ولادت و تحصیلات
وى ، در سال ۱۳۳۰ شمسى در خانواده‌ا‌ى مذهبى، علمى و روحانى دیده به جهان گشود. پدرش، آیه الله حاج ملاّ احمد احمدى نجفى حایرى یزدى ـ فرزند شهید آخوند ملاّ حسین (مقتول و مدفون در رواق حرم حضرت امام هادى و حضرت امام حسن عسکرى ، علیهما السلام) از علما و آیات عظام و فقیهان صاحب نظر و مورد توجّه در نجف اشرف و کربلا و سامرّا بود. وى ، پس از هجرت به ایران در ناحیه‌ى یزد ، مشغول پژوهش و تدریس و مبارزه علیه رژیم ستم‌شاهى پهلوى شد . مادر آن مرحوم علویّه‌اى عالم و فاضل و متعبد ، و شخصیّتى صالح و قانع و نیک‌سیرت و اهل جهاد و مبارزه بود . آیه الله احمدى فقیه ، بر اساس سیادت مادرشان ، به « حاج میرزا محمد حسن » مشهورند .البته در باره اجداد پدرشان نیز گفته شده که آنان از سادات بوده‌اند و از بحرین به ایران تبعید شده‌اند و یا مهاجرت کرده‌اند و براى رعایت مصالحى ، مانند حفظ جان‌شان ، عمامه‌ى سفید بر سر بسته‌اند .
وى ، تحصیل علوم دینى را در محضر پدر آغاز کرد .بعد از وفات پدر ، او و برادر گرامی‌شان ، از محضر مرحوم آیه الله حاج شیخ غلام رضا فقیه یزدى خراسانى ، قدس سره ، بهره‌ى علمى و اخلاقى گرفتند . این استفاده‌ى علمى و اخلاقى و تربیتى و ارتباط حضورى تا زمان وفات مرحوم حاج شیخ غلام رضا یزدى ادامه داشته است . بر این اساس ، در آغاز شخصیت‌پذیرى ، پس از پدر، دانش و تربیت از آن بزرگوار، در نفس نفیس این نوبنیادان « کالنقش فى الحجر» ، ترسیم و تثبیت گردید.
با لطف الهى، ایشان ، دروس سطح را نزد اساتید معتبر، مانند حضرات آیات آیه اللهى، علومى، شهید صدوقى، طباطبایى سلطانى بروجردى و … ، قدس سرهم ، تکمیل کرد و با توفیق الهى، درس‌هاى خارج فقه و اصول را از محضر بسیارى از مراجع معظم تقلید سابق ـ که در زمان حضرت آیه اللّه العظمى بروجردى ، قدس سره ـ سِمَت تدریس خارج فقه و اصول را داشتند ، در حوزه هاى علمیّه ، فرا گرفت .
از دیگر اساتید ایشان، می‌توان به حضرات آیات عظام گلپایگانى و اراکى و محقّق و فکور و حاج شیخ مرتضى حایرى و بهاءالدّینى و میرزا هاشم آملى و … ، قدس اسرارهم ، اشاره کرد . آن مرحوم ، علاوه بر فقه و اصول ، تفسیر، حدیث، عرفان، فلسفه ریاضى و هیئت را در محضر وارستگانى مانند حضرات آیات عظام علاّمه طباطبایى و رفیعى قزوینى و شعرانى و حکیم الهى قمشه اى ، قدس سرهم ، فرا گرفت.
تحقیقات علمى
آن مرحوم هم در جلسه‌اى فقهى که به دستور حضرت امام ، رضوان‌الله علیه ، با حضور اعاظمى از محقّقان ، مانند خاتم یزدى و طاهر شمس ، قدس‌سرهما ، و …تشکیل مى‌شد ، شرکت فعّال همراه با ارائه‌ى نظریات علمى فقهى داشتند.
در دوران تحصیل نیز همیشه با مراقبت و مواظبت ، طورى برنامه ریزى کرده بودند که اوقات گـران‌بهاى خود را بهتر و کامل‌تر در تحقیق و فراگیرى علوم اسلامى ، خصوصاً فقه صرف کنند . وى ، گمشده‌ى خویش را در طول چندین سال تحصیل مداوم دریافت ، لذا در فصل تابستان و یا تعطیلات حوزوى ، به مراکز و مناطق مختلف علمى دور، به صورت پیوسته و مستمر مسافرت می‌کرد و با دریافت بهره‌هاى فراوان از مذاکرات علمى با اساتید و فقیهان متخصّص ، مانند آیهالله العظمى میلانى و حاج‌آقا رحیم ارباب و … که هر یک از نوابغ و نوادر عصر خود و از فقهاى عالى مقام و بقیه السلف حوزه‌هاى علمیّه‌ى نجف و قم و کربلا و سامرا، به شمار مى‌رفتند ، به مراتب علمى بالا و تقوایى والا رسید و در بهترین فرصت و با کوتاه‌ترین مدّت، بر نظریّات قوىّ و پُرمایه‌اى ، واقف شد و بر مبانى خاصّى ، بویژه در منابع فقه ، دست یافت و بر مبانى استنباطى ، به خوبى مسلّط شد.
همگامى با امام خمینى (ره)
مرحوم آیت‌الله فقیه یزدی، از ابتداى نهضت اسلامى ، همواره با حضرت امام خمینى هم‌گام بود و در تحقّق آرمان‌هاى ایشان، تلاشِ می‌کرد .در پى این فعالیت سیاسى به همراه همسرو بعضى از فرزندان‌شان از سوى ساواک دستگیر و زندانى مى‌شوند . براى تحکیم اهداف علمى و فقهى و خدمت به انقلاب اسلامى، فعالیّت ایشان بُعدِ تازه‌اى را به خود مى‌گیرد و به خارج از کشور مسافرت مى کند و در کنار پیر و مُرادشان ، حضرت امام خمینى مشغول خدمت مى‌گردد.
در سنگر امام جمعه
با سرنگونى رژیم دو‌هزار و پانصد ساله‌ى شاهنشاهى، و با توجه به ضرورت هاى اوّل انقلاب، وى بعضى از امور نظام اسلامى را مانند امامت جمعه بر عهده گرفت ، اما هیچ‌گاه از تحقیق و تدریس و تربیت شاگرد ، غفلت نکرد ، لذا پس از منصوب‌شدن به امامت جمعه‌ى بروجرد ، در مدرسـه‌ى بحـرالعلوم ـ که مدّتى پایگاه مرحوم آیه الله العظمى بروجردى ، قدس سره ، و دیگرفقیهان بوده ـ درس خارج فقه و اصول را شروع کرد و بعضى از برنامه هاى فرهنگى و علمى انقلاب اسلامى را در ضمن امور علمى حوزه ، بر عهده گرفت.
دفاع مقدس
در طول دفاع مقدس، براى انجام‌دادن برنامه هاى صحیح شرعى ، مانند برپایى مراسم، تبیین دعا و زیارت و اقامه نماز جماعت ، بویژه امامت نماز جمعه در سنگر و رفع نیازهاى مادّى و معنوى جبهه ، کوشا بود و حضور فعّال داشت .
حضور در دانشگاه
ایشان ، هم‌زمان با تدریس خارج فقه و اصول و علوم اسلامى در حوزه‌ى علمیه‌ى قم ـ که عمده اشتغال ایشان محسوب مى شود ـ مدتى در بعضى از دانشگاه‌ها تدریس داشتند. در این مدّت، به سبب خُلق نیکوشان، مورد توجّه و علاقه‌ى بسیار دانشگاهیان ، بویژه دانشجویان قرار گرفت.
تدریس و پرورش طلاب
این عالم وارسته،چه پیش از پیروزى انقلاب اسلامى و چه پس از آن، همواره ، به عنوان یکى از اساتید صاحب‌نظر و مبتکر و موفّق حوزه، مطرح بود.
آن مرحوم تا پایان حیات پربرکت خود به تدریس خارج مباحث قرآنى ، بویژه احکام القرآن و چندین دوره اصول تفریعى و پاره‌اى از کتاب‌هاى فقهى با اشاره به مسائل جدید و مقایسه با قانون مدنى و عرفان و فلسفه و کلام و بعضى از مباحث هیئت پرداخت .
راهنمایى دانش‌پژوهان را به تحقیق و نوشتن جزوه‌ى درسى و برگزارى کنفرانس ، در مدرسه‌ى حقّانى و … در ضمن برنامه‌هاى علمى ، مى توان از کارهاى ابتکارى آن مرحوم در ضمن تدریس به شمار آورد . در نتیجه ، تدریس‌ها و تربیت‌ها و پرورش‌هاى مفیدى صورت گرفت که ثمرات و نتایج بسیار نیکو به همراه داشت .
از جمله‌ى تلاش‌هاى وى در مقام استادى ، مراقبت ویژه از برخى از نخبگان حوزه بود که اینک بعضى از آنان، به تدریس درس خارج و یا سطح مشغول‌اند و در بین آنان افرادى هستند که به مقام اجتهاد و بلکه اِفتاء رسیده‌اند .
برخى از دست‌پرورده‌گان و شاگردان سابق وى نیز در سِمَت‌هایى مانند فقیه شوراى نگهبان یا عضو مجلس خبرگان رهبرى ، در خدمت به اسلام و انقلاب اسلامى و مردم مشغول‌اند .
نظریه‌هاى فقهى جدید
بحمد اللّه تعالى، در فهم قرآن و احادیث ، آراء و نظرهاى اجتهادى ویژه‌اى از وى در دست است مانند « درایت قرآنى » و « وراثت از قرآن » که هر کدام چهارده محور را دنبال مى‌کند.
نیز در باب مسائل فقهى ، ابتکارات و راه‌حل‌هایى براى «مسائل مستحدثه و نوپیدا » ارائه کرده بود و در شعاع مسائل فقهى ، قواعد و ضوابط اصولى را به صورت « تفریعى و کاربردى » تبیین و تحلیل نموده بود.
در تنظیم منابع و مدارک فقهى مانند « آیات الأحکام » و « احکام دستورى قرآن مجید » و « علوم قرآنى » و « قواعد فقهى قرآنى » هم ابتکاراتى داشت و در طرحى جامع براى تنظیم و بررسى روایات ، به نام « أساس الأحکام الشّرعیّه و جامع أدلّتها » تدوین نمود .
تألیفات
آن مرحوم، علاوه بر توفیق تدریس، موفّق به نوشتن کتاب و رساله‌هاى علمى فراوانى شد . این نوشته‌ها بیش از صد عنوان است که برخى از آثار چاپ‌شده‌ى وى ، چنین است:
۱ ـ أحکام القرآن ( سلسله درس‌هاى دوره‌ى تخصصى علوم قرآن در حوزه‌ى علمیّه‌ى قم ) . این کتاب ،به طورمحدود براى فضلا و طلاب و دانشجویان ،چاپ شده است .
۲ ـ حاشیه بر مناسک شیخ اعظم انصارى ، قدس سره .
۳ ـ حاشیه بر سراج العباد شیخ اعظم انصارى ، قدس سره .
۴ ـ تعلیقه بر بخشى از عروه الوثقى .
۵ ـ حاشیه بر منتخب المسایل مرحوم سیّد طباطبایى یزدى ، قدس سره .
۶ ـ مقدّمه و تعلیق بر قاعده لاضرر مرحوم میرزاى نایینى ، قدس سره
۷ ـ حاشیه بر مناسک امام خمینى ، قدس سره .
۸ ـ نیّت : راه هدایت “شرح حدیث بیستم از اربعین حضرت امام قدس سره “.
۹ ـ رساله فى طلوع الفجر فى اللیالى المقمره و…
۱۰ ـ مجموعه اى از مباحث رجالى . این مباحث در مجله‌ى کیهان اندیشه چاپ شده است .
۱۱ ـ مباحث متفرقه درباره‌ى مبانى کلمات حضرت امام .
۱۲ ـ رساله‌ى اساس المسائل و الاحکام ( توضیح المسائل تحلیلى )
وفات
سرانجام آیت‌الله محمد حسن احمدى فقیه در اثر سانحه اى مورخ هفتم شهریور ماه ۸۹ شمسى برابر با هجدهم رمضان ۱۴۳۱قمرى به رحمت ایزدى پیوست ،پیکر مطهرش بعد از تشیع با شکوهى در حرم مطهر کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد .
