یکی از واجبات حج، «سعی بین صفا و مروه» است. این رکن حج در قرآن کریم به صراحت ذکر شده است.«صفا و مروه»، نام دو کوه معروف در مکه است. حاجیان بین این دوکوه هفت بار سعی نموده و با بار هفتم عمل سعی صفا و مروه به پایان می رسد. د وجه نامگذاری این کوه و نیز در اسرار سعی بین این دو کوه مطالبی قابل توجه است که در این مقاله کوتاه مورد اشاره قرار گرفته است.
خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «انَّ الصَّفا وَالمَرْوَهَ مِنْ شَعائِرِ اللَّه فَمَنْ حَجَّ البَیْتَ أَوْاِعْتَمَرَ فَلاجُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَوَّفَ بِهِما وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَاِنَّ اللَّه شاکِرٌ عَلیمٌ».[۱]
یعنی: «صفا و مروه از نشانه های خداوند است، پس هر که، حجِّ خانه کند یا عمره برود، بر او باکی نیست که به گرد آن دو بگردد و هر کس که کار نیکی انجام دهد، خداوند سپاس داشته و می داند».
امام صادق علیه السلام پیرامون علّت نامگذاری این دو کوه، به «کوه صفا و مروه» می فرماید: «کوه صفا را صفا نامیده اند؛ زیرا حضرت آدم علیه السلام مصطفی علیه السلام از بهشت بر روی این کوه فرود آمد، لذا نامی از نامهای آدم علیه السلام (یعنی صفا که خلاصه کلمه مصطفی است) بر آن نهاده شد، همانطور که خداوند می فرماید: ان اللَّه اصطفی آدم و… و حضرت حوا نیز بر روی کوه مروه، فرود آمد و چون مرأه (زن حضرت آدم) بر روی آن فرود آمده، نام آن را کوه مروه نامیدند».[۲]
سعی بین صفا و مروه، در ظاهر پیمودن مسافت بین کوه صفا و مروه است، ولی در واقع و حقیقت، پیمودن مسافت بین رجا و خوف است. انسان با رفتن به کوه صفا با امید به رحمت خداوند به سوی کوه مروه حرکت می کند و با ترس از عذاب او در روز قیامت برمی گردد.
امام سجّادعلیه السلام به «شبلی» فرمود: «آیا سعی بین صفا و مروه را انجام دادی و مسافت میان آنها را پیمودی؟
شبلی گفت: آری.
امام علیه السلام فرمود: «آیا در حالت سعی نیت کردی که اکنون میان خوف و رجا سپری می کنی؟».
او گفت: خیر.
امام علیه السلام فرمود: «پس در واقع تو سعی نکرده و مسافت بین صفا و مروه را پیموده ای».[۳]
سعی بین صفا و مروه مهلت دیگری است برای استغفار و اصلاح انسانها؛ زیرا در این حال، انسان مهمان خداست و باید با متانت و خضوع از این مهمانی استفاده نمود.
مستحب است قبل از انجام سعی، نزد چاه زمزم رفته و مقداری از آن را بیاشامد؛ زیرا آب زمزم اگرچه در ظاهر آب است ولی در حقیقت «علم» است. سالک الی اللَّه و کسی که در راه رسیدن به خداوند سعی می کند، برای طلبیدن عین الیقین، ابتدا باید علم الیقین را طلبیده و درک کند تا پس از عین الیقین به حق الیقین برسد.
و نیز مستحب است که قبل از سعی؛ نزد حجرالاسود رفته و آن را استلام کند تا حجرالاسود از نیت او برای انجام سعی اطلاع یافته و نام او را در ردیف کسانی که سعی بین صفا و مروه می کنند ثبت نمود و روز قیامت شهادت دهد.
آثار و برکات سعی بین صفا و مروه زیاد است و ما به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم:
۱- کسی که سعی بین صفا و مروه را انجام می دهد، از گناهان پاک می شود.[۴]
۲- کسی که سعی بین صفا و مروه را انجام دهد، پاداش کسی را دارد که پیاده از شهر خودش به مکه برای انجام حج برود و پاداش کسی را دارد که هفتاد کنیز مومنه را آزاد کند.[۵]
۳- کسی که سعی بین صفا و مروه را انجام دهد، ملائکه او را شفاعت می کنند.[۶]
و این مطلب باقی می ماند که چرا سعی بین صفا و مروه هفت مرتبه قرار داده است؟ از ابن عباس نقل شده است که وقتی گروهی را در حال سعی بین صفا و مروه دید، به آنان گفت:
«این کار را مادر شما یعنی مادر اسماعیل به ارث گذاشت؛ زیرا مادر اسماعیل در بیابان گرم و سوزان مکه تشنه شد و لذا به بالای کوه صفا رفت تا ببیند در بیابان کسی هست که او را یاری کند یا نه، دوباره به کوه مروه رفت و به بیابان نگاه کرد، ولی کسی را ندید. این فاصفه میان کوه صفا و مروه را هفت مرتبه پیمود، و خداوند سعی بین صفا و مروه را هفت مرتبه واجب کرد».[۷]
پی نوشت:
[۱] . بقره، ۱۵۸.
[۲] . علل الشرایع، ج ۲، ص ۴۳۲.
[۳] . مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص ۱۶۹، ح ۱۱۷۷۰.
[۴] . من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۳۸.
[۵] . المحاسن، ج ۱، ص ۱۳۹.
[۶] . من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۳۸.
[۷] . مستدرک الوسائل، ج ۹، ص ۴۵۲، ح ۱۱۳۱۵.
منبع: مرکز اطلاع راسنی الغدیر (گوشه ای از «اسرار حج»نویسنده : عباسعلی زارعی سبزواری)
