اشاره
زهد به معنای دوری از دنیاگرایی است. اینکه انسان در این دنیا زندگی می کند چاره از آن نیست اما اینکه چگونه باید زندگی کرد در اختیار خودانسان است. تمام فساد و فتنه‌ها در جامعه انسانی از دنیاگرایی ناشی شده و انسانها ارا به جان هم می اندازد. اگر صفت زهد در کسی تقویت شود دنیا برای او هیچ ارزشی ندارد و هرگز برای به دست آوردن مال دنیا خوشحال نمی شود همانگونه از دست دادن مال دنیا او را ناراحت نمی کند. در این مقاله چهل حدیث برای زهد جمع آوری شده است.
۱. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): الزُّهدُ فی الدّنیا قصرُ الأمل و شکرُ کلِّ نعمهٍ و الورعُ عن کلّ ما حرَّم الله؛ زهد در دنیا عبارت است از: کوتاه نمودن آرزو، شکر همه نعمتها و اجتناب نمودن از هر چه که خداوند آن را حرام نموده است.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۶۱»
۲. قال الامام حسن بن علی (علیه‌السلام): (الزُّهدُ) الرّغبهُ فی التّقوی و الزّهادهُ فی الدّنیا؛ زهد، میل به تقوی و پرهیزگاری و بی رغبتی نسبت به دنیا می باشد.
«تحف العقول، ص ۲۵۴»
۳. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): الزّهدُ لیس بتحریم الحلال و لکن أن یکونَ بما فی یدی الله أوثق منهُ بما فی یده؛ زهد، این نیست که انسان حلالِ خدا را بر خود حرام کند، بلکه زهد این است که انسان به آنچه در دست خداست اعتماد و اطمینان بیشتری داشته باشد تا به آنچه در دست خود و در سیطره قدرت محدود بشری است.
«بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۷۲»
۴. قال امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): الزّهدُ کلُّهُ بین کلمتین فی القرآن: قال الله سبحانهُ: لکیلا تَأسَوْا علی ما فاتکم و لا تفرحُوا بما آتیکُم (سوره ۵۷/ آیه ۲۳)؛ تمام زهد در بین دو کلمه از قرآن خلاصه شده است، آنجا که خداوند سبحان فرمود: تا هرگز بر آنچه از دست شما رفته، اندوه مخورید و بر آنچه دارید و به دست می آورید شاد نباشید.
«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۵۲»
۵. قال الامام الصادق (علیه‌السلام): جُعل الخیرُ کلُّه فی بیتٍ و جُعلَ مفتاحُه الزّهدُ فی الدّنیا؛ تمام خوبیها در خانه ای قرار داده شده و کلید آن زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا است.
«بحار الانوار، ج ۷۳، ص ۵۲»
۶. قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّهدُ اصل الدین؛ زهد، اصل و اساس دین است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۴۶»
۷. قال الامام الصادق (علیه‌السلام): الزُّهدُ مِفتاحُ الاخرهِ و البراءهُ من النّارِ و هوَ ترکُکَ کلَّ شئٍ یَشغَلُکَ عن الله من غیرِ تأسُّفٍ علی فَوتِها؛ زهد، کلید (آسایش در) جهان آخرت و دوری از آتش جهنم است و زهد عبارت است از اینکه انسان هر چیزی که او را از یاد پروردگارش باز می دارد، کنار بگذارد، بدون اینکه برای از دست دادن آن افسوس بخورد.
«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۵»
۸. قال الامام علی (علیه‌السلام): اصلُ الزُّهد حُسنُ الرِغبهِ فیما عِندَ اللهِ؛ اساس زهد به این است که انسان به نیکویی نسبت به آنچه در نزد خداوند است، میل و رغبت داشته باشد.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۵۸»
۹. قال الامام علی (علیه‌السلام) فی صفهِ الزّهادِ: کانوا قوماً من أهل الدّنیا و لیسُوا من أهلها فکانوا فیها کَمَنْ لیس منها، عملوا فیها بما یبصرون … ؛ گروهی هستند که گر چه (در ظاهر) اهل دنیا هستند ولی (در باطن) از اهل دنیا نیستند، در دنیا هستند مانند کسی که در آن نیست، عمل آنها در دنیا به آن چیزی است که بعد از مرگ می بینند و برای دفع عذاب خدا از خود، شتابان به وظائف خود عمل می کنند.
«بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۳۲۰»
۱۰. قال الامام الصادق (علیه‌السلام): (الزّاهد) الّذی یترک حلالها مخافه حسابِهِ و یترکُ حرامها مخافهَ عذابِهِ؛ زاهد، کسی است که به جهت ترس از حسابرسی پروردگار، از حلال دنیا می گذرد و به جهت ترس از عذاب او نزدیک حرام نمی شود.
«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۱»
۱۱. قال الامام علی (علیه‌السلام): یا نُوفُ، طوبی للزّاهدین فی الدّنیا الرّاغبین فی الآخرهِ اولئک قومٌ اتّخذو الأرضَ بساطاً و ترابها فراشاً … ؛ ای نوف، خوشا به حال کسانی که نسبت به دنیا زهد ورزیده و بی میل شدند و رغبت به آخرت دارند، آنان کسانی هستند که زمین را فرش، خاک آن را بستر و آب آن را شربت گوارا قرار دادند.
«بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۳۱۹»
۱۲. قال الامام الصادق (علیه‌السلام): الزّاهد الّذی یختارُ الآخرهَ علی الدّنیا و الذُّلَّ علی العزِّ و الجهدَ علی الرّاحهِ و الجوعَ علی الشیَّع؛ انسان زاهد کسی است که آخرت را بر دنیا برگزیده، خواری را بر عزّت (ظاهری) ترجیح داده، تلاش و کوشش خستگی ناپذیر را بر راحتی و آسایش و گرسنگی را بر سیری مقدّم دانسته است.
«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۵»
۱۳. قال الامام علی (علیه‌السلام): انّ الزّاهدین تبکی قلوبُهُم و إن ضحِکُوا؛ انسان های زاهد گر چه (در ظاهر) خندان و متبسّم هستند، لکن قلب های آنها گریان است.
«نهج البلاغه، خطبه ۱۱۲»
۱۴. قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّاهد فی الدّنیا من لم یغلبِ الحرامُ صبرَهُ و لم یشغَلِ الحلالُ شکرهُ؛ زاهد در دنیا، کسی است که حرام بر صبر او غالب نشود و در مقابل محرّمات، صبر خویش را از دست ندهد و استفاده از حلال الهی نیز او را از شکر پروردگار باز ندارد.
«بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۳۷»
۱۵. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): أزهدُ الناس من اِجْتَنبَ الحرام؛ زاهدترین مردم، کسی است که از حرام اجتناب کند.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۱۲»
۱۶. قال الامام علی (علیه‌السلام): علیک بالزّهدِ فانّهُ عون الدّین؛ بر شما باد به زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا، به درستی که زهد، همراه دین است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۴۲»
۱۷. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): ما عُبِدَ الله بشئٍ أفضلُ من الزّهد فی الدنیا؛ بندگی و عبادت پروردگار، با چیزی بالاتر و برتر از زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا، صورت نگرفته است.
«مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۳۳۳»
۱۸. قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّهدُ شیمهٌ المتّقین؛ زهد و بی رغبتی به دنیا، خصلت و روش انسانهای با تقوا است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۳۴»
۱۹. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): ما اتّخذ اللهُ نبیّاً الاّ زاهداً؛ خداوند هیچ بنده ای را به پیامبری انتخاب نکرد مگر اینکه زاهد و بی میل نسبت به دنیا بود.
«مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۳۳۳»
۲۰. قال الامام علی (علیه‌السلام): … لا یکونُ زاهداً حتّی یکون متواضعاً؛ … هیچ شخصی زاهد نیست مگر اینکه (نسبت به دیگران) متواضع باشد.
«بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۸»
۲۱. قال الامام علی (علیه‌السلام): اوّل الزّهد التّزهّد؛ ابتدا و شروع زُهد و بی رغبتی نسبت به دنیا، با تظاهر به زهد محقق می گردد.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۵۵»
۲۲. من وصایا امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) لابنه الحسن (علیه‌السلام): أکثِر ذکرَ الآخره و ما فیها من النّعیم و العذابَ الألیم یُزّهِدُکَ فی الدّنیا و یُصغّرُها عندک … ؛ از وصیت های امام علی (علیه‌السلام) به فرزندشان امام حسن (علیه‌السلام) این است: بسیار به یاد آخرت و نعمت های آن و عذاب دردناکی که در آن است باش، پس همانا یادآوری این امور تو را نسبت به دنیا بی رغبت نموده و دنیا را در نظر تو کوچک می کند.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۲۲۴»
۲۳.قال الامام علی (علیه‌السلام): اصل الزُّهدِ الیقینُ؛ ریشه و اساس زهد، یقین است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۵۸»
۲۴. عن الامام الکاظم (علیه‌السلام) عند قبرٍِ حَضَرَهُ: انّ شیئاً هذا آخِرُهُ لَحَقِیقٌ أن یُزهَدَ فی أوّلِهِ … ؛ امام کاظم (علیه‌السلام) هنگامی که بر سر قبری حضور یافتند، فرمود: همانا دنیائی که نهایت و آخرین منزلش این است، پس سزاوار است که از ابتدا نسبت به آن زهد ورزیده شود.
«بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۳۲۰»
۲۵. قال الامام علی (علیه‌السلام): یسیرُ المعرفه یوجبُ الزّهد فی الدّنیا؛ میزان کمی از معرفت و شناخت (نسبت به دنیا و آخرت)، موجب بی رغبتی نسبت به دنیا خواهد شد.
«غرر الحکم، ص ۶۳، ح ۷۶۵»
۲۶. قال الامام علی (علیه‌السلام): کیف یزهدُ فی الدّنیا من لا یعرفُ قدر الآخرهَ؛ چگونه می شود کسی که شناخت و معرفتی نسبت به آخرت ندارد، در مورد دنیا زهد ورزیده و بی رغبت باشد.
«غرر الحکم، ص ۱۴۶، ح ۲۶۵۲»
۲۷. قال الامام علی (علیه‌السلام): کیف یصل الی حقیقه الزّهد من لم تمُت شَهوته؛ چگونه می شود انسانی که شهوت (و خواسته های نفسانی) را در درون خود از بین نبرده است، به حقیقت زهد دست پیدا کند؟
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۶۴»
۲۸. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): کیفَ یَعملُ الآخرهِ من لا ینقطعُ من الدّنیا رغبتهُ؛ چگونه انسانی که میل و رغبتش به دنیا قطع نشده، برای آخرت خویش کار کند.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۸۲»
۲۹. قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): یا أباذر! ما زَهَد عبدٌ فی الدّنیا الاّ أنبتَ اللهُ الحکمهَ فی قلبه و أنطقَ بها لسانهُ و یُبَصِّرُهُ عیوبَ الدّنیا و داءَها و دواءَها؛ ای اباذر، هیچ بنده ای نسبت به دنیا زهد نورزد مگر اینکه خداوند حکمت را در قلبش می رویاند و به واسطه آن زبانش را به کلمات حکیمانه گویا می کند و او را نسبت به عیوب دنیا بصیرت داده، درد و داروی آن را به او می شناساند.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۸۰»
۳۰. قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّهدُ فی الدّنیا الرّاحهُ العظمی؛ زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا، آسایشِ برتر و بزرگتر است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۷۷»
۳۱. قال الامام علی (علیه‌السلام): أعظَمُ النّاس سعادهً أکثَرُهُم زَهادَهً؛ سعادتمندترین مردم، کسانی هستند که بیشتر از دیگران نسبت به دنیا زهد می ورزند.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۶»
۳۲. قال الامام علی (علیه‌السلام): اِزهَدْ فی الدّنیا تنزِلْ علیکَ الرّحمهَ.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۴»
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: در دنیا زاهد باش تا رحمت پروردگار بر تو نازل گردد.
۳۳. قال الامام علی (علیه‌السلام): بالزّهدِ تُثمرُ الحکمهَ؛ ثمره و نتیجه حکمت با زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا حاصل می گردد.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۹»
۳۴. قال الامام علی (علیه‌السلام): لَن یَفتَقِرَ مَنْ زَهَدَ؛ زاهد، هرگز محتاج و فقیر نمی شود.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۹۳»
۳۵. قال الامام علی (علیه‌السلام): ثمن الجنّهِ الزّهدُ فی الدّنیا؛ ثمن و بهای بهشت، زهد در دنیاست.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۹۰»
۳۶. قال الامام علی (علیه‌السلام): من زَهَدَ فی الدّنیا أعتَقَ نَفْسَهُ و أرضی ربَّهُ؛ کسی که نسبت به دنیا زهد بورزد، نفس خویش را آزاد کرده و پروردگارش را راضی ساخته است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۷، ح ۶۱۰۰»
۳۷. قال الامام علی (علیه‌السلام): إذا طَلَب الزّاهدُ النّاس فَاهْرُب منهُ؛ زمانی که زاهد، طالب مردم باشد، پس از او دوری کنید.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۶۲»
۳۸. قال الامام علی (علیه‌السلام): اَلا و انّ الدّنیا دارٌ لا یُسلَمُ منها الاّ بالزُّهد فیها؛ آگاه باشید که همانا دنیا خانه ای است که انسان سالم از آن خارج نمی شود مگر با زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا.
«غرر الحکم، ص ۱۳۸، ح ۲۴۳۱»
۳۹. قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّهدُ ثمرهُ الدینِ؛ زهد، نتیجه و ثمره دین است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۴۵»
۴۰. قال الامام علی (علیه‌السلام): انّ الزّاهدین … یَشتَدُّ حزنُهم و اِن فَرِحُوا؛ انسان های زاهد، حزن و اندوهشان شدید است گر چه (در ظاهر) خوشحال هستند.
«نهج البلاغه، خطبه ۱۱۲»
