اشاره:
علی اکبر فیض معروف به مشکینى در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در روستایی از توابع بخش مشکین شهر استان آذربایجان در میان خانواده‌ای متدین و اهل علم چشم به جهان گشود. پدرش مردى مومن و عالم بود و در روستا زندگی ساده اى داشت. او در کسوت روحانیت به تحصیل علم و رتق و فتق امور مردم می‌پرداخت. آیت الله مشکینی هنگامی که همراه با پدرش در نجف اشرف مقیم بود، به مکتب خانه رفت. هنوز بیش از دو سال از اقامت خانواده آیت الله مشکینى در نجف نگذشته بود که مادرش چشم از جهان فروبست.
آیت الله مشکینى به همراه پدر به وطن بازگشت و مقداری از مقدمات علوم دینی را نزد پدر فرا گرفت. وى پس از مدتى پدر را نیز از دست داد. ایشان با وجود سختى و مرارت و فقر، عزم سفر کرد و راهى حوزه علمیه اردبیل شد و پس از اندکى به فکر مهاجرت افتاد. ایشان درباره سال هاى سخت دوران یتیمى خویش مى گفت: با وجود همه سختى ها و نبود امکانات، چیزى که ما را امیدوار کرده بود؛ توکل به خدا و ایمان به راهى بود که در آن پاى نهاده بودیم. هر چند در این غربت و تنهایى سایه پدر و مادر نبوده لکن همواره خدا بود و باور این حضور، ما را از یاس و ناامیدى نجات مى داد.” وی برای تحصیل علوم دینی به شهرستان اردبیل سفر کرد و مقداری از صرف و نحو را در آنجا فرا گرفت. سپس در معیّت عالم بزرگواری که از زخمیان حادثه مسجد گوهرشاد مشهد در زمان رضاخان بود، به شهر قم آمد و در آن دیار به تحصیل علوم دینی پرداخت. ایشان درباره سفارش پدرش براى تحصیل علم نقل مى نمود: “پدرم در آخرین لحظات عمرش تنها سفارشى که براى من کرد این بود که فرمود: پسرم! در روز قیامت به پیش من رو سیاه مى آیى اگر احکام و عقاید و تفسیر را فرا نگرفته باشی.” این بود که آیت الله مشکینى در کنار فقه و اصول، در عقاید و تفسیر نیز زحمات زیادى کشید و در این علوم نیز تبحر خاصى به دست آورد. او در حضور اساتید بزرگى چون امام خمینى پرورش یافت و چندین سال در محضر این مرد بزرگ، کمالات علمى را فراگرفت و به ژرفاى اندیشه و عرفان و معنویت وى پى برد و شیفته اش گردید. ایشان در زمانی که سایه منحوس رژیم پهلوی بر کشور مستولی و تحصیل در حوزه‌های علمیه بسیار دشوار بود. دروس دوره سطح را به خوبی به پایان رساند و در درس خارج فقه و اصول استادان مشهور دوره خود، حاضر شد. وی نزدیک به هفت ماه نیز در نجف اشرف حضور داشت و در درس‌های خارج استادان آن دیار، به ویژه امام خمینی(ره) شرکت می‌کرد اما به دلیل هوای گرم نجف و ضعف مزاجی مجبور به بازگشت به ایران شد. آیه الله علی اکبر مشکینی در سال‌های تحصیل خود، به محضر عالمان بسیاری شرفیاب شد. وى در دروس خارج فقه و اصول آیه الله العظمی بروجردى (ره) و آیه الله العظمی محقق داماد(ره) شرکت می‌کرد. در نجف نیز به محضر عالمان و استادان آن دیار شرفیاب می‌شد و در درس خارج امام خمینی(ره) شرکت جدی داشت. آی.ه الله مشکینى در سال‌های تحصیل و پس از آن با فضلا و اساتید بسیار، رابطه دوستی داشت که از آن جمله می‌توان آیت الله جوادی آملی و آیه الله امینی را نام برد.
فعالیت‌های علمی و فرهنگی
آیت الله مشکینى در سال‌هاى عمر با برکت خود منشأ خدمات، فعالیت‌هاى علمى و فرهنگی بسیارى بود. او طى سال‌ها تدریس مقدمات، سطح و دروس خارج فقه و اصول در حوزه، شاگردان بسیارى را تربیت کرد که از استادان و علماى امروز حوزه به شمار می‌آیند. وى کتب دوره مقدمات و سطح را بارها تدریس کرده و سال‌ها به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال داشته است. همچنین درس تفسیر آیت الله مشکینى از دروس مشهور حوزه علمیه قم بوده است. از فعالیت‌های مهم وی در این عرصه، تأسیس مؤسسه الهادی است که به چاپ کتب مفید و اسلامی برای سطوح گوناگون جامعه می‌پردازد و مردم را با حقایق و معارف اسلامی آشنا می‌سازد.
تالیفات
آیت الله مشکینى هم چنین کتاب‌های فراوانی در زمینه‌های گوناگون علوم اسلامی تألیف و منتشر ساخته است که برخی از مجموعه آثار ایشان به شرح زیر است:
۱. اصطلاح الاصول
۲. مصطلحات الفقه
۳. الفقه الماثور (دوره فقه به طرزی نوین)
۴. دروس فی الاخلاق (یک دوره اخلاق عربی)
۵. ازدواج در اسلام
۶. المنافع العامه (شرح کتاب احیاءالموات شرایع)
۷. مفتاح الجنان (کتاب دعا تکمیل مصباح المنیر)
۸. المواعظ العددیه
۹. واجب و حرام احکام الزامی (دوره فقه)
۱۰. قصار الجمل (احادیث کوتاه تحت عناوین لغوی دو جلد)
۱۱. ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی
۱۲. الهدی الی موضوعات نهج البلاغه
۱۳. المبسوط (تفسیر سوره آل عمران)
۱۴. واجبات و محرمات (استقصاء آنچه در شرع واجب و حرام اعتقادی و عملی است)
۱۵. تفسیر سوره (ص)
۱۶. بحث تکامل از نظر قرآن
۱۷. مسلکنا فی العقائد و الاخلاق و العمل
۱۸. زمین و آنچه در آن است
۱۹. تقلید چیست؟ ۲۰. رساله خمس
۲۱. حاشیه توضیحی بر کتاب مضاربه، عروه‌الوثقی
۲۲. نهج البلاغه موضوعی
۲۳. تحریرالمواعظ
۲۴. تحریرالمعالم
۲۵. الرسائل الجدیده
۲۶. تلخیص المکاسب (در دست چاپ)
۲۷. تفسیر روان برای نسل جوان (در دست چاپ)
۲۸. ترجمه و شرح فارسی سه کتاب مضاربه، مزارعه و شرکت در عروه الوثقی (در دست چاپ) همچنین از وی مقالات بسیاری در نشریات نور علم، پاسدار اسلام و … نیز در روزنامه جمهوری اسلامی و چاپ رسیده است.
فعالیت‌هاى سیاسی
زندگی آیه الله مشکینی سرشار از مبارزات و تلاش‌های سیاسی برای تحقق حکومت اسلامی است. وى از نخستین افرادی بود که به نهضت امام خمینی(ره) پیوست. مشکینى در جلسات مخفی مبارزان شرکت می‌کرد از این رو حدود چهار ماه در تهران متواری شده بود و سپس ایران را به مقصد عراق ترک کرد. با بازگشت به قم در همان روز اول دستگیر شد و ساواک از او خواسته بود تا ۴۸ ساعت بعد از قم خارج شود. از این رو به مشهد رفت و ۱۵ ماه در آنجا مشغول تدریس شد و بار دیگر به حوزه علمیه قم آمد و مبارزات را پی گرفت؛ اما پس از مدتی به همراه ۲۷ نفر از اساتید و فضلای حوزه تبعید شد. از این رو به زادگاه خود رفت ولی پس از سه ماه ساواک وى را دستگیر و به ماهان کرمان و گلپایگان تبعید کرد. وى پس از دو سال نیز به کاشمر تبعید شد و در طول دوره تبعید نیز دست از مبارزه برنمی‌داشت؛ این گونه بود که ساواک او را به مکان دیگری منتقل می‌کرد. وی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، آیه الله مشکینی در مسئولیت‌های گوناگونی به ایفای نقش پرداخت از جمله عضویت در خبرگان تدوین قانون اساسی، مسئول گزینش و اعزام قضات با حکم امام(ره)، ریاست مجلس خبرگان رهبری در هر سه دوره، امامت جمعه قم با حکم امام(ره) و رهبر انقلاب، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ریاست شوراى بازنگری قانون اساسی.
وفات
سرانجام این فقیه نامى پس ازعمرى تدریس و تحقیق در علوم اسلامی، در تاریخ هشتم مردادماه ش مطابق با پانزدهم رجب ۱۴۲۸ ق در شهر تهران دار فانی را وداع و به ملکوت اعلى پیوست، تشیع پیکرایشان طى مراسم با شکوهى از سوى مردم و روحانیّت معظم در حرم مطهر کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیه در شهر مقدس قم به خاک سپرده شد.
