندیه تفاوت بسیار است. این دو گرایش سنی مذهب، اگر چه از نظر فقهی از مذهب حنفی تقلید می کنند ولی از نظر اعتقادی گرایش متفاوتی دارند. در زمینه تفاوت بریلویه و دیوبندیه تا کنون چندین مقاله در سایت الوهابیه منتشر شده است که می توانید به آنها مراجعه کنید.[۸] ولی به صورت خلاصه می توان تفاوت بریلویه و دیوبندیه را در این امور دانست:
دیوبندیه در حوزه توحید و شرک معتقد است که فقط خداوند بر امور غیب تواناست و کسی غیر از خدا این اوصاف را ندارد بنابراین هیچ کس غیر از خداوند علم غیب ندارد حتی پیامبر اکرم نیز عالم به علم غیب نیست و اگر کسی برای پیامبر یا یکی از اولیای الهی علم غیب معتقد باشد مشرک است.[۹] یا با توسعه مفهوم عبادت بسیاری از اعمال عبادی را شرک دانسته است. مثلا ندای غیر الله (درخواست از پیامبر یا ائمه یا شیخ) را شرک می دانند. همچنین شفاعت در دنیا و درخواست از اموات (استغاثه) را نیز شرک می دانند. همچنین تبرک جستن، نذر کردن برای اولیا و… را شرک می دانند. [۱۰] این در حالی است که بریلوی ها از نظر اعتقادی نقطه مقابل دیوبندیه هستند و اموری همچون «شفاعت، استغاثه، علم غیب، تبرک، نذر، و…» را نه تنها شرک نمی دانند بلکه آن را جایز و مستحب می دانند. مفتی محمد عبدالقیوم قادری بریلوی (از علمای بزرگ پاکستان) عقاید بریلوی ها را در کتاب «عقاید اهل سنت و جماعت» آورده است. برخی از عقاید بریلوی بر اساس این کتاب به این شرح است:
۱. توسل و استغاثه به انبیاء و اولیاء در ادای حاجات دنیویه و اخروی به اجماع اهل سنت و جماعت شرعا جایز است [۱۱]
۲. طلب استغاثه به اعتبار اینکه واسطه، سبب و واسطه می باشد جایز است. زیرا منافاتی ندارد که خداوند برای اغاثه سبب هایی و وسایلی برای آن قرار دهد. [۱۲]
۳. تبرک به آثار صالحین جایز است، بلکه به اتفاق علمای اسلام مستحب است. [۱۳]
۴. زیارت قبور پیامبر و صلحا مستحب و باعث تقرب است. حتی زیارت قبور برای زنان به قصد تبرک نیز مستحب است. [۱۴]
۵. اگر کسی قصد ذبح برای الله را داشته باشد و گوشت آن را برای فقرا و مساکین صدقه دهد و ثواب آن را به میت اهدا کند این عمل نه تنها جایز بلکه به اتفاق علما و ائمه مستحب می باشد. [۱۵]
۶. برای اولیای الهی بعد از مرگشان کرامت وجود دارد. [۱۶]
۷. می توان پیامبر را بعد از مرگ در بیداری دید و از ایشان در رابطه با مسائل سیر و سلوک سؤال کرد. [۱۷]
۸. بزرگداشت قدر و منزلت پیامبر و اظهار شادی و بشارت و خوشحالی به مناسبت تولد ایشان از بدعت های حسنه است. [۱۸]
۹. خداوند دوستانش، بخصوص انبیاء را بر غیب مطلع کرده است. [۱۹]
این اختلاف اعتقادی باعث شده است که این دو جریان، علیه یکدیگر مواضع سختی بگیرند تا جایی که گاهی نیز یکدیگر را تکفیر کرده اند.[۲۰] از نظر احمد رضا خان بریلوی، دیوبندیه همان وهابیت است و تفاوت چندانی با وهابیت ندارد.[۲۱]
علمای دیوبندی نیز نگاه منفی به بریلویه دارند. مولوی محمد عمر سربازی، بریلویه را ساخته انگلیس دانسته و در رابطه با آنها می گوید: «مرام ایشان (بریلویه) ارضای انگلیس و شکار عوام و ترویج بدعات سیئه در امت برای انداختن تفرقه بین این امت مرحومه است. عقائدشان پر از شرکیات و کفریات و بدعات قبیحه هست که از بیان و شمار دوراند».[۲۲]
این اختلاف، هم اکنون بین اهل سنت بریلوی و دیوبندیه وجود دارد و در برخی از مجالس همدیگر را تکفیر می کنند. اهل سنت بریلوی و دیوبندی در استان سیستان و بلوچستان اگر چه از نظر اعتقادی با هم اختلاف دارند و به اعتقادات یکدیگر نقد دارند، ولی در کنار همدیگر زندگی مسالمت آمیزی دارند.
پی نوشت:
[۱]. خسروی، عباس، اشتراکات و افتراقات بریلویه با شیعه، آثار نفیس، قم، ۱۳۹۸ش، ص۲۰.
[۲]. فرمانیان، مهدی، مقاله دیوبندیه، بریلویه و رابطه آنها با وهابیت، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره۶، تابستان ۱۳۸۲.
[۳]. خسروی، عباس، اشتراکات و افتراقات بریلویه با شیعه، ص۲۰.
[۴]. همان، ص۲۳-۲۵.
[۵]. همان، ص۲۷-۲۹
[۶]. خبرگزاری تسنیم، «تجاوز عربستان به یمن عمل به دستور آمریکا و رژیم صهیونیستی است: تاریخ انتشار: ۱۲/ فروردین/ ۱۳۹۴. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/12/699024/تجاوز-عربستان-به-یمن-عمل-به-دستور-آمریکا-و-رژیم-صهیونیستی-است
[۷]. خسروی، عباس، اشتراکات و افتراقات بریلویه با شیعه، ص۴۲-۴۳.
[۸]. http://alwahabiyah.com/fa/Question/View/79383دیوبندیه و بریلویه چه کسانی هستند؟ آیا با وهّابیت رابطه‌ای دارند؟،http://alwahabiyah.com/fa/Article/View/86678 دیوبندیه و بریلویه و رابطه آن ها با وهابیت
[۹]. محمد طاهر مسعود، عقاید اهل سنت و جماعت، ترجمه: محمد ابراهیم گرگیج، زاهدان، پیام اندیشه، ۱۳۹۳ش، ص۸۲.
[۱۰]. همان، ص۸۱.
[۱۱]. هزاروی، محمد عبدالقیوم، عقاید اهل سنت و جماعت: پاسخ به سوالات و شبهات، ترجمه محمد ذاکر حسنی بریلوی، چاپخانه برهان، چاپ اول، ۱۳۸۲ش، بی جا، ص۳
[۱۲]. همان، ص۱۰
[۱۳]. همان، ص۱۷
[۱۴]. همان، ص۲۰-۲۱
[۱۵]. همان، ص۳۲
[۱۶]. همان، ص۳۶
[۱۷]. همان، ص۳۸
[۱۸]. همان، ص۴۳
[۱۹]. همان، ص۵۰
[۲۰]. فرمانیان، مهدی، دیوبندیه، بریلویه و رابطه آنها با وهابیت،
[۲۱]. خسروی، عباس، اشتراکات و افتراقات اعتقادی بریلویه با شیعه، ص۲۰-۲۱.
[۲۲]. سربازی، محمد عمر، پرسش و پاسخ های ارزشمند برای جوانان ارجمند،، انتشارات علامه سربازی، ۱۳۸۹ش، ص۴۹.
نویسنده: مجتبی محیطی
