(۱۳۰۹-۱۳۸۵ق)
ولادت
عالم ربانی، حضرت آیهاللّه حاج شیخ عباس تهرانی، از اساتید برجسته اخلاق، در سال ۱۳۰۹ قمری در تهران دیده به جهان گشود.
تحصیلات
پس از طی دوران کودکی به تحصیل علوم دینی پرداخت و دروس مقدماتی و سطوح را در تهران فرا گرفت؛ سپس در سال ۱۳۳۷ق جهت ادامه تحصیل به نجف اشرف مهاجرت کرد. گر چه اقامت ایشان در نجف اشرف کوتاه بود، اما توانست در آن مدت، محضر دو استاد بزرگ و اسطوره فقه و اصول یعنی: میرزا حسین نائینی و آقا ضیاءالدین عراقی قدس سرهما را درک و با مبانی فقهی و اصولی آن بزرگواران آشنا گردد. وی در سال ۱۳۳۹ق به ایران مراجعت کرد و جهت استفاده از محضر نورانی آیهاللّه العظمی حایری یزدی به اراک رفت و در شمار تلامذه ممتاز و برجسته آن فقیه نامی قرار گرفت، پس از مهاجرت مرحوم حاج شیخ به قم و تشکیل حوزه علمیه، ایشان نیز با دیگر اصحاب و شاگردان استاد به قم منتقل گردید. این عالم متقی هم چنین محضر نورانی عارف نامی و فقیه اخلاقی میرزا جوادآقا ملکی تبریزی قدس سره را مغتنم شمرده و در میدان خودسازی و تهذیب نفس گام های بلندی برداشت، مؤلف آثارالحجه مراحل والای علمی و اخلاقی آیهاللّه تهرانی را این گونه ستوده است: »از اعاظم علما و اکابر مدرسین و اصحاب مرحوم آیهاللّه حائری است. جامع معقول و منقول، حاوی فروع و اصول، عالم ربانی و استاد علم اخلاق و حکمت است. منظرش نورانی و محضرش الهی است، کلماتش حکیمانه و بیاناتش خالصانه، گفتارش روح افزا و مواعظش دلنشین، طبعش روان و ذوقش فراوان است…«.
علامه سیدمحمدحسین حسینی تهرانی در کتاب »روح مجرد« آورده است: »حضرت آیهاللّه حاج شیخ عباس تهرانی مردی بزرگوار و خلیق و مؤدب به آداب شرعیه و عالم بود، برای دوری از ابناء دنیا در زمان پهلوی بزرگ (رضاخان) در قم به آخر شهر نزدیک باغ های اناری رفته و خانه ساخته بود. در توسلات به امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه الشریف و دعوت طلاب قم و معاشران خود، در تجنب از آداب کفر و دوری از تمدن ضاله و مضله غربی ها، داستان های شنیدنی داشت. بسیار مبارز و صریح اللهجه بود، و با رهبر کبیر انقلاب اسلامی آیهاللّه خمینی قدس سره از نزدیک دوست و صمیمی و کمال مراوده و آشنایی را داشتند. حقیر از محضر شریف آیهاللّه تهرانی استفاده ها بردم و چندین سال که در حوزه مبارکه قم بودم، بعضی از جمعه ها به محضر انورشان می رسیدیم و از مواعظ و نصایحشان مستفیض می گشتیم. ایشان دارای بعضی از حالات روحی بودند که کاشف از نوعی اتصال بوده، از طرفی دل دردهای شدید و زخم معده و از طرف دیگر محافظت بر اسرار، اجازه نمی داد تا پرده از چهره برافکنند و حقایق را روشن سازند. خودشان می فرمودند: »من گوهری در خرابه گیر آورده ام، و راه پیدا کردنش را بلد نیستم« روزی حقیر از ایشان درباره توحید افعالی سؤال کردم، فرمودند: »لب ببند این از اسرار است. اجمالا اینک بدان که: همه امور از جانب خداست«
آیهاللّه تهرانی اهتمام ویژه ای به تدریس و تربیت طلاب داشت و از اساتید مهم معقول و منقول به شمار می رفت. درس های اخلاق و عقاید ایشان همواره مورد توجه و اقبال فضلا و طلاب بود. ایشان سال های متمادی در مساجد پایین شهر قم و در اواخر در مسجد مدرسه حقانی اقامه جماعت می کرد و در مناسبت ها و ماه های محرم و صفر و رمضان، مریدان و ارادتمندان، به ویژه طلاب از بیانات و مواعظش بهره مند می گردیدند. و در سال های ا~خر عمرش بنا به تقاضای مرحوم آیهاللّه العظمی سیدمحمد حجت کوه کمره ای، روزهای جمعه در مدرسه حجتیه برای طلاب درس اخلاق می گفت و با خواندن دعای ندبه، نورانیت و صفایی به مجلس می داد. بسیار حال خوشی داشت و جلساتش از معنویت خاصی برخوردار بود، با این که غالبا مریض بود و از ناراحتی قلبی، معده و ریه رنج می برد، اما با عشق و معنویت خاصی جلسات اخلاقی و دعای ندبه را اجرا می کرد. این عالم وارسته و عارف دل سوخته، دیوانی مفید و ارزشمند در معارف الهیه و اخلاق دارد، مطالب علمی، عرفانی، و مواعظ اخلاقی را هنرمندانه به نظم در آورده که به بخشی از آن اشاره می شود:
باید که دمی غافل از آن شاه نباشی
کو هست ز تو، در همه احوال خبردار
دائم به سوی تو نگران، گوشه چشمش
با غیر تو او را نبود هیچ سر و کار
تو مقصد و مقصود ویی از همه عالم
بشناس مقام خود و آداب نگهدار
تو یوسف وقتی و عزیز دو جهانی
تا چند در این چاه طبیعت شده ای خوار
آخر نه مگر تو گل گلزار جهانی؟
بیهوده مشو قانع هم صحبتی خار
شه زاده مگر دور شده ای از وطن خویش؟
یک لحظه به خود آ وطن خویش به یاد آر
ای طایر قدسی تو در این دامگه دهر
بهر دو سه روزی شده ای سخت گرفتار
تو مرغ بهشتی و نمودند تو را حبس
اندر قفس تن دو سه روزی ز پی کار
تالیفات
اقدام العلم
انوار المعرفه
دیوان اشعار در معارف الهی و اخلاقی.
وفات
سرانجام آن عارف دلسوخته و فرزانه وارسته، پس از۷۶سال عبودیت حق تعالی و خدمت به اسلام، دارفانی را وداع گفت و به لقای الهی پیوست. پیکر پاکش پس از تشییع، در حرم کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه سلام اللّه علیها به خاک سپرده شد.
منابع: روح مجرد، آثارالحجه، تربت پاکان/۲
منبع:افق حوزه – ۲۱ مرداد ۱۳۸۸ – شماره ۲۳۷ –
