تردید در این نیست که انسانهای غیر معصوم قطعا مرتکب گناه و معصیت می شود و به هین دلیل خداوند برای بخشش گناهان راه توبه را باز نموده است. خداوند با توبه واقعی هر گناه را می بخشد.
توبه کردن در پیشگاه خداوند همیشه پسندیده و مایه جلب رضایت خدا است. حتی بدون دعا توبه از گناه باعث برگشت برکت به سوی مردم جامعه می شود.خداوند در قرآن کریم فرموده است: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ؛[۱] و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان مىآوردند و تقوا پیشه مىکردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها مى گشودیم. اما در هنگام دعا در پیشگاه خداوند انسان باید از گناهان خود پشیمان گردیده توبه نماید.
بنابراین یکی از آداب و مقدمات دعا اعتراف به گناه پیش از اظهار حاجت است. این امر گویاى گسستن از خلق و پیوستن به حقّ و فروتنى نفس است «و کسى که براى خدا فروتنى کند خداوند مرتبه او را بلند مى گرداند»؛ «و خدا در نزد دلهاى شکسته است.» روایت شده است: «عابدى هفتاد سال خداوند را عبادت کرد در حالى که روزها را روزه مى داشت و شبها را به عبادت بسر مى برد.
از خداوند حاجتى خواست، لیکن حاجتش برآورده نشد. او خطاب به نفس خویش کرد و گفت: از تو بدبختم اگر در تو خیرى بود حاجتت برآورده شده بود.
در این هنگام خداوند فرشتهاى بر او فروفرستاد و گفت: اى فرزند آدم لحظه اى که در آن خود را نکوهش و تحقیر کردى بهتر از عبادتهاى گذشته توست». از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرموده است: «هرگاه در یکى از شما رقّت دل حاصل شود دعا کند، زیرا دل تا پاک نشود رقّت پیدا نمى کند.»[۲] و بسا همین رقّت قلب سبب گریه و ریزش اشک شود، که این خود یکى از آداب دعاست؛ و در فوائد این ادب همین بس که سبب ادب دیگر است.
امام صادق علیه السلام فرموده است: «جز این نیست که در دعا نخست مدح و ثناى الهى و سپس اقرار به گناه و پس از آن اظهار حاجت است. به خدا سوگند هیچ بنده اى جز به اقرار، از گناه بیرون نرفته است.»[۳]
در همین راستا رو آوردن به خدا از ته دل و فروتنی در برابر عظمت ذوالجلال از آدابی است که در دعا باید رعایت شود؛ زیرا کسى که به تو رو نیاورده استحقاق آن را ندارد که به او رو آورى، چنان که اگر کسى که مى دانى از سخن گفتن با تو غفلت کرده و از پاسخگویى به تو اعراض داشته با تو به سخن درآید شایسته آن است که با او سخن نگویى و از پاسخ دادن به او روى گردانى. امام صادق علیه السلام فرموده است: «کسى که بخواهد منزلت خود را نزد خدا بداند بنگرد که منزلت خداوند نزد او چگونه است، زیرا خداوند بنده را در جایگاهى قرار مى دهد نظیر جایگاهى که بنده خدا را در نفس خویش در آن جایگاه فرود آورده است.»[۴] امیر مؤمنان علیه السلام فرموده است: «خداوند دعاى دل غافل را نمى پذیرد.»[۵] سیف بن عمیره از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرموده است: «هرگاه خدا را بخوانى از ته دل به او رو بیاور.»[۶] در آنچه خداوند به عیسى علیه السلام وحى فرموده آمده است: «جز در حال تضرّع و زارى و یکى کردن فکر خود مرا مخوان چه هر وقت مرا بخوانى به همان گونه تو را اجابت مى کنم»[۷]
پس نتیج این شد که دعای انسان با تکبر و عدم پشمانی از گناه مستجاب نمی شود. و انسان اگر می خواهد در برابر خدا قرار بگیرد و دعا کند، باید خود را حقیر ناتوان و محتاج احساس کند و این حالت موجب ایجاد تواضع در انسان می شود.
انسان متواضع در برابر خداوند خود بخود قدرت خدا را حس می کند و از صمیم قلب خود را در برابر خدا دیده و به گونها ای دعا می کند که گویا از همه جا رانده شد و فقط درگاه خداوند برای او باز نگه داشته شده است.
پی نوشت ها
[۱] . اعراف، ۹۶.
[۲] . کافى، ج ۲، ص ۴۷۷.
[۳] . همان مأخذ، ج ۲، ص ۴۸۴.
[۴] . عدّه الداعى، ص ۱۲۷؛ مستدرک حاکم، ج ۱، ص ۴۹۵ از پیامبر( ص).
[۵] .کافى، ج ۲، ص ۴۷۳. در بعضى نسخههاست( دعاى بنده غافل).
[۶] .همان مأخذ، ج ۲، ص ۴۱.
[۷] . عدّه الدّاعى، ص ۱۲۷.
منبع: اختصاصی الشیعه(حمیدالله رفیعی)
