سست شدن بنیان خانواده
از دیگر تبعات حضور بدون کنترل و حتی با کنترل ماهواره بر خانواده است ورود ماهواره به خانه را می‌توان به منزله ورود یک فرد نامحرم و لاابالی دانست که دوست ناباب برای فرزندان است، درصدد اختلاف افکنی بین زنها و شوهر هاست، به ناموس افراد چشم طمع دارد، دین افراد را می‌گیرد، مرزها و حریم‌های خانواده را می‌شکند، به آسانی حقیقت‌های سیاسی و اجتماعی را وارونه جلوه می‌دهد، دزد وقت افراد است و اگر بتواند حتماً سرک هم به کیف پول افراد خواهد زد، خرید ماهواره به منزلۀ دعوت این فرد ناباب به منزلهاست.
مجاز شمردن خیانت زن به شوهر و زشتی زدایی از روابط قبل از ازدواج و حتی حاملگی بدون روابط قانونی، اهانت به والدین و بی‌توجهی به آنها، نفوذ جادو و طلسم در زندگی روز مره بازیگران همه و همه باعث شده فیلم‌ها و سریالهای ماهواره به طور هدفمند عفت و اخلاق اجتماعی را نشانه گیری کنند.
الف. دختران فراری
از مهمترین کارکردهای سریالها و فیلم‌های پخش شده در ماهواره، آزادی در خارج از خانه هاست، به این معنا که افراد مخصوصاً دختران جوان را که به صورت سنتی و فرهنگی در خانواه‌ها با محدودیت‌هایی روبرو هستند را دچار حس زندانی بودن در خانه می‌کنند.
این فرایند روانی به صورت خیلی ساده با مقایسۀ دختران موفق یا آزاد سریالها و فیلم‌ها، وضعیت دختران قربانی در ذهن وی شکل می‌گیرد، کم کم با عدم مدیریت صحیح در خانواده‌ها تبدیل به یک عقده و در نتیجه فرار یا رویگردانی دختران جوان از فضای امن خانه می‌گردد. چنین پدیده‌ای در خانواده‌های که از ساختار درستی برخوردار نیستند شدیدتر است.
ب. بدحجابی و زنان خیابانی
طبیعی است که وقتی در خانواده‌ها، بدون هیچ محدودیتی اعضای خانواده پای ماهواره می‌نشینند و فیلم‌هایی را می‌بینند که برای خانواده مناسب سازی نشده است، و بی‌حجابی در آن به عنوان یک امر عادی موج می‌زند. به مرور از حجاب ارزش زدایی و زنان خانواده ترجیح بدهند که با حجاب کم رنگ تر یا احیاناً بی‌حجاب در جامعه حضور پیدا نمایند.
این مسئله با عمومی تر شدن بی‌حجابی و حتی استقبال نامحرمان از حضور بی‌حجاب زنان در جامعه تبدیل به ایجاد فضای خودنمایی برای نامحرمان و در ادامه روند دور شدن از دیده شدن در خانواده تبدیل به پدیده زنان خیابانی یا شکل گیری روابط نامشروع بین افراد متأهل می‌گردد.
نمونۀ زشت این نوع از آسیب‌های اجتماعی را می‌توان در بین زنان جوانی دید که علی رغم متأهل بودن با آرایش‌های بسیار زننده به همراه دختر کوچکشان که وی نیز آرایش شده است در خیابان‌ها دید، زنانی که از بروز دادن رفتارهای دوستانه با مردان نامحرم در خیابان‌ها هیچ ابائی ندارند.
ج. تأثیر منفی بر روابط بین افراد، اختلاف خانوادگی و شکستن حریم‌های خانواده
وقتی افراد در برنامه‌های ماهواره می‌بینند که افراد چقدر با انزواطلبی و حتی مقابله با افراد خانواده شان و یا حتی خیانت به آنها می‌توانند موفق باشند، این خانواده را به سوی اختلاف داخلی، کم اهمیت شدن نقش پدر، ایجاد اختلاف بین زوجین و دوری فرزندان از والدین می‌کشاند. یا در سوی دیگر، وقتی که پدر یا مادری به همراه پسر یا دختر جوانشان نظاره گر تصاویر فیلمی هستند که در آن یک معاشقه ولو خفیف صورت گیرد، همین مسأله موجب از بین رفتن پرده‌های حجاب بین افراد خانواده و در نتیجه شکستن قبح افعال می‌گردد.
تنها خدا می‌داند که در خانواده‌ای که قبح افعال شکسته شده باشد، چه اتفاقات بدی رخ خواهد داد. حضرت علی در مورد حیا فرمود: الحیاء فعل القبیح یعنی حیا از انجام افعال قبیح جلوگیری می‌کند. و واضح است که در نبود حیا و شکسته شدن حریم خانواده چه اتفاقات شومی رخ خواهد داد.
د. ترویج هوس خواهی و تنوع طلبی
آنچه در سریالها و فیلم‌های نمایش داده شده در ماهواره مشاهده می‌شود، بازیگرانی هستند که صرفاً به خاطر زیبایی هایشان جلوی دوربین‌ها حاضر می‌شوند، و در سرتاسر پخش برنامه، زیبایی‌های ظاهری و جسمی شان به صورت بسیار پررنگ نمایش داده می‌شود به گونه‌ای که محرک شهوات افراد باشد.
در طرف دیگر قضیۀ عموم سریالها و فیلم‌هایی که برای مخاطب ایرانی و مسلمان ماهواره آماده سازی می‌شود، سعی می‌شود که در آن برای افراد حق چشیدن روابط دیگر علاوه بر روابط زناشویی را محفوظ بداند. همین مسئله علی الخصوص در مردان موجب این می‌گردد که حتی برای تفریح که شده به دنبال رفع عطش تنوع طلبی شان باشند.
و حتی اگر به دلایل خودداری از انجام اعمال خارجی اعمال، خودداری کنند، ولی ذهنشان درگیر این مسأله باشد. کمترین اثر این آسیب کم رنگ شدن رابطۀ عاشقانه بین زنها و شوهرها و عدم رضایت و تمایل جنسی خواهد بود. در حوزۀ فردی هم مهمترین آسیب‌های ماهواره در حوزۀ فردی و شخصیتی و تشتّت ناآرامی فکری و عدم امنیت روانی، عدم اعتماد به اطرفیان و دروغگو دانستن همه یا اکثر افراد، لیجاد روحیۀ دوگانگی شخصیتی در دراز مدت و بروز ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی، القای افسردگی و غم و ناامیدی بویژه در بین جوانان، سیاه نمایی و مسموم کردن جوّ فکری، همچنین ترویج هیجان کاذب خصوصاً در ابعاد سیاسی و احساسی انسان می‌باشد.
همچنین مهمترین آسیب‌های ماهواره در بحث فرد در خانواده تضعیف و نادیده گرفتن پیوند، حق مسلم زناشویی، القای تجربه به چندین باره عشق توسط زن و مرد حتی بعد از ازدواج، بی‌فرهنگ و بی‌کلاس معرفی کردن والدین دارای فرهنگ سنتی و اصیل، القای موضوع که عشق گمشدۀ هر فرد، دنبال او می‌گردد و معرفی دوست دخترها و دوست پسرها به عنوان دوستان خانوادگی و نه تنها به عنوان عاشق و معشوق می‌باشد.
به عنوان چشم‌های شیطانی
در راستای علت استفاده از برنامه‌های نامناسب ماهواره در میان برخی از خانواده‌ها می‌توان مثال معرفی را مطرح کرد که بسیار قابل تداعی است و آن اینکه همه می‌دانند مصرف سیگار برای سلامتی انسان و حتی اطرافیان مضّر است ولی بسیاری از افراد و حتی بعضی از پزشکان نیز سیگاری هستند و قدرت ترک آنرا ندارند.
ماهواره‌ها نیز اگرچه بر خلاف سیگار در کنار سایر اختراعات بشری فواید بی‌شماری خصوصاً در بخش‌های علمی و تحقیقاتی هواشناسی و… دارد اما آنچه که امروزه در سطح جامعه از آن به عنوان برنامه‌های ماهواره نام برده می‌شود همان امواج شیطانی است که حقیقتاً موضوعات آموزنده آن در حداقل جایگاه قرار دارد.
همچنین چون عمده مردم ما هم مسلط به زبان خارجی نیستند(شبکه علمی ماهواره‌ها با زبان‌های خارجی پخش می‌شود) مراجعه عمده استفاده کنندگان از برنامه‌های ماهواره‌ای یا به برنامه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان است که بودجه و برنامه‌های آن از سوی قدرت‌های سلطه گر تأمین می‌شود و بازی گردانی آن هم به عهدۀ سلطنت طلبان و گروههای مجذوب فرهنگ غربی می‌باشد و یا آلوده به صحنه‌های سکس و… که در هر دو حالت نگاه و رویکرد علمی هیچ جایگاهی ندارد.
واقعیت این است که امروزه رسانه‌ها در همۀ کشورهای جهان، نقش بسیار ویژه‌ای در پیدایش تحولات اجتماعی و فرایند شکل گیری نگرش‌ها و دیدگاهها ایفا می‌کنند و در ایجاد بخش مهمی از ساختارها، هنجارها و ارزش‌ها و ضدارزش‌ها هم سهم و جایگاه بسیار مهمی دارند.
از این رو خانواده‌ها باید به ارزش‌های همان رسانه‌ها نیز دقت کنند تا مطمئن شوند اطلاعاتی که از آن رسانه‌ها به دست خانواده خصوصاً فرزندان می‌رسد از مجاری مطمئن و سالمی می‌باشند. نکتۀ دیگری که نباید فراموش کرد این که وظیفۀ آدمی برای حفظ سلامت نفس بسیار مهم و حساس است و همانطور که یک غذای مسموم می‌تواند انسان‌ها را بیمار و حتی از بین ببرد.
یقیناً برنامه‌های خاص ماهواره‌ای هم می‌تواند یک فرد یا اجتماع را هم بیمار و نابود سازد. کما اینکه همه ما دراین باره نمونه‌های فراوانی سراغ داریم و اگر ریشه بسیاری از بزه‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی را که اکنون در سراسر دنیا تقریباً به یک شیوه انجام می‌شود جستجو کنیم، در خواهیم یافت که همه آنها از یک آبشخور به نام ماهواره‌ها سرچشمه گرفته اند.
البته همین ماهواره‌ها هم خبرهای ناگواری را حتی از کشورهای غربی به گوش ما می‌رسانند که چنان سرنوشتی اگر نصیب هر ملتی شود، نابودی آن در آینده‌ای نه چندان دور قطعی خواهد بود. افزایش شدید آمار کودکان نامشروع، کاهش زاد و ولد، رسوایی‌های اخلاقی مقامات و شخصیت‌های به اصطلاح درجه اول این کشورها، افزایش شدید مصرف مشروبات الکلی، قرص‌های اکس، افزایش افسردگی و شمار خودکشی و قتل گسترش باندهای فساد و فحشا و قاچاق زنان و کودکان و… همه و همه خبرهای ناگواری است که حتی اعتراض اندیشمندان غربی راهم در پی داشته است و جامعه شناسان و طرفداران حریم خانواده و اخلاق را در کشورهای غربی نگران کرده است.
هدف اصلی پخش فیلم‌ها و سریالها در شبکه‌های ماهواره‌ای
۱-ایجاد خانواده بی‌قید در برابر خانواده‌های سنتی
در خانواده‌های سنتی پدر و مادر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. جایگاه ویژه پدر و مادر به صورت طبیعی مانع بسیاری از انحرافات است. وقتی فرزند در تصمیم‌های خود به نظر پدر و مادر خود توجه می‌کند، راه برای تن دادن به کارهایی که نهاد خانواده را تحت الشعاع قرار می‌دهد تنگ می‌شود.
اما در شبکه‌های ماهواره‌ای یکی از اصلی‌ترین کارها خارج کردن پدر و مادر از محوریت خانواده و معرفی آنه در اندازۀ زمینه ساز تولد است. یعنی پدر و مادر کسانی هستند که به جهت قانون طبیعت زمینه ساز تولد فرزند هستند و باز هم به جهت همین قانون طبیعت باید تا مدتی که فرزند توانایی مراقبت از خویش و پاسخ به نیازهای روزمرۀ خود را ندارد، از او مراقبت کنند.
اما وقتی که فرزند از آب و گِل در آمد، پدر در حد یک کارگر برای تأمین مخارج و مادر هم در حد یک خادم برای انجام وظایفی مانند آشپزی و رخت شستن و اتو کشیدن و… پایین می‌آید. در این خانواده پدر و مادر نقشی در تربیت فرزند خود ایفا نمی‌کنند.
شبکه‌های ماهواره‌ای بدون این که حساسیت خاصی ایجاد کنند، باورهای ما را فتح می‌کنند و خانواده بی‌قید را در مقابل خانواده دینی عَلَم می‌کنند. اگر خانواده از حالت مقید بودن و دینی خود بیرون آمد، آن جامعه محکوم به فناست کما اینکه در غرب این اتفاق در حال افتادن است.
۲-ترویج و عادی جلوه دادن خیانت زن و شوهر به یکدیگر
غرب به این نتیجه رسیده است که تا وقتی زن و شوهر در خانواده سنتی به وفادارند و روابط در محدوده خانواده منحصر می‌شود، نمی‌تواند خانواده سنتی را از هم بپاشاند. به همین دلیل یکی از اصلی‌ترین شگردهای آنها برای به هم ریختن خانواده سنتی، ترویج خیانت همسران به یکدیگر و عادی جلوه دادن اینها به ویژه خیانت زن به شوهر، مخصوصاً اگر زن متوجه شد شوهرش به او خیانت کرده است یک حق مسلم و طبیعی بداند که او هم به شوهر خیانت کرده و انتقام بگیرد.
به شدت در سریالها این موضوع را تبلیغ می‌کنند. اگر زنی در محدودۀ ارتباطات خود آن قید وفاداری را کنار زد دیگر نمی‌تواند همسر و مادر خوبی باشد. در این صورت خانواده‌ای بوجود نمی‌آید. ستون خیمه خانواده‌های سنتی مادر است. تجربه شده که در بسیاری از موارد پدر خانواده وقتی بی‌قید بوده است، آن خیمه خانواده برپا مانده است، مادر با آن ایثارو فداکاری،زندگی را حفظ نموده است.
عوامل گرایش به ماهواره در خانواده
تمایل خانواده‌های ایرانی به دیدن سریال و ترجیح آن به فیلم سینمایی، تا جائیکه بسیاری از کانال‌های ماهواره‌ای اکنون اقدام به پخش سریال در میان برنامه‌های عادی خود نموده اند.
تمرکز شبکه‌های ماهواره‌ای به حوزه‌هایی از زندگی اجتماعی که جزء حوزه‌های ممنوع و بعضاً تابوهای جامعه ی ایرانی به شمار می‌روند، مانند روابط آزادانه با جنس مخالف، نوشیدن مشروبات الکلی در مواقع جشن و غم، عدم تقید به ظواهر مذهبی و کافی بودن داشتن نیت پاک، روابط نامتوازن میان افراد دارای اختلاف بسیار و بسیاری موارد دیگر از این قبیل.
بیننده در بسیاری موارد به خود حق می‌دهد تا با ذهن خسته از کار روزانه و یادگیری‌های اجتماعی خود را با دیدن برنامه‌هایی بدون محتوا، اما سرگرم کننده و جذاب هر چند مضر آرام نماید.
وجود برخی سریالهای کم جاذبه ی داخلی که فاقد پاسخگویی به نیاز سرگرمی و رفع خستگی برای دسته‌ای از مخاطبان ایرانی است.
راهکارهای پیشنهادی مقابله با آسیب‌های اجتماعی ماهواره بر خانواده
تقویت فرهنگ خودی و نشان دادن ارزش‌های بالای آن به سطوح پایین جامعه، دفاع از ارزش‌های ملی، ارتقاء سطح آگاهی افراد، ترویج زندگی معنوی و تقوا، ترویج الگوهای رفتاری صحیح در خانواده و جامعه.
حرکت مقابله‌ای صدا و سیما برای ساختن و بازنمایی مجدد ارزش‌های جامعه و صیانت از حریم خانواده به منظور مقابله با اثرات منفی فیلم‌های مناسب ماهواره ای.
حرکت آگاهانه و صحیح مدیران فرهنگی جامعه برای کاهش اثرات منفی برنامه‌های ماهواره.
وظیفه اصلی مسئولان فرهنگی، ایمن سازی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمن سازی نیز با برنامه‌ریزی‌های اساسی برای گسترش شناخت معارف اسلامی و باورهای اعتقادی و مذهبی در جامعه میسر است که می‌تواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند. به عبارت دیگر باید جوانان عزیز را به گونه‌ای تربیت کرد که آگاهانه و با اختیار کامل از گناه دوری کنند تا بتوانند از ماهواره به عنوان برنامه تکمیلی بهره مند شوند.
تبیین صحیح پیامدهای منفی ماهواره برای جوانان و والدین آنها با بهره‌مندی از مطبوعات، رسانه‌ها و انجمن اولیا و مربیان مدرسه. بی‌شک محدود آفرینی در استفاده از برنامه‌های ماهواره بدون جایگزین کردن برنامه‌های سازنده و مورد علاقه جوانان در رسانه‌های ملی به نتیجه نخواهد رسید. بنابراین گسترش شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و توسعه ی برنامه‌های گوناگون، باید جزو برنامه‌های اساسی دولت مردان، به ویژه مسئولان صدا و سیما قرار گیرد.
پیشنهاد‌هایی برای مقابله با آسیب‌های ماهواره
در اینجا به منظور پیشگیری از گسترش تمایل به برنامه‌های تلویزیونی ماهواره‌ها و جلوگیری از تبعات ویرانگر آنها، چند پیشنهاد ارائه می‌شود:
توجه به نیازهای طبیعی و مشروع مخاطب
رسانه ملی می‌تواند با توجه به نیازهای طبیعی مخاطبان، معرفی الگوها و مدهای مناسب و بومی در مقابله با رسانه‌های بیگانه است. رسانه می‌تواند با شناختی که از نظام فکری و اجتماعی مخاطب خویش دارد، پاسخگوی نیازهای آنان باشد.
ارائه الگوهای مناسب و تبیین پوچی و بیهودگی الگوهای بیگانه
الگوهایی می‌توانند سبب رشد دیگران شوند که خود رشد یافته باشند. افرادی که در مسیر هدایت، محکم و استوار هستند و آگاهی به علوم و معارف الهی دارند، تضمین کننده رشد و کمال انسان‌ها هستند و باید به عنوان الگوهای موفق و مناسب در رسانه معرفی شده و به نقش آنان در سلامت اخلاقی و اجتماعی و تحکیم بنیان‌های خانواده پرداخته شود.
تلاش برای تولید سریالهای قوی، متناسب با باورهای ملی-مذهبی
کیفیت و محتوای سریالهای داخلی باید به دقت بررسی شود. اگر پیام‌ها چندان ارتباط ومناسبتی با بافت اجتماعی جامعه نداشته باشند، جاذبه‌ای هم برای مردم نخواهند داشت. از اینرو سبب گرایش بیشتر مخاطبان به سمت ماهواره گردیده، و به مرور تنوع و تکثر شبکه‌های داخلی نیز به پخش برنامه‌های نمایشی گذشته و تکرار آنها می‌انجامد.
نتیجه‌گیری
برنامه‌ریزی جهان غرب در جهت هویت‌زدایی، دین زدایی، خانواده ستیزی و خانواده‌گریزی است و بر اساس این محورها به تولید فیلم و برنامه می‌پردازد. نگاه اساسی فیلم‌هایی که توسط رسانه‌های غربی تولید و از طریق ماهواره به طور رایگان در اختیار خانواده قرار می‌گیرد، از میان بردن نگاه عفیفانه مرد و زن در خانواده است.
آنها تلاش می‌کنند تا زیور عفاف را به عنوان یک عامل مخرب جلوه دهند و تعهد و پایداری افراد خانواده را نسبت به هم از میان ببرند. تاثیر برنامه‌های کاهواره بر فرهنگ خانواده‌ها ناشی از قدرت نفوذ و تاثیر گذاری رسانه در جامعه است. رسانه‌های دیداری و شنیداری بخشی از منش و اخلاق افراد جامعه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. اگر خانواده‌ها به صورت مداوم و مستمر مخاطب برنامه‌های ماهواره باشند، قطعاً تاثیر بسیار عمیقی بر آنها خواهد گذاشت، بویژه دختر و پسر جوانی که آمادگی پذیرش افکار مختلفی را دارند.
تبلیغات سوء شبکه‌های ماهواره‌ای اثرات مخربی ذر اعتقادات، تفکرات، شخصیت، تربیت و آموزش خانواده‌ها بویژه زنان و جوانان دارند و افراد را از تفکرات و اعتقادات صحیح خود جدا می‌کنند. تمام هدف این برنامه‌ها نابودی سلامت فکر و رفتار افراد است. مشاهده دائم برنامه‌های نامناسب ماهواره افراد را دچار حالت مسخ شدگی و از دست رفتن عقلانیت می‌کند و خانواده‌های تحت الشعاع این برنامه‌ها از مسیر اصلی تربیتی خود که رشیه در مکتب اسلام دارند فاصله می‌گیرند.
منابع
۱)شکربیگی، عالیه (۱۳۹۱). رسانه، زنان و مناسبات خانواده، نشست انجمن جامعه شناسی ایران.
۱)آزاد، تقی، رسانه‌ها و فرهنگ‌ها، سروش، تهران، ۱۳۷۲؛
۲)ثنایی، باقر (۱۳۷۹). آسیب شناسی خانواده، نشریه ی پژوهشی تربیتی، سال اول، شماره ی ۳؛
۳)خیری، حسن، (دین، رسانه، ارتباطات اجتماعی)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۳۸۹؛
۴)رفیعی، زهرا، آسیب شناسی خانواده ی ایرانی، نشریۀ همشهری، ۲۴/۱۱/۱۳۸۴؛
۵)زندی، مجید، چشم‌های شیطانی ماهواره، نشریۀ جمهوری اسلامی، ۱۴/۰۶/۱۳۸۵؛
۶)نگارش، حمید، و گروهی دیگر، تبلیغ دین از منظر دین، زمزم هدایت، قم، چاپ اول، ۱۳۸۳؛
۷)هوور، استوارت، ترجمۀ مجید اخگر، (برگزیدۀ دانش نامۀ دین، ارتباطات و رسانه)، هنر و اندیشه، قم، چاپ اول، ۱۳۸۸؛
منبع: مهکام مجله اینترنتی آموزش خانواده؛ آسیب‌های ماهواره بر خانواده؛ نویسنده: حمیده زالی؛ کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
