فرقه ایزدی به نام یزیدی نیز یاد می‌شود. تعریف دقیق و ریشه‌یابی برخی از فرق و ادیان به صورت شفاف تقریبا ناممکن است؛ زیرا بسیاری از اینگونه ادیان و فرقه‌ها با گذشت قرن‌ها تغییر یافته‌اند. در اینجا در خصوص نام طایفه ایزدی‌ها نظراتی را نقل می‌کنیم که ممکن است به نقطه نظردقیق نرسیده و یا شاید هم به نتیجه مبهم و نامشخص برسیم.
۱. برخی و خود یزیدیان نیز معتقدند که اصل و ریشه یزیدیان ایرانی است. نظر به برخی شباهتها در آداب و رسومی که به زرتشت دارند و معتقدان به این نظریه قائلند که نامش از ایزد مشتق شده است. به معنای خدا و روان پاک.
۲. برخی ریشه این طایفه را به قرن دوازدهم میلادی باز می‌گردانند و موسس آن را شیخ عدی بن مصطفی الاموی می‌دانند که سال ۱۱۶۲ میلادی در دمشق متولد شد و در لالش مرد.[۱]
۳. برخی فرقه «یزیدیان» را به قبل از اسلام نسبت می‌دهند و البته خود آنها اعتقاد دارند حتی از «زرتشت» هم قدیمی تر است. اما حقیقت، این است که این فرقه مربوط به قرن پنجم هجری می‌باشد. و مؤسس آن شخصی به نام «شیخ عدی بن مسافر»می‌باشد.
۴. برخی آن را به نام شهر یزد در ایران می‌شناسند که از دیدگاه زرتشتیان شهر مقدس است و اسمش مشتق از یزیدیین یا یزدی‌ها است.
۵. برخی معتقدند که کلمه یزیدیه از نام «جزدین»خزانه دار خسرو پرویز و رئیس نسطور مشتق شده است.[۲]
۶. گروهی دیگر بر این عقیده اند که نسب آنها به یکی از خوارج به نام «یزیدبن انسیه خارجی» باز می‌گردد شهرستانی در کتاب ملل و نحل از او یاد کرده است [۳] همچنین آمده است که یزیدیه اصحاب یزید بن امینه هستند و این یزید معتقد بود که خدای تعالی از ایران پیغمبری خواهد فرستاد و کتابی که در آسمان نوشته شده است را بر او نازل خواهد کرد و او شریعت محمد را ترک خواهد کرد.
۷. برخی معتقدند نسبتش به یزیدبن معاویه می رسد و این از اعتقاد و اخبار یزیدیه سرچشمه می گیرد ولی نیازمند دلایل محکم است.[۴] پس آشکار است که انتساب به یزید بن معاویه افسانه عامیانه ای بیش نیست و شاید علت این نسبت کینه مسلمانان باشد که این طایفه منفور و شیطان پرست را به منفورترین خلفا منسوب کرده اند.
از آنچه بیان شد می‌توان نتیجه گرفت که این فرقه ترکیبی از ادیان و مذاهب مختلف مانند یهودیت ، مسیحیت ، اسلام ، مانی و صائبی ها بوده و دارای آئینی خاص هستند و در خصوص شهرت به این نام دلیل قطعی در دست نیست و دلیل بر اینکه ترکیبی از ادیان مختلف است آنرا می‌توان در منبع اعتقادی آنان یافت چرا که:
الف) از زرتشت مواردی چون اعتقاد اینکه «جهان و هر چه در او هست» از چهار عنصر اصلى (آب، باد، خاک و آتش) ترکیب یافته است، تقدس افلاک، تناسخ، دوگانه پرستی، و غیره .. که به باورهای ایران باستان بر می گردد، در عقاید ایزدی‌ها به چشممی خورد.[۵]
ب) آداب و رسومی چون ختنه کردن پسران، برخی از غذاها و داستانهای آفرینش را از یهود گرفته اند.
ج) از اسلام حج و زکات، صدقه، روزه، اعیاد و گرایش‌های صوفیانه و امثال آنها را گرفته اند.
د) ایزدی‌ها از مسیحیت نیز متأثر بوده و به همین علت ایزدی ها آنان را بسیار دوست می دارند .آنان کلیسا و دیر را گرامی می‌دارند و قدیسانی را که در کلیسا و دیر به نام آنان ساخته شده است گرامی می دارند، زیرا معتقدند که آنان به مراحل بالایی از خلوص و پاکی نفس رسیده اند و «ملک طاووس» در نفس آنان حلوک کرده است. اعتقادبه غسل تعمید و نان تبرک شده دارند.[۶]
اسماعیل بیگ چول، یکی از امرای یزیدیه، تأثیر ادیان دیگر برعقاید قوم خو د را چنین خلاصه می‌کند: «آنان روزه و نصیحت و غسل تعمید را از مسیحیان، فهم را از مسلمانان، اصول عقاید، بحث فرشتگان واولیا و تحریم غذاها را از یهودیان ، سجده را از دوگانه پرستان، مخالفت را از شیعیان، سربریدن اشخاص را از جاهلیت و بخشیدن گناه را از شیوخ و شاهزادگان گرفته اند.[۷]
اعتقادات [۸]
۱. ایزدی‌ها کلمه شیطان را به زبان نمی آورند زیرا آن را مقدس می دانند و معتقدند که شیطان رئیس فرشتگان است. آن ها به خدا اعتقاد داشته و برخلاف مسلمانان گوشت خوک را حلال می‌دانند.
محرمات یزیدیها: انداختن آب دهان برزمین چون بی احترای به شیطان است، پوشیدن لباس آبی، بعد از غسل ایستاده لباس به تن کردن، قضای حاجت در مستراح و فضای بسته، تمامی انواع ماهی و گوشت آهو، خوردن کاهو، کلم پیچ، لوبیا، وکدو، چیدن سبیل و ریش با قیچی، از محرمات به حساب می‌آیند. نوشیدن آب از کوزه که بقبق کند نیز حرام است چون روح زنده در آن است، با «اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم » سخت مخالفند، طلاق زن نازا جایز ولی طلاق زن بچه‌دار نارواست و اگر شوهر به مسافرتی بیش از یکسال برود زنش بر او حرام است و….[۹]
۲. یزیدیها که از پذیرفتن مریدهای جدید خودداری می‌کنند به شش طبقه تقسیم می شوند: «طبقه امرا، شیوخ، سناتورها، وعاظ، پارسایان و مؤمنین» مومنین هفتاد درصد پیروان یزیدیه را تشکیل می‌دهند و ازدواج در میان افراد این طبقات کاملا ممنوع است.
۳. مراسم حج را در «لالش» واقع در کردستان عراق انجام می دهند. حج در طول سه روز برگزار شده و چندین هزار نفر برای زیارت، آنجا جمع می‌گردند. نه تنها از کردستان عراق که از سوریه و ایران و حتی اروپا نیز عده‌ای در این مراسم شرکت می‌کنند. پرستشگاه لالش از سه قسمت تشکیل می‌شود: «شبستان، محـوطه حیـاط و صحـن دوزخ» (جـائیکه مـراسم حج در آن برگزار مـی شود). بزرگان فرقه (که به شیخ معروف هستند) دور سالن بزرگ نشسته و نظاره گر مراسم هستند.
۴. نام شیطان در این فرقه که البته بسیار هم مورد احترام است «ملک طاووس» است.
«یزیدیان» اعتقاد دارند :«خداوند انسان را از «آب و خاک» آفرید در حالیکه فرشتگان درگاه او همه از جنس «آتش» هستند. و آتش به باور آنها بـر گِل برتری و ارجحیت دارد. وقتى خداوند از فرشتـگان درگاهش (از جمله ملک مقرب، طاووس) می‌خواهد که در مقابل ساخته دست او، (آدم) تعظیـم کنند، ملک طـاووس از این دستور نابجاى خداوندی سـر می‌پیچد. و از همان زمان سر به شورش می گذارد. شورشى که تا روز حشر ادامه خواهد داشت و یزیدیان آنرا شورشى بر حق و مقدس می شناسند.»
۵. معتقد به خدایی هستند که آفریدگار جهان است ولی پس از خلق جهان کاری به کار جهان و جهانیان ندارد. گویند خدا نخستین موجودی را که خلق کرد ملک طاووس بوده است. ذات ملک طاووس با ذات خدا یکی است و پس از ملک طاووس شش ملک دیگر قائلند که رابط بین خدا و خلق هستند ولی ملک طاووس اولین ملک محسوب می‌شود.
۶. یزیدیان به هفت فرشته یا آفریدگار معتقدند و گویند خداوند نخست دری سفید و بعد پرنده‌ای آفرید و آنگاه پیش از خلقت زمین و آسمان آن هفت فرشته را در هفت روز هفته (از یکشنبه تا شنبه ) خلق کرد بدین ترتیب : ۱- عزرائیل، که همان ملک طاوس و رئیس همه فرشته هاست ۲- دردائیل ۳- اسرافیل ۴- میکائیل ۵- جبرائیل ۶- شمنائیل ۷- نورائیل.
۷. برای طاوس مقامی والا قائلند و آن را واسطه آفریدگار در آفرینش جهان می‌دانند و خصوصیاتی بر آن قائلندکه با خصوصیات شیطان مطابقت دارد و بیشتر بدین جهت به شیطان پرست ها معروف شده اند.
۸. اعیاد:
الف. عید سرسال: اولین چهارشنبه از ماه آوریل شرقی که مصادف با ۱۴ آوریل
ب. عید جماعیه: عید اصلی که هفت روز است که اعمالی هم دارد.
ج. عیدی به نام شیخ عدی یا عید کبیر دارند که به مقبره شیخ می‌روند و سه روز روزه می‌گیرند و نیز در عید قربان (همان دهم ذیحجه ) و در عیدبزرگ عمومی اواخر شهریور بر مزار او حاضر می شوند تاگناهانشان پاک گردد. و گویند شیخ عدی نماز و روزه آنها را به عهده گرفته و سرانجام هم آنها را به بهشت خواهد برد. شیخ عدی بن مسافر را شخصیتی بزرگ می‌دانند و کرامات و معجزات بیشماری بدونسبت می‌دهند و قبر او را زیارتگاه خود قرار داده اند و گویند هر یزیدی باید مقداری از خاک قبر و لباس اورا همراه داشته باشد.
د. عیدی به نام عیدیزید دارند( به یزید ستاش و احترام می کنند که سعی شده با یزیدبن معاویه تطبیق شود)و معتقدند در روز تولد یزید باید باده گساری کرد و سه روز را روزه گرفت.[۱۰]
۹. هر یزیدی باید هنگام طلوع آفتاب رو به مشرق بایستد و آفتاب را ستایش کند.
۱۰. دو ریاست دارند یکی ریاست دنیوی و سیاسی طایفه ،به عهده شخصی است به نام «میر» او وکیل شیخ عدی است که به او میر شیخان گویند.و دیگری ریاست دینی که روحانیون هفت طبقه دارند که هیچ طبقه ای حق ندارد از مقام خود پافراتر بگذاردکه عبارتند از ۱- اباباشیخ از نسل شیخ فخر الدین یا ملک ماه ۲- شیخ(که سه گروهند) ۳- پیر در زبان کردی یعنی کهنسال۴- فقیر(به افراد پارسا و پرهیزگار اطلاق می شود). ۵- قوال کسی که سرود های دینی می‌خواند.سخنور (توان ) ۶- کوچک: بالاترین درجه دیانت یزیدی که او را به منزله پیامبر می دانند. ۷- مرید (عمه مردم هستند ).[۱۱]
از لحاض جغرافیایی ایزدیان در موصل و در ناحیه شیخان سکونت دارند و شیخ بزرگ آنها در شهر سنجار است، پس از تشکیل دولت عراق طبق قانون اساسی آن کشور از آزادی نسبی برخوردار شدند و در پارلمان عراق در قالب فهرست ائتلاف کردستان عراق، یک نماینده ، در مجمع ملی سه نماینده و در پارلمان کردها نیز دو نماینده دارد.
پی نوشت ها
[۱].ر.ک:اعتقادات اهل سنت و الجماعه،عدی بن مسافر،بی تا،بغداد،۱۹۷۵م. مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸.
[۲] . محمد التونجی، «یزیدیان یا شیطان پرستان» ترجمه دکتر احسان مقدس، انتشارات عطایی،۱۳۸۰ش. و The Yazidis
[۳] . شهرستانی، ملل و نحل ،ج۱ ص۱۲۲؛ نهر الذهب فی تاریخ حلب ،حلبی غزی،کامل بن حسین،محقق:فاخوری، محمودمحقق:شعث، شوقی،ناشر:دار القلم،محل نشر:حلب ج۱ص ۱۶۶
[۴] .دلایلی برای اینکه یزید در زمان خلافتش فرقه سازی کرده باشد نیست.
[۵] کتاب ایزی یاتی ،سلیمان وجندی،بغداد،۱۹۵۳م،ص۶۱
[۶] .این نظر کشیش انستاس کرملی است که آن را در مجله المشرق در سال ۱۸۹۹ میلادی مطرح کرده است.
[۷] .الیزیدیه قدیما و حدیثا،اسماعیل بیگ چول ،بیروت،۱۹۳۴م،ص۹۶
[۸] .ر.ک:الیزیدیه ،صدق الدملوجی،الموصل،۱۹۴۹م
[۹] . الیزیدیه قدیما و حدیثا،اسماعیل بیگ چول ،بیروت،۱۹۳۴م،ص۹۴
[۱۰] .یزیدیان یا شیطان پرستان، محمد التونجی،ترجمه:احسان مقدس،انتشارات عطایی،تهران،۱۳۸۰ش،ص ۲۰۴ به بعد
[۱۱] .ر.ک: مجموعه نشریه پژوهشی و علمی دانشسرای عالی شماره ۱، ادبیات و علوم انسانی (مقاله خانم کامران مقدم )
منبع: نرم افزار پاسخ مرکز مطالعات حوزه
کَسانی که دین ایزدی دارَند ، اَصلا عید یزید ندارَند (به یزیدبن معاویه را ستایش وَاحترام نِمی کنند ).
این مطلب با استناد به منبع ذکر شده در پی نوشت ها عنوان شده و می توانید جهت تحقیق بیشتر به آن منبع و دیگر منابع مرتبط مراجعه فرمایید.
کَسانی که دین ایزدی داشتند ،قبل از اینکه اسلام بیشتر گسترش یابد بودند .
همانگونه که در ابتدای مقاله نیز اشاره شده، ریشه یابی دقیق و شفاف برخی از فرق و ادیان، تقریبا غیرممکن است و در تبیین قدمت این آیین، صرفا احتمالاتی داده شده که برخی حاکی از وجود آن پیش از ظهور و گسترش دین اسلام و برخی دیگر حاکی از پیدایش آن، قرن ها پس از ظهور اسلام است.