(۱۴۰۰-۱۳۵۰ ه.ق)
ولادت
فیلسوف و متفکر بزرگ اسلامى، مجاهد نستوه، حضرت آیت الله العظمى سید محمد باقر صدر در روز ۲۵ ذیقعده سال۱۳۵۰هجرى قمرى در شهر کاظمین، در یک خانواده نامدار و اصیل و مبارز و روحانى چشم به جهان گشود.
خاندان
پدرش سید حیدر، از نوابغ فقه و اصول بود و جدش آیت الله العظمى صدر، پس از درگذشت آیت الله شیرازى( مجدد) به مقام مرجعیت عام نائل شد.
مادر آیت الله صدر، دختر شیخ عبد الحسین آل یاسین، از رجال برجسته مذهبى و بانویى با تقوا و پرهیزگار بود.
آیت الله صدر در ۱۴ سالگى پدرش را از دست داد و تحت نظر مادر و برادر بزرگش آیت الله اسماعیل صدر که از مجاهدین بنام بود، قرار گرفت.
تحصیلات
آثار نبوغ از آغاز کودکى در وى چنان آشکار بود که تحسین همگان را برمى انگیخت. او در ۱۰ سالگى به زمینه هاى مختلف تاریخ اسلام آشنایى یافت و در همان دوران مقدمات علوم را فرا گرفت.
در ۱۱ سالگى به آموختن منطق پرداخت و پس از آن، با نگارش رساله اى کتب منطق را به ورطه نقد آورد. علم اصول را در ۱۲ سالگى نزد برادرش آموخت و چنان نبوغى از خود نمایان ساخت که عقاید بسیارى از صاحبنظران را مورد نقد و انتقاد قرار داده و نقطه نظرات تازهاى عرضه کرد.
ذهن روشن و استعداد سرشار او چنان بود که بدون استاد نیز قادر به درک بسیارى از کتب مقدمات و سطح گردید. مراحل تحصیل علوم دینى را به سرعت طى کرده و به مراتب عالى دست یافت.
علامه صدر، نه تنها در زمینه فقه و اصول نابغه بود، بلکه در این علوم یک نوآور و مبتکر به شمار مى رفت.
مقام علمى و اجتماعى
آیت الله صدر به استنباط و اجتهاد ابعاد تازه اى بخشید و در زمینههاى مختلف سیاسى و اقتصادى و جهاد صاحب مکتب بود. مکتب فکرى و اقتصادى و نیز شیوه دیپلماسى و مبارزاتى او مشهور است.
روش و اسلوب او در مبارزه بر ضد استعمار و اختناق و مکتبهاى مادیگرى امپریالیسم و کمونیسم جهانى عامل مهمى در شهادت او به دست مزدوران بعثى عراق به شمار مى رود. آیت الله صدر در زمینه هاى گوناگون،اعم از فقه و اصول و اقتصاد و جامعه شناسى تخصص داشت و احاطه او بر تاریخ و
قانونگذارى و نظرات او در باب بانکدارى بدون ربا، گواه صادقى بر نبوغ علمى اوست.
او در سال ۱۳۶۲ هجرى قمرى، به نجف اشرف هجرت کرد و مطالعات خود را در زمینه هاى فقهى و اصولى و علوم اسلامى گوناگون پى گرفت. او در تلاشهاى علمى چنان پشتکارى از خود نشان داد که قبل از سپرى شدن دومین دهه عمر گرانقدرش به درجه اجتهاد مطلق رسید و در سال ۱۳۷۰ هجرى قمرى، از سوى آیت الله رمیثى براى حاشیه نویسى علمى و اجتهادى دعوت به همکارى شد.
در همان زمان بود که آیت الله صدر فتواهاى علمى معروف خود را به صورت حاشیه هاى نگارش یافته صادر کرد. این فتواها هنوز موجودند و در زمینه فقهى یکى از آثار علمى نفیس و مورد توجه به شمار مى روند.
درخشش نبوغ وى در مجلس درس فقیه زمان، آیت الله محمد رضا آل یاسین به اوج خود رسید. در این مجلس فضلاى بزرگ و مجتهدین حوزه علمیّه حضور مى یافتند. در همین محفل علمى بود که گاه آیت الله یاسین پارهاى از نظرات آیت الله صدر را نقل مى کرد.
تحقیقات
در سال ۱۳۷۰ هجرى قمرى، آیت الله العظمى سید محمد باقر صدر تألیف کتاب جامعى به نام غایه الفکر را در علم اصول آغاز کرد. این کتاب حاوى آراء و دیدگاههاى وى در زمینه علم اصول است.
زمانى که تألیف بخش اول این کتاب در سال ۱۳۷۸ هجرى قمرى به پایان رسید، او تدریس خارج اصول فقه را آغاز کرد.
آیت الله صدر دوره اول این علم را در ۱۲ ربیع الثانى ۱۳۹۱ هجرى قمرى به پایان برد و دوره دوم درس را در رجب همان سال آغاز کرد.
ایشان در سال ۱۳۸۱ هجرى قمرى تدریس خارج فقه را بر پایه متن عروه الوثقى آغاز نمود.
تألیفات و تحقیقات آیت الله العظمى صدر در زمینه هاى گوناگون اعم از اصول و فلسفه و اقتصاد و جامعه شناسى و تاریخ و قانون بانکدارى اسلامى گواه صادقى بر سرشارى چشمه زلال علم اوست. او به حق یکى از نوابغ عالیقدر جهان تشیع در عصر حاضر است.
تألیفات
آیت الله صدر داراى تألیفات بسیار است
که مهمترین آنها عبارتند از:
۱- غایه الفکر فی علم الأصول
۲- فلسفتنا( ترجمه فارسى آن موجود است)
۳- اقتصادنا( به فارسى، اردو و ترکى ترجمه شده است)
۴- ما ذا تعرف عن الاقتصاد الإسلامی
۵- الإنسان المعاصر و المشکله الاجتماعیه( به فارسى ترجمه شده)
۶- البنک اللاربوی فی الإسلام
۷- الأسس المنطقیه للاستقراء( به فارسى با نام مبانى منطقى استقراء ترجمه شده و به انگلیسى نیز ترجمه شده است)
۸- بحوث فی شرح العروه الوثقى
۹- الفتاوى الواضحه( رساله عملیّه ایشان است)
۱۰- منهاج الصالحین و التعلیقه علیه
۱۱- دروس فی علم الأصول
۱۲- مباحث الدلیل اللفظی، تعارض الأدله
الشرعیه و الأصول العملیه( این سه کتاب تقریرات درس اصول ایشان است که توسط شاگردشان آیت الله سید محمود هاشمى تدوین شده است)
۱۳- البنک فی المجتمع الإسلامی
۱۴- بحث حول المهدی عجل الله تعالى فرجه(با نام حماسهاى از نور به فارسى ترجمه شده)
۱۵- بحث حول الولایه( به فارسى و انگلیسى ترجمه شده)
۱۶- المرسل و الرسول و الرساله
۱۷- نظره عامه فی العبادات( به فارسى ترجمه شده)
۱۸- أحکام الحج
۱۹- لمحه فقهیه عن دستور الجمهوریهالإسلامیه( به فارسى ترجمه شده)
۲۰- الصوره الکامله للاقتصاد فی المجتمع الإسلامی
۲۱- الخطوط التفصیلیه عن الاقتصاد فی المجتمع الإسلامی
۲۲- خلافه الإنسان و شهاده الأنبیاء علیهم السلام
۲۳- منابع القدره فی الدوله الإسلامیه
شهادت
آیت الله العظمى سید محمد باقر صدر پس از سالها مبارزه و ستیز با دشمنان دین و قرآن در روز شنبه ۱۶ فروردین ماه۱۳۵۹هجرى شمسى، ساعت سه بعد از ظهر دستگیر شده و در سیاه چالهاى رژیم صدام زندانى شد. صبح روز یکشنبه ۱۷ فروردین ماه ۱۳۵۹ هجرى شمسى، مزدوران بعثى به منزل آن بزرگوار حمله کرده و خواهر بزرگوار او، نویسنده معروف عراق، بانو بنت الهدى صدر را نیز دستگیر کرده و به طرف بغداد بردند. بعد از تحمل شکنجه هاى فراوان در زندانهاى ارتش بعث، در شب سه شنبه ۱۹ فروردین ماه۱۳۵۹هجرى شمسى، این شخصیتهاى کم نظیرجهان تشیع به دست پلیدترین انسانهاى زمان به شهادت رسیدند. پیکر غرقه به خون آن عاشقان بال و پر سوخته در حالى که تدابیر و محدودیتهاى شدید امنیتى از طرف رژیم بعث اعمال شده بود، توسط آیت الله سید محمد صادق صدر( پسر عموى این شهید مظلوم) در جوار بارگاه مولاى متقیان على علیه السلام به خاک سپرده شد.
