اشاره
ظلم در برابر عدل قرار دارد. ظلم یکی از پلید ترین اعمال و رفتاری است که عقل انسان به قبح آن حکم می کند. ظلم به گونه های مختلف از انسان صادر می شود. ظلم به خدا، ظلم به خود، ظلم به دیگران، ظلم به حیوانات از مصادیق ظلم است که انسان ممکن است مرتکب آن بشود. در دین اسلام ظلم از هر نوعش می خواهد باشد بسیار منفور بوده و از نظر شریع اسلام حرام بوده و مرتکب آن در قیامت عقاب می شود. در این اینجا احادیثی که درباره ظلم وارد شده نقل گردیده است.
۱. امام على (علیه‌السلام):
اَلبَغىُ یَصرَعُ الرِّجالَ وَ یُدنِى الآجالَ؛ ظلم و تجاوز، انسان را زمین مى زند و مرگ ها را نزدیک مى سازد.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۴۵، ح ۷۹۳۷)
۲. پیامبر صلى الله علیه و آله:
مَن عامَلَ النّاسَ فَلَم یَظلِمهُم وَ حَدَّثَهُم فَلَم یَکذِبهُم وَ وَعَدَهُم فَلَم یَخلِفهُم فَهُوَ مِمَّن کَمُلَت مُرُوءتُهُ وَ ظَهَرَت عَدالَـتُهُ وَ وَجَبَت اُخُوَّتُهُ و حَرُمَت غیبَتُهُ؛ هر کس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نکند، دروغ نگوید و خلف وعده ننماید، جوانمردیش کامل، عدالتش آشکار، برادرى با او واجب و غیبتش حرام است.
(خصال ص ۲۰۸، ح ۲۸)
۳. امام سجاد (علیه‌السلام):
وَ الذُّنُوبُ الّتى تُنزِلُ النِّقَمَ عِصیانُ العارِفِ بِالبَغىِ وَ التَطاوُلُ عَلَى النّاسِ وَ الاِستِهزاءُ بِهِم وَ السُّخریَّهُ مِنهُم؛ گناهانى که باعث نزول عذاب مى شوند، عبارت اند از: ستم کردن شخص از روى آگاهى، تجاوز به حقوق مردم، و دست انداختن و مسخره کردن آنان.
(معانى الاخبار ص ۲۷۰ و ۲۷۱، ح ۲)
۴. امام صادق (علیه‌السلام):
الذُّنُوبُ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ الْبَغْیُ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُورِثُ النَّدَمَ الْقَتْلُ وَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ الظُّلْمُ وَ الَّتِی تَهْتِکُ السُّتُورَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الَّتِی تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنَا وَ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطِیعَهُ الرَّحِمِ وَ الَّتِی تَرُدُّ الدُّعَاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَوَاءَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْن؛ گناهی که نعمت ها را تغییر مى دهد، تجاوز به حقوق دیگران است. گناهى که پشیمانى مى آورد، قتل است. گناهى که گرفتارى ایجاد مى کند، ظلم است. گناهى که آبرو مى بَرد، شرابخوارى است. گناهى که جلوى روزى را مى گیرد، زناست. گناهى که مرگ را شتاب مى بخشد، قطع رابطه با خویشان است. گناهى که مانع استجابت دعا مى شود و زندگى را تیره و تار مى کند، نافرمانى از پدر مادر است.
(علل الشرایع ج ۲، ص ۵۸۴، ح ۲۷)
۵.امام على (علیه‌السلام):
مَنْ ظَلَمَ أَفْسَدَ أَمَرَهُ وَ مَنْ جَارَ قَصُرَ عُمُرُه؛ هر کس ظلم کند، امرش فاسد و عمرش کوتاه مى شود.
(مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج ۱۲، ص ۹۹، ح ۱۳۶۲۹)
۶.امام على (علیه‌السلام):
شیعَتُنَا المُتَباذِلونَ فى وِلایَتِنا، اَلمُتَحابّونَ فى مَوَدَّتِنا اَلمُتَزاوِرونَ فى اِحیاءِ اَمرِنا اَلَّذینَ اِن غَضِبوا لَم یَظلِموا وَ اِن رَضوا لَم یُسرِفوا، بَرَکَهٌ عَلى مَن جاوَروا سِلمٌ لِمَن خالَطوا؛ شیعیان ما کسانى اند که در راه ولایت ما بذل و بخشش مى کنند، در راه دوستى ما به یکدیگر محبت مى نمایند، در راه زنده نگه داشتن امر و مکتب ما به دیدار هم مى روند. چون خشمگین شوند، ظلم نمى کنند و چون راضى شوند، زیاده روى نمى کنند، براى همسایگانشان مایه برکت اند و نسبت به هم نشینان خود در صلح و آرامش اند.
(کافى(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۲۳۶ و ۲۳۷، ح ۲۴)
۷.امام على (علیه‌السلام):
اَلصَّدیقُ مَن کانَ ناهیا عَنِ الظُّلمِ و العُدوانِ مُعینا عَلَى البِرِّ و الاحسانِ؛ دوست، کسى است که از ظلم و تجاوزگرى باز دارد و بر انجام خوبى و نیکى یارى کند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۱۵، ح ۹۴۷۷)
۸. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ فَهِىَ راجِعَهٌ عَلى صاحِبِها: اَلبَغىُ و المَکرُ و النَّکثُ؛ سه خصلت است که در هر کس باشد (آثارش) به خود او بر مى گردد: ظلم کردن، فریب دادن و تخلّف از وعده.
(نهج الفصاحه ص ۴۲۲، ح ۱۲۸۱)
۹.امام على (علیه‌السلام):
أَعدَلُ النّاسِ مَن أَنصَفَ مَن ظَلَمَهُ؛ عادل ترین مردم کسى است که با کسى که به او ظلم کرده با انصاف رفتار کند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۹۴، ح ۹۱۰۴)
۱۰. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
مَن عَفا عَن مَظلَمَهٍ أَبدَ لَهُ اللّه بِها عِزّا فِى الدُّنیا وَ الآخِرَهِ؛ هر کس از ظلمى که در حق او شده گذشت کند، خداوند به جاى آن در دنیا و آخرت به او عزّت مى بخشد.
(بحار الانوار (ط-بیروت) ج ۶۶، ص ۳۸۲)
۱۱. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
أَفضَلُ الجِهادِ مَن أَصبَحَ لایَهُمُّ بِظُلمِ أَحَدٍ؛ برترین جهاد آن است که انسان روز خود را آغاز کند در حالى که در اندیشه ستم کردن به احدى نباشد.
(من لا یحضر الفقیه ج ۴، ص ۳۵۳، ح ۵۷۶۲ – محاسن ج ۱، ص۲۹۲، ۴۴۹)
۱۲. امام صادق (علیه‌السلام):
و قَد سُئِلَ عَن مَکارِمِ الخلاقِ فقال اَلعفوُ عَمَّن ظَلَمَکَ وَ صِلَهُ مَن قَطَعَکَ وَ إعطاءُ مَن حَرَمَکَ و قَولُ الحَقِّ و لَو عَلى نَفسِکَ؛ درباره مکارم الاخلاق سئوال شد، فرمودند: گذشت از کسى که به تو ظلم کرده، رابطه با کسى که با تو قطع رابطه کرده، عطا به آن کس که از تو دریغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.
(مجمع البحرین ج ۶، ص ۱۵۳ {شبیه این حدیث در معانی الاخبار ص ۱۹۱، ح ۱ })
۱۳. امام على (علیه‌السلام):
قُلوبُ الرَّعِیَّهِ خَزائِنُ راعیها فَما اَوْدَعَها مِنْ عَدْلٍ اَوْ جَوْرٍ وَجَدَهُ؛ دلهاى مردم خزانه هاى حاکم است، پس آنچه از عدالت و یا ظلم در آنها بگذارد، همان را خواهد یافت.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۴۶، ح ۷۹۸۲)
۱۴. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
مَهْدىُّ اُمَّتِى الَّذى یَمْلاُ الاَرْضَ قِسْطا وَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْرا وَ ظُلْما؛ مهدى امت من کسى است که هنگام پر شدن زمین از بیداد و ظلم، آن را پر از قسط و عدل خواهد کرد.
( کتاب سلیم بن قیس ص۹۱۰ – کمال الدین و تمام نعمه ص۲۵۸)
۱۵. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
اَلظُّلْمُ ثَلاثَهٌ: فَظُلْمٌ لایَغْفِرُهُ اللّهُ وَ ظُلْمٌ یَغْفِرُهُ وَ ظُلْمٌ لا یَتْرُکُهُ، فَأَمَّا الظُّلْمَ الَّذى لا یَغْفِرُ اللّهُ فَالشِّرْکُ قالَ اللّهُ: «إنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیمٌ» و أَمَّا الظُّلْمَ الَّذى یَغْفِرُهُ اللّهُ فَظُلْمُ الْعِبادِ أَنْفُسَهُمْ فیما بَیْنَهُمْ و بَیْنَ رَبِّهِمْ و أَمَّا الظُّلْمَ الَّذى لا یَتْرُکُهُ اللّهُ فَظُلْمُ الْعِبادِ بَعْضُهُمْ بَعْضا؛ ظلم سه قسم است: ظلمى که خدا نمى آمرزد، ظلمى که مى آمرزد و ظلمى که از آن نمى گذرد، اما ظلمى که خدا نمى آمرزد شرک است. خداوند مى فرماید: «حقا که شرک ظلمى بزرگ است» و اما ظلمى که خدا مى آمرزد، ظلم بندگان به خودشان میان خود و پروردگارشان است اما ظلمى که خدا از آن نمى گذرد ظلم بندگان به یکدیگر است.
(نهج الفصاحه ص ۵۶۱، ح ۱۹۲۴)
۱۶. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
اِتَّقوا دَعْوَهَ الْمَظْلومِ و إنْ کانَ کافِرا فَإِنَّها لَیْسَ دونَها حِجابٌ؛ از نفرین مظلوم بترسید اگر چه کافر باشد، زیرا در برابر نفرین مظلوم پرده و مانعى نیست.
(نهج الفصاحه ص ۱۶۴، ح ۴۸)
۱۷. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
مَنْ أَخَذَ لِلْمَظْلومِ مِنَ الظّالِمِ کانَ مَعىَ فِى الْجَنَّهِ مصاحُبا؛ هر کس داد مظلوم را از ظالم بگیرد، در بهشت با من یار و همنشین باشد.
(کنز الفؤاد ج۱، ص ۱۳۵ ؛ بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۲، ص ۳۵۹، ح ۷۴)
۱۸. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
إِنَّ النّاسَ إِذا رَأَوُا الظّالِمَ فَلَمْ یَأْخُذوا عَلى یَدَیْهِ أَوْشَکَ أَنْ یَعُمَّهُمُ اللّهُ بِعِقابٍ مِنْهُ؛ مردم آنگاه که ظالم را ببینند و او را باز ندارند، انتظار مىرود که خداوند همه را به عذاب خود گرفتار سازد.
(نهج الفصاحه ص ۳۲۳، ح ۸۳۳)
۱۹. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
لِیَنْصُرِ الرَّجُلُ أَخاهُ ظالِما أَوْ مَظْلُوما إِنْ کانَ ظالِما فَیَنْهیهُ فَإِنَّهُ لَهُ نُصْرَهٌ و َإِنْ کانَ مَظْلوما فَیَنْصُرُهُ؛ انسان باید برادر (دینى) خویش را یارى کند چه ظالم باشد چه مظلوم اگر ظالم باشد او را باز دارد که این به منزله یارى کردن اوست و اگر مظلوم باشد یاریش کند.
(نهج الفصاحه ص ۶۶۵، ح ۲۴۲۲)
۲۰. امام باقر (علیه‌السلام):
مَا انْتَصَرَ اللَّهُ مِنْ ظَالِمٍ إِلَّا بِظَالِمٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ کَذلِکَ نُوَلِّی بَعْضَ الظَّالِمِینَ بَعْضاً؛ خداوند هیچگاه از ظالم انتقام نگرفت مگر به وسیله ظالمى دیگر و این سخن خداى عز و جلّ است که: «و بدین سان ظالمان را به سزاى اعمالى که مى کنند بر یکدیگر مسلّط مى کنیم».
(کافی(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۳۳۴، ح ۱۹ ؛ بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۲، ص ۳۱۳، ح ۲۸)
۲۱. امام سجاد (علیه‌السلام):
اَللّهُمَّ إِنّى أَعوذُبِکَ مِنْ… أَنْ نَعْضِدَ ظالِما أَوْ نَخْذُلُ مَلْهوفا أَؤْ نَرومَ ما لَیْسَ لَنا بِحَقٍّ؛ خدایا به تو پناه مى برم… از این که ظالمى را یارى کنیم و یا مظلوم و دلسوخته اى را بى یاور گذاریم و یا آنچه حق ما نیست بخواهیم.
(صحیفه سجادیه ص ۵۶،فرازی از دعاى ۸)
۲۲. امام على (علیه‌السلام):
مَنْ طَلَبَ عِزّا بِظُلْمٍ وَ باطِلٍ أَوْرَثَهُ اللّهُ ذُلاًّ بِإِنْصافٍ وَ حَقٍّ؛ هر کس عزّت را با ظلم و باطل طلب کند، خداوند به انصاف و حق ذلّت نصیبش مى نماید.
(شرح نهج البلاغه (ابن ابى الحدید) ج۲۰، ص۳۰۹، ح۵۳۶)
۲۳. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
استعیذوا باللَّه من الفقر و العیله و من أن تظلموا أو تظلموا؛ به خدا پناه ببرید از فقر و تنگدستی اینکه ظلم کنید و یا زیر بار ظلم بروید.
(نهج الفصاحه ص ۲۰۸، ح ۲۷۸)
۲۴. امام على (علیه‌السلام):
خَیْرُ النّاسِ مَنْ اِنْ اُغْضِبَ حَلُمَ وَ اِنْ ظُلِمَ غَفَرَ وَ اِنْ اُسىءَ اِلَیْهِ اَحْسَنَ؛ بهترین مردم کسى است که اگر او را به خشم آورند، بردبارى نماید و چنانچه به او ظلم شود، ببخشاید و چون به او بدى شود، خوبى کند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۸۵، ح ۶۳۹۴)
۲۵. امام على (علیه‌السلام):
اوصیکُما بِتَقْوَى اللّهِ… وَ کونا لِلظّالِمِ خَصْما وَ لِلْمَظْلومِ عَوْنا؛ شما را سفارش مى کنم به تقواى الهى… و دشمن ظالم و یاور مظلوم باشید.
(نهج البلاغه (صبحی صالح) ص ۴۲۱، از نامه ۴۷)
۲۶. امام على (علیه‌السلام):
مَنْ اَشْفَقَ عَلى نَفْسِهِ لَمْ یَظْلِمْ غَیْرَهُ؛ هر کس دلسوز خود باشد به دیگران ظلم نمى کند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۵۶، ح ۱۰۴۰۰)
۲۷. امام على (علیه‌السلام):
خَیْرُ الْمُلوکِ مَنْ اَماتَ الْجَوْرَ وَ اَحْیَى الْعَدْلَ؛ بهترین فرمانروا کسى است که ظلم را از بین ببرد و عدل را زنده کند.
(شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ج۳، ص ۴۳۱، ح ۵۰۰۵)
۲۸. امام باقر (علیه‌السلام):
لیس من شیعتنا من ظلم الناس؛ از شیعیان ما نیست، کسى که به مردم ظلم کند.
(غرر الاخبار ص ۱۳۶)
۲۹. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
لَیْسَ شَىْءٌ اُطیعَ اللّهُ فیهِ اَعْجَلَ ثَوابا مِنْ صِلَهِ الرَّحِمِ وَ لَیْسَ شَىْءٌ اَعْجَلَ عِقابا مِنَ الْبَغْىِ وَ قَطیعَهِ الرَّحِمِ؛ هیچ طاعتى نیست که پاداشش زودتر از صله رحم برسد و مجازاتى سریعتر از مجازات ظلم و قطع رحم نیست.
(نهج الفصاحه ص ۶۶۱، ح ۲۳۹۸)
۳۰. امام على (علیه‌السلام):
مَنْ باعَ نَفْسَهُ بِغَیْرِ نَعیمِ الْجَنَّهِ فَقَدْ ظَلَمَها؛ هر کس خودش را جز به نعمت بهشت بفروشد، براستى که به خویشتن ظلم کرده است.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۳۲، ح ۴۶۲۸)
۳۱. لقمان حکیم (علیه‌السلام):
یا بُنَىَّ … اِذا دَعَتْکَ القُدْرَهُ عَلى ظُلْمِ مَنْ هُوَ دونَکَ فَاذْکُرْ قُدْرَهَ اللّهِ عَلَیْکَ؛ فرزندم … هرگاه قدرت، تو را به ظلم بر زیردستت فرا خواند، قدرت خدا را بر خودت به یادآور.
(ارشاد القلوب(دیلمى) ج۱، ص ۷۲ و ۷۳)
۳۲. رسول اکرم صلى الله علیه و آله:
مَنْ اَصْبَحَ لا یَهِمُّ بِظُلْمِ اَحَدٍ غَفَرَ اللّهُ مَا اجْتَرَمَ؛ هر کس صبح کند و قصد ظلم کردن به کسى را نداشته باشد، خداوند جُرم و گناه او را مى بخشد.
(کافى(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۳۳۲، ح ۸)
۳۳. امام على علیه السلام:
ظَـلَمَ الْحَقَّ مَنْ نَصَرَ الْباطِلَ؛ هر کس باطل را یارى کند، به حق ستم کرده است.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۷۱، ح ۱۰۲۱)
۳۴. امام على علیه السلام:
مَنْ ظَـلَمَ ظُلِمَ؛ هر کس ستم کند، ستم مى بیند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۱۰۰، ح ۱۷۲۵)
۳۵. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم:
مَن أخَذَ لِلمَظلُومِ مِنَ الظّالِمِ کانَ مَعِیَ فی الجَنَّهِ مُصاحِباً؛ هر که داد ستمدیده را از ظالم بگیرد در بهشت با من همنشین خواهد بود.
(کنز الفؤاد ج۱، ص ۱۳۵ – بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۲، ص ۳۵۹)
۳۶. امام على (علیه‌السلام):
ألظُّلمُ یُزلُّ القَدَمَ وَ یَسلُبُ النِّعَمَ وَ یُهلِکُ الاُمَمَ؛ ظلم قدم را می لرزاند، نعمتها را سلب می کند و امتها را به نابودی می کشاند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۵۶، ح ۱۰۴۱۱)
۳۷. امام على (علیه‌السلام):
إیّاکَ و الخَدیعَهَ فَإِنَّ الخَدیعَهَ مِن خُلُقِ اللَّئِیم؛ از فریب دادن بپرهیز. زیرا فریب، خوى فرومایگان است.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۹۱، ح ۶۴۹۴)
۳۸. امام صادق (علیه‌السلام):
من ظلم مظلمه أخذ بها فی نفسه أو ماله أو ولده؛ هر که ظلمی کند به سبب آن ظلم در جانش یا مالش یا فرزندانش گرفتار شود.
(وافی ج ۵، ص ۹۶۸، ح ۳۳۹۳)
منبع:
سایت شهید آوینی.
