شیخ مفید، فقیه و متکلم شیعى بود که بیشتر در علم کلام تبحر داشت و مکتب کلامى شیعه در عصر او به اوج کمال رسید و مناظراتش با رهبران فرق معتزله و اشاعره نیز معروف بود. ۱۰۹۰ سال پیش در سال ۳۳۸ هجرى قمرى ، محمدبن محمدبن نعمان معروف به شیخ مفید، فقیه و متکلم بزرگ شیعى در حومه شهر بغداد دیده به جهان گشود. وى استاد شیخ طوسى و سید مرتضى بود. وى فقیه و متکلم شیعى بود که بیشتر در علم کلام تبحر داشت و مکتب کلامى شیعه در عصر او به اوج کمال رسید. او در مناظرات دینى مهارت خاصى داشت و مناظراتش با قاضى عبدالجبار (رئیس فرقه معتزله بغداد) و قاضى ابوبکر باقلانى ، رئیس اشاعره معروف بود.لقب مفید را على بن عیسى معتزلى در عهد جوانى ، در نتیجه مباحثه با وى به او داد. در حدود ۲۰۰ اثر به او نسبت داده شده که بسیارى از این تالیفات در رد مذاهب دیگر و بسیارى در باب عقاید مخصوص شیعه و احکام فقهى است.
رساله “المقنعه” نیز که متن فقهى جامع و محکمى است ، از آثار اوست که توسط شیخ طوسى شرح شد و به صورت “التهذیب”، یکى از کتب اربعه حدیث درآمد. اما تالیفات شیخ مفید:
علم کلام و عقاید: اوائل المقالات ، شرح عقاید صدوق ، اجوبه المسائل السرویه و نکت الاعتقادیه.
علم فقه: “المقنعه” شیخ صاحب عناوین بسیارى در فقه است که احکام و وظایف شرعى در ابواب مختلف آن توضیح داده شده است. الاعلام ، المسائل الصاغانیه ، جوابات اهل الموصل فى العدد الرویه و جواب اهل الرقه فى الاهله و العدد از دیگر آثار این فرزانه فرهمند در زمینه فقه است.
اخلاق اسلامى: “امالی” شیخ ، درباره اخلاق اسلامى و فضایل انسان است.حدیث ، اهمیت ولایت ، لزوم پیروى از امام علیه السّلام و فضایل امیرالمومنین على علیه السّلام از جمله مباحثى است که در امالى شیخ مفید، پیش روى اندیشمندان قرار مى گیرد.
امامت و فلسفه سیاسى در اسلام: الافصاح فى الامامه ، الارشاد، جمل ، امالى ، الفصول المختاره ، تفصیل امیرالمومنین على علیه السّلام على سایر الصحابه از آثار وى در این زمینه است.قریب ۲۰ اثر ژرف از آثار شیخ مفید درباره امامت و رهبرى است.
غیبت امام دوازدهم: بخشى از “ارشاد” کتاب “الفصول العشره فى الغیبه ” و “الجوابات فى الخروج المهدى عج همراه ۵ اثر دیگر از این علامه و شیفته اهل بیت علیهم السّلام درباره حضرت بقیه الله عج است.
شیخ بزرگوار مفید در شب جمعه ۳ رمضان سال ۴۱۳ هجرى قمرى دربغداد، پس از ۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش شیخ طوسى که خود حاضر در صحنه بوده است ، روز وفات او از کثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است.۸۰ هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام معصوم جوادالائمه علیه السّلام پایین پاى آن حضرت و نزدیک قبر استادش ابن قولویه مدفون شد. مى گویند سخنوران غیر شیعه که از تاثیر سخن شیخ و استحکام منطق او در دعوت به مذهب تشیع به تنگ آمده بودند، با درگذشت وى آسوده شدند.
