اشاره
ایمان یک امر قلبی است که با زور و اکراه قابل تحقق نیست. ایمان در هر دین و مذهبی قابل توجه بوده و پیروان هر دینی به دین خودایمان آورده و به این سان خود را از پیروان ادیان دیگر ممتاز می داند. در دین اسلام نیز مسئله ایمان در رأس مقولات دینی قرار دارد و ایمان به خدا، عالم، غیب، پیامبران و سایر ضروریات دینی لازم دانسته شده است. ایمان قابل کاهش و ازدیاد و نیز قابل تقویت و تضعیف است. در احادیث زیر به موضوعاتی اشاره شده که به ایمان مرتبط هستند.
(۱) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
اَلصَّلاهُ مِن شَرائِعِ الدّینِ وَ فیها مَرضاه الرَّبِّ عَزَّوَجَلَّ وَ هِىَ مِنهاجُ النبیاءِ وَ لِلمُصَلّى حُبُّ المَلائِکَهِ وَ هُدىً و ایمانٌ وَ نورُ المَعرفَهِ وَ بَرَکَهٌ فِى الرِّزقِ؛ نماز، از آیین هاى دین است و رضاى پروردگار، در آن است. و آن راه پیامبران است. براى نمازگزار، محبت فرشتگان، هدایت، ایمان، نور معرفت و برکت در روزى است.
(خصال، ج۲،ص ۵۲۲)
(۲) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
صَلاه اللّیلِ مَرضاهٌ لِلرَّبِّ وَ حُبُّ المَلائِکَهِ وَ سُنَّهُ الانبیاءِ وَ نورُ المَعرفَهِ وَ اَصلُ الایمانِ وَ راحَهُ الابدانِ وَ کَراهیَهٌ لِلشَّیطانِ وَ سِلاحٌ عَلَى الاعداءِ وَ اِجابَهٌ لِلدُّعاءِ وَ قَبولُ الاعمالِ وَ بَرَکَهٌ فِى الرِّزقِ؛ نماز شب، موجب رضایت پروردگار، دوستى فرشتگان، سنت پیامبران، نور معرفت، ریشه ایمان، آسایش بدن ها، مایه ناراحتى شیطان، سلاحى بر ضدّ دشمنان، مایه اجابت دعا، قبولى اعمال و برکت در روزى است.
(ارشاد القلوب الی الصواب(دیلمی)، ج ۱، ص ۱۹۱)
(۳) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
مَن کانَ یُؤمِنُ بِاللَّهِ وَالیَومِ الخِرِ فَلیُکرِم ضَیفَه؛ هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید میهمانش را گرامى دارد.
(کافى(ط-الاسلامیه)، ج ۶، ص ۲۸۵)
(۴) امام حسن عسکرى (علیه‌السلام):
فى تفسیر قوله تعالى «وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسنا» قالَ: قُولُوا لِلنّاسِ کُلِّهُم حُسنا مُؤمِنِهُم وَ مُخالِفِهُم، أمّا المؤمِنونَ فَیَبسُطُ لَهُم وَجهَهُ وَ أمّا المُخالِفونَ فَیُکَلِّمُهُم بِالمُداراهِ لاِجتِذابِهِم اِلىَ الایمانِ. فَاِنِ استَتَرَ مِن ذلِکَ بِکفِّ شُرورِهم عَن نَفسِهِ وَ عَن اِخوانِهِ المُؤمِنینَ؛ در تفسیر آیه «با مردم به زبان خوش سخن بگویید» فرمود: یعنى با همه مردم، چه مؤمن و چه مخالف، به زبان خوش سخن بگویید. مؤمن، به هم مذهبان، روى خوش نشان مى دهد و با مخالفان، با مدارا سخن مى گوید تا به ایمان، جذب شوند و حتّى اگر نشدند، با این رفتار، از بدى هاى آنان در حقّ خود و برادران مؤمنش، پیشگیرى کرده است.
(مستدرک الوسائل و مستنبط المسایل، ج ۱۲، ص ۲۶۱)
(۵) امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
اِذَا اتَّهَمَ المُؤُمِنُ اَخاهُ اِنماثَ الایمانُ مِن قَلبِهِ کَما یَنماثُ المِلحُ فِى الماءِ ؛ هرگاه مؤمن به برادر [دینى] خود تهمت بزند، ایمان در قلب او از میان مى رود، همچنان که نمک در آب، ذوب مى شود.
(کافى(ط-الاسلامیه)، ج ۲، ص ۳۶۱)
(۶) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
مَن رَأى مِنکُم مُنکَرا فَلیُغَیِّرهُ بِیَدِهِ، فَإن لَم یَستَطِع فَبِلِسانِهِ، فَإن لَم یَستَطِع فَبِقَلبِهِ وَذلِکَ أضعَفُ الإیمانِ؛ هر کس از شما منکرى ببیند باید با دست و اگر نتوانست با زبان و اگر نتوانست با قلبش آن را تغییر دهد، که پائین ترین درجه ایمان همین (تغییر قلبى) است.
(نهج الفصاحه،ص۷۶۸، ح ۳۰۱۰)
(۷) امام على (علیه‌السلام):
(علامه) اَلایمانُ أَن تُؤثِرَ الصِّدقَ حَیثُ یَضُرُّکَ عَلَى الکَذِبِ حَیثُ یَنفَعُکَ؛ (نشانه) ایمان، این است که راستگویى را هر چند به زیان تو باشد بر دروغگویى، گرچه به سود تو باشد، ترجیح دهى.
(نهج البلاغه(صبحی صالح)،ص۵۵۶ حکمت۴۵۸)
(۸) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
اَلغَیرَه مِنَ الایمانِ وَالمِذاءُ مِنَ النِّفاقِ؛ غیرت از ایمان است و بى بند و بارى از نفاق.
(من لا یحضر الفقیه،ج۳ ، ص ۴۴۴ ؛ نهج الفصاحه،ص۵۸۷ ، ح ۲۰۴۵)
(۹) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
لا یُکمِلُ المُؤمِنُ ایمانَهُ حَتّى یَحتَوىَ عَلى مِائَهٍ وَ ثَلاثِ خِصالٍ:… لا یَقبَلُ الباطِلَ مِن صَدیقِهِ وَ لا یَرُدُّ الحَقَّ مِن عَدُوِّهِ…؛ ایمان مؤمن کامل نمى شود، مگر آن که ۱۰۳ صفت در او باشد:… باطل را از دوستش نمى پذیرد و در مقابله با دشمن، حق را پایمال نمى کند.
(التمحیص، ص ۷۵ – بحارالأنوار(ط-بیروت)، ج ۶۴، ص ۳۱۱)
(۱۰) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
ثَلاثُ خِصالٍ مَن کُنَّ فیهِ فَقَدِ استَـکمَلَ خِصالَ الایمانِ: اَلَّذى إذا رَضىَ لَم یُدخِلهُ رِضاهُ فى باطِلٍ وَ اِن غَضِبَ لَم یُخرِجهُ مِنَ الحَقِّ وَ لَو قَدَرَ لَم یَتَعاطَ ما لَیسَ لَهُ؛ سه ویژگى است که در هر کس یافت شود، ویژگى هاى ایمان کامل مى گردد: آن که وقتى خشنود گردد، خشنودى اش او را به باطل نکشاند و خشمش او را به هنگام خشم، از حق برون نبرد و هر گاه توان یافت، به آنچه از او نیست، دست درازى نکند.
(الاصول السته عشر(ط-دارالشبستری)، ص ۳۵)
(۱۱) امام رضا (علیه‌السلام):
لا یستَکمِلُ عَبدٌ حقیقهَ الایمانِ حَتَّى تَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٍ: اَلتَّفقُّهُ فِى الدّینِ وَحُسنُ التَّقدیرِ فِى المَعیشَهِ، وَالصَّبرُ عَلَى الرَّزایا؛ هیچ بنده اى حقیقت ایمانش را کامل نمى کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین شناسى، تدبر نیکو در زندگى، و شکیبایى در مصیبت ها و بلاها.
(تحف العقول ص۳۲۴)
(۱۲) امام علی (علیه‌السلام):
لایَکمُلُ إیمانُ امریٍ حَتّی یُحِبَّ مَن أحَبَّ الله وَ یُبغِضُ مَن أبغَضَ اللهُ؛ایمان هیچ کس کامل نمی شود مگر هر که را خدا دوست دارد دوست داشته باشد و آن که را خدا دشمن دارد دشمن داشته باشد.
(شرح نهج البلاغه(ابن ابی الحدید)، ج۱۸، ص۵۱)
(۱۳) امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
اِنَّ مِن حَقیقَهِ الایمانِ اَن تُؤثِرَ الحَقَّ وَ اِن ضَرَّکَ عَلَى الباطِلِ وَ اِن نَفَعَکَ وَ اَن لا یَجوزَ مَنطِقُکَ عِلمَکَ؛ از حقیقت ایمان این است که حق را بر باطل مقدم دارى، هر چند حق به ضرر تو و باطل به نفع تو باشد و نیز از حقیقت ایمان آن است که گفتار تو از دانشت بیشتر نباشد.
(محاسن، ج ۱، ص ۲۰۵)
(۱۴)پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
ما آمَنَ بى مَن باتَ شَبعانَ وَجارُهُ طاوِیا، ما آمَنَ بى مَن باتَ کاسیا وَجارُهُ عاریا؛ به من ایمان نیاورده است آن کس که شب سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد. به من ایمان نیاورده است آن کس که شب پوشیده بخوابد و همسایه اش برهنه باشد.
(مستدرک الوسائل و مستنبط المسایل، ج۸، ص۴۲۹، ح۹۸۹۷)
(۱۵) امام کاظم (علیه‌السلام) :
اَلحَیاءُ مِنَ الیمانِ وَالیمانُ فِى الجَنَّهِ وَالبَذاءُ مِنَ الجَفاءِ وَالجَفاءُ فِى النّارِ؛ حیا از ایمان و ایمان در بهشت است و بدزبانى از بى مهرى و بدرفتارى است و بدرفتارى در جهنم است.
(تحف العقول، ص۳۹۴؛ وسایل الشیعه ،ج۱۶،ص ۳۶ ؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۳۰۹)
(۱۶) امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
اَلسَّخاءُ مِن أخلاقِ الأنبیاءِ، وهُوَ عِمادُ الإیمانِ، ولا یَکونُ مُؤمِنٌ إلاّ سَخیّا، ولا یَکونُ سَخیّا إلاّ ذو یَقینٍ وهِمَّهٍ عالیَهٍ ؛ لأِنَّ السَّخاءَ شُعاعُ نورِ الیَقینِ، ومَن عَرَفَ ما قَصَدَ هانَ عَلَیهِ ما بَذَلَ؛ سخاوت از اخلاق پیامبران و ستون ایمان است . هیچ مؤمنى نیست مگر آن که بخشنده است و تنها آن کس بخشنده است که از یقین و همّت والا برخوردار باشد ؛ زیرا که بخشندگى پرتو نور یقین است . هر کس هدف را بشناسد بخشش بر او آسان شود.
(مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ،ج۷ ،ص ۱۷؛ بحارالأنوار(ط-بیروت)، ج۶۸، ص۳۵۵)
(۱۷) امام کاظم (علیه‌السلام) :
اِیاک وَ المِزاحَ فَاِنَّهُ یذهَبُ بِنُورِ ایمانِک؛از شوخی (بی مورد) بپرهیز، زیرا که شوخی نور ایمان تو را می برد.
(کافی(ط-الاسلامیه)،ج۲،ص۶۶۵-من لا یحضره الفقیه ، ج ۴،ص۴۰۸)
(۱۸) حضرت فاطمه زهرا علیها السلام :
فَفَرَضَ اللّهُ الاْیمانَ تَطْهیرا مِنَ الشِّرْکِ… وَ الْعَدْلَ تَسْکینا لِلْقُلوبِ؛ خداوند ایمان را براى پاکى از شرک… و عدل و داد را براى آرامش دلها واجب نمود.
(من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص ۵۶۸)
(۱۹) امام حسن عسکری (علیه‌السلام) :
خَصلَتانِ لَیسَ فَوقَهُما شَیءٌ: اَلْإیمانُ بِاللَّهِ ونَفعُ الإخوانِ؛ دو خصلت است که بالاتر از آنها چیزى نیست: ایمان به خدا و سود رساندن به برادران.
(مستدرک الوسایل ج۱۲،ص۳۹۱ ؛تحف العقول ص۴۸۹ ؛ بحارالأنوار(ط-بیروت)، ج ۷۵، ص ۳۷۴)
(۲۰) امام محمد باقر (علیه‌السلام):
اِنَّ لِکُلِّ شَیءٍ قُفلاً وَ قُفلُ الایمانِ الرِّفقُ؛ هر چیزی قفلی دارد و قفل ایمان مدارا کردن و نرمی است.
(کافی(ط-الاسلامیه،ج۲،ص۱۱۸)
(۲۱) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):
اَفضَلُ الإِیمانِ اَن تَعلَمَ اَنَّ اللهَ مَعَکَ حَیثُ ما کُنتَ؛ برترین ایمان آن است که معتقد باشی هر کجا هستی خداوند با توست.
(نهج الفصاحه،ص۲۲۹)
(۲۲) امام رضا (علیه‌السلام)
أحسَنُ الناسِ إیماناً أحسَنُهم خُلقاً و ألطَفُهم باَهلِه، وَ اَنا اَلطَفُکم بِاَهلى؛ نیکوترین مردم از نظر ایمان، خوش خلق‌ترین و با لطفترین آنها نسبت به اهل خویش است.
(عیون اخبار الرضا،ج۲،ص ۳۸)
(۲۳) امام رضا (علیه‌السلام):
اِنَّ الایمانَ اَفضلُ مِن الاسلامِ بِدَرجَهٍ, وَ التَّقـوى اَفضـلُ مِن الایمانِ بِدَرَجَهٍ وَ لَم یَعطِ بَنو آدَمَ اَفضلُ مِنَ الیَقینِ؛ ایمان یک درجه بالاتر از اسلام است, و تقوا یک درجه بالاتر از ایمان است و به فـرزنـد آدم چیزى بـالاتـر از یقیـن داده نشده است.
(تحف العقول، ص۴۴۵)
(۲۴) امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
مَن تَعَصَّبَ أو تُعُصِّبَ لَهُ فَقَد خَلَعَ ربقَهَ الإیمانَ مِن عُنُقِهِ؛کسی که از چیزی طرفداری مصرّانه و نابجا کند یا اینکه از جانب دیگران به نفع او طرفداری نابجا شود ( و او خشنود باشد ) محققاً که ریسمان ایمان را از گردن خویش باز کرده است.
(کافی(ط-الاسلامیه)ج۲،ص۳۰۷)
(۲۵) امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
من افطر یوما من شهر رمضان خرج روح الایمان منه؛ هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد – روح ایمان از او جدا مى شود.
(وسائل الشیعه ج ۱۰ ، ص۲۴۶_ من لا یحضره الفقیه ج ۲ ، ص ۱۱۸)
(۲۶) پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
لایَستَکمِلُ عَبدٌ حَقیقَهَ الإیمانِ حَتَّی یَدَعَ المِراءَ وَ إن کانَ مُحِقّاً؛ هیچکس حقیقت ایمان را کامل نمی کند مگر اینکه جدال لفظی را رها کند، هر چند حق با او باشد.
(بحارالانوار ج۲ ص۱۳۸)
(۲۷) امام علی (علیه‌السلام):
لا یَصدُقُ إیمُان عَبدٍ حَتَّی یَکونَ بِما فی یَدِ اللهِ سُبحانَهُ أوثَقَ مِنهُ بِما فی یَدِهِ؛ ایمان هیچ بنده ای راستین نمی شود مگر زمانیکه اعتمادش به آنچه نزد خداست از اعتمادش به آنچه در دست خود دارد بیشتر باشد.
(نهج البلاغه(صبحی صالح)،ص ۵۲۹ – شرح نهج البلاغه(ابن ابی الحدید)، ج۱۹ ،ص۲۱۶)
(۲۸) پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
لَیسَ الایمانُ بالتَّحلّی و لابالتّمنّی، لکنَّ الایمانَ ما خَلَصَ فی القلبِ و صَدَّقَهُ الأعمالُ؛ ایمان به صرف ادعا و آرزو نیست، بلکه ایمان آن است که خالصانه در جان و دل قرار گیرد و اعمال هم آنرا تایید کند.
(تحف العقول ص۳۷۰)
(۲۹) امیرالمؤنین امام علی (علیه‌السلام) فرمودند:
لَا یَجِدُ أَحَدَکُم طَعمَ الإِیمَانِ حَتَّی یَعلَمَ أَنَّ مَا أَصَابَهُ لَم یَکُن لِیَخطِئَهُ وَ مَا أَخطَأَهُ لَم یَکُن لِیَصِیبَهُ؛ هیچ یک ازشما مزه ایمان را نخواهد چشید تا اینکه بداند، آنچه به او رسیده، نمی توانست به او نرسد و آنچه به او نرسیده ممکن نبود به او اصابت کند و برسد.
(اصول کافی(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۵۸)
(۳۰) امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
کانَ امیرُالمومِنِینَ کَثیراً مَا یَقُولُ فی خُطبَتِهِ یَا أیُّها النّاسُ! دینَکُم دینَکُم فَإنَّ السَّیِّئَهَ فِیهِ خَیرٌ مِنَ الحَسَنَهِ فی غَیرِهِ وَ السَّیِّئَهُ فِیهِ تُغفَرُ وَ الحَسَنَهُ فی غَیرِهِ لا تُقبَلُ؛ امیرالمومنین بسیار در خطبه خود می فرمود: ای مردم دینتان را بپایید دینتان را. بدی در این دین، بهتر است از نیکی در دین های دیگر. گناه و بدی در این دین آمرزیده است و نیکی در غیر آن، پذیرفته نمی شود.
(اصول کافی(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۴۶۴)
(۳۱) امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
قُلتَ لَهُ مَا الَّذِی یُثبِتُ الایمانَ فِی العَبدِ قال الوَرَعُ وَ الَّذِی یُخرِجُهُ مِنهُ قَالَ الطَّمَعُ؛ به امام صادق (علیه‌السلام) چه چیز ایمان را در بنده استوار می سازد؟ فرمود: پرهیز از محرمات. وچه چیز بنده را از ایمان خارج می کند؟ فرمود:طمع.
(اصول کافی(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۳۲۰)
منبع: سایت شهید آوینی.
