دنیا و هر چه در آن وجود دارد مخلوق خدا است. جهان خاکی، هیچ عیب و نقصی ندارد و از این رو امام علی (علیه السلام) گرایش به دنیا را مورد سرزنش قرار می دهد؛ به این معنا که انسان فریب زیبایی های دنیا و جذابیت زندگی دنیا را نخورد و از سرای آخرت غافل نشود.
در این نوشتار حدیثی از امام علی (علیه السلام) نقل می شود که اوصاف دنیا را به خوبی ترسیم کرده است.
متن حدیث
إِنِّی أُحَذِّرُکمُ الدُّنْیا فَإِنَّهَا حُلْوَهٌ خَضِرَهٌ حُفَّتْ بِالشَّهَوَاتِ وَ تَحَبَّبَتْ بِالْعَاجِلَهِ وَ عُمِّرَتْ بِالْآمَالِ وَ تَزَینَتْ بِالْغُرُورِ لَا تَدُومُ حَبْرَتُهَا وَ لَا تُؤْمَنُ فَجْعَتُهَا غَرَّارَهٌ ضَرَّارَهٌ زَائِلَهٌ نَافِدَهٌ أَکالَهٌ غَوَّالَهٌ لَا تَعْدُو إِذَا هِی تَنَاهَتْ إِلَى أُمْنِیهِ أَهْلِ الرَّغْبَهِ فِیهَا وَ الرِّضَا بِهَا أَنْ تَکونَ کمَا قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ «کماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ وَ کانَ اللَّهُ عَلى کلِّ شَیءٍ مُقْتَدِراً» [۱]
مَعَ أَنَّ امْرَأً لَمْ یکنْ مِنْهَا فِی حَبْرَهٍ إِلَّا أَعْقَبَتْهُ عَبْرَهً وَ لَمْ یلْقَ مِنْ سَرَّائِهَا بَطْناً إِلَّا مَنَحَتْهُ مِنْ ضَرَّائِهَا ظَهْراً وَ لَمْ تَطُلَّهُ فِیهَا دِیمَهُ رَخَاءٍ إِلَّا هَتَفَتْ عَلَیهِ مُزْنَهُ بَلَاءٍ إِذَا هِی أَصْبَحَتْ مُنْتَصِرَهً أَنْ تُمْسِی لَهُ مُنْکرَهً وَ إِنْ جَانِبٌ مِنْهَا اعْذَوْذَبَ لِامْرِئٍ وَ احْلَوْلَى أَمَرَّ عَلَیهِ جَانِبٌ مِنْهَا فَأَوْبَى وَ إِنْ لَبِسَ امْرُؤٌ مِنْهَا فِی جَنَاحِ أَمْنٍ إِلَّا أَصْبَحَ فِی أَخْوَفِ خَوْفٍ غَرَّارَهٌ غُرُورٌ مَا فِیهَا فَانِیهٌ فَانٍ مَنْ عَلَیهَا. لَا خَیرَ فِی شَیءٍ مِنْ زَادِهَا إِلَّا التَّقْوَى مَنْ أَقَلَّ مِنْهَا اسْتَکثَرَ مِمَّا یؤْمِنُهُ وَ مَنِ اسْتَکثَرَ مِنْهَا لَمْ یدُمْ لَهُ وَ زَالَ عَمَّا قَلِیلٍ عَنْهُ کمْ مِنْ وَاثِقٍ بِهَا قَدْ فَجَعَتْهُ وَ ذِی طُمَأْنِینَهٍ إِلَیهَا قَدْ صَرَعَتْهُ وَ ذِی حَذَرٍ قَدْ خَدَعَتْهُ.
وَ کمْ ذِی أُبَّهَهٍ فِیهَا قَدْ صَیرَتْهُ حَقِیراً وَ ذِی نَخْوَهٍ قَدْ رَدَّتْهُ جَائِعاً فَقِیراً وَ کمْ ذِی تَاجٍ قَدْ أَکبَّتْهُ لِلْیدَینِ وَ الْفَمِ سُلْطَانُهَا ذُلٌ وَ عَیشُهَا رَنِقٌ وَ عَذْبُهَا أُجَاجٌ وَ حُلْوُهَا صَبِرٌ حَیهَا بِعَرَضِ مَوْتٍ وَ صَحِیحُهَا بِعَرَضِ سُقْمٍ وَ مَنِیعُهَا بِعَرَضِ اهْتِضَامٍ وَ مُلْکهَا مَسْلُوبٌ وَ عَزِیزُهَا مَغْلُوبٌ وَ أَمْنُهَا مَنْکوبٌ وَ جَارُهَا مَحْرُوبٌ وَ مِنْ وَرَاءِ ذَلِک سَکرَاتُ الْمَوْتِ وَ زَفَرَاتُهُ وَ هَوْلُ الْمُطَّلَعِ- وَ الْوُقُوفُ بَینَ یدَی الْحَاکمِ الْعَدْلِ- «لِیجْزِی الَّذِینَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ یجْزِی الَّذِینَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى»[۲]
أَ لَسْتُمْ فِی مَسَاکنِ مَنْ کانَ أَطْوَلَ مِنْکمْ أَعْمَاراً وَ أَبْینَ آثَاراً وَ أَعَدَّ مِنْکمْ عَدِیداً وَ أَکثَفَ مِنْکمْ جُنُوداً وَ أَشَدَّ مِنْکمْ عُنُوداً تَعَبَّدُوا لِلدُّنْیا أَی تَعَبُّدٍ وَ آثَرُوهَا أَی إِیثَارٍ ثُمَّ ظَعَنُوا عَنْهَا بِالصَّغَارِ أَ فَهَذِهِ تُؤْثِرُونَ أَمْ عَلَى هَذِهِ تَحْرِصُونَ أَمْ إِلَیهَا تَطْمَئِنُّونَ یقُولُ اللَّهُ «مَنْ کانَ یرِیدُ الْحَیاهَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها نُوَفِّ إِلَیهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَ هُمْ فِیها لا یبْخَسُونَ. أُولئِک الَّذِینَ لَیسَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ إِلَّا النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فِیها وَ باطِلٌ ما کانُوا یعْمَلُونَ»[۳]
فَبِئْسَتِ الدَّارُ لِمَنْ لَمْ یتَهَیبْهَا وَ لَمْ یکنْ فِیهَا عَلَى وَجَلٍ وَ اعْلَمُوا وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّکمْ تَارِکوهَا لَا بُدَّ وَ إِنَّمَا هِی کمَا نَعَتَ اللَّهُ « لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَهٌ وَ تَفاخُرٌ بَینَکمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ»[۴]
فَاتَّعِظُوا فِیهَا بِالَّذِینَ کانُوا یبْنُونَ بِکلِّ رِیعٍ آیهً یعْبَثُونَ وَ یتَّخِذُونَ مَصَانِعَ لَعَلَّهُمْ یخْلُدُونَ وَ بِالَّذِینَ «قالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّهً»[۵] وَ اتَّعِظُوا بِمَنْ رَأَیتُمْ مِنْ إِخْوَانِکمْ کیفَ حُمِلُوا إِلَى قُبُورِهِمْ وَ لَا یدْعَوْنَ رُکبَاناً وَ أُنْزِلُوا وَ لَا یدْعَوْنَ ضِیفَاناً وَ جُعِلَ لَهُمْ مِنَ الضَّرِیحِ أَکنَانٌ وَ مِنَ التُّرَابِ أَکفَانٌ وَ مِنَ الرُّفَاتِ جِیرَانٌ فَهُمْ جِیرَهٌ لَا یجِیبُونَ دَاعِیاً وَ لَا یمْنَعُونَ ضَیماً لَا یزُورُونَ وَ لَا یزَارُونَ حُلَمَاءُ قَدْ بَارَتْ أَضْغَانُهُمْ جُهَلَاءُ قَدْ ذَهَبَتْ أَحْقَادُهُمْ لَا تُخْشَى فَجْعَتُهُمْ وَ لَا یرْجَى دَفْعُهُمْ وَ هُمْ کمَنْ لَمْ یکنْ وَ کمَا قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: «فَتِلْک مَساکنُهُمْ لَمْ تُسْکنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا وَ کنَّا نَحْنُ الْوارِثِینَ»[۶]
اسْتَبْدَلُوا بِظَهْرِ الْأَرْضِ بَطْناً وَ بِالسَّعَهِ ضِیقاً وَ بِالْأَهْلِ غُرْبَهً وَ بِالنُّورِ ظُلْمَهً جَاءُوهَا کمَا فَارَقُوهَا حُفَاهً عُرَاهً قَدْ ظَعَنُوا مِنْهَا بِأَعْمَالِهِمْ إِلَى الْحَیاهِ الدَّائِمَهِ وَ إِلَى خُلُودِ أَبَدٍ یقُولُ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَى: «کما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ وَعْداً عَلَینا إِنَّا کنَّا فاعِلِینَ[۷]».[۸]
ترجمه حدیث
لذت های فریبنده دنیا
من شما را از دنیا بیم مى دهم که شیرین و سرسبز است، در لفافه اى از لذت ها پیچیده شده و با نقد بودن، دل ها را فریفته، به آرزو ها آباد شده، با فریب خود را آراسته، شادی آن ناپایدار است، هیچ کس از فجایع و حوادثش در امان نیست، سخت فریبنده و زیان بخش است، گذرا و سپرى است، کشنده و نابود کننده است، آنجا هم که طالبان و دلدادگان را به آرزو رساند بیش از این نیست که خدا (در وصف زندگى دنیا) فرموده است:
«همچون آبى که از آسمان فرو ریزیم سپس با گیاه زمین در آمیزد، سپس به صورت علف هاى خشک و خرد در آید که بادهایش بپراکنند، و خدا بر هر چیز تواناست.»[۹]
نیاسودن در دنیا
با اینکه هیچ کس در این دنیا به شادمانى نرسید، جز این که به دنبالش اشک از دیدگانش چکید؛ از خوشیش اقبالى ندید، جز اینکه از ناخوشیش به ادبارى رسید؛ هیچ گاه باران آسایشى بر سرش نبارید، جز آنکه ابر بلایى به دنبالش غرید.
اگر (دنیا) صبحگاه به یاریش شتافت، شبانگاه (چهره درهم کشید و) دیگر او را نشناخت؛ اگر گوشه اى از این (مرداب) براى کسى گوارا و شیرین شد، گوشه دیگرش تلخ و مرگبار گشت؛ هیچ انسانی (شبانگاه) زیر بال امنش نیاسود جز اینکه بامدادان در وحشتناک ترین ترس دیده گشود. دنیا سخت فریباست و هر چه در آن است فریب است، فانى است و هر چه بر پشت آن است ناپایدار است.
سودمندی تقوا و زبونی گردن فرازان در دنیا
هیچ توشه اى به جز تقوا سود ندارد، هر که از (متاع و) توشه دنیا کم برگیرد از وسایل ایمنى زیاد برداشته و هر که زیاد برگیرد برایش نپاید و به زودى از چنگش به درآید. چه کسان که بر آن اعتماد کردند و مصیبت ها بر سرشان آورد، چه مردمان که بدان دل بستند و به خاکشان افکند، چه احتیاط کاران که فریبشان داد.
چه گردن فرازان که زبونشان ساخت، چه متکبران که گرسنه و بینوایشان کرد، چه تاج داران که سرنگونشان ساخت. این دنیا سلطنتش ذلت است، عیشش تیره، گوارایش شور، شیرینش تلخ، زنده اش در معرض مرگ، تندرستش در آستانه مرض، استوارش عرضه خرد شدن، پادشاهیش زوال پذیر، عزیزش مغلوب، امنیتش نکبت بار، پناهنده اش غارت زده و به دنبال این همه (نکبت و فلاکت) سختی ها و ناله هاى مرگ است، و هول گردنه هاى بعد از مرگ و ایستادن در برابر حاکم عادل «تا بدکاران را به سزاى کرده ها برساند و نکوکاران را پاداش نیک دهد.»
پندگیری از گذشتگان دنیا
مگر شما در دیار آن ها نیستید که عمر هایى دراز تر، آثار و یادگار هایى روشن تر (و برجسته تر)، جمعیت هایى فزونتر، سپاه هایى انبوه تر و عناد هایى سرسخت تر داشتند؟ چه دنیا پرستی ها کردند، چه دنیا گزینی ها داشتند و سرانجام با ذلت از این سراى کوچیدند. شما این دنیا (ى بى اعتبار و بى وفا) را مى گزینید؟ به این دنیا حرص مى زنید؟ به این جهان دل مى بندید؟
خداوند فرماید: «آن ها که زندگى و زیور این جهان خواهند (ثمره) اعمالشان را بدون کم و کاست همین جا خواهیم پرداخت، اینهایند که در آخرت به جز آتش چیزى ندارند، هر چه کرده اند تباه و اعمالشان همه بیهوده است.»[۱۰]
چه بد خانه اى است براى آن که از آن نیندیشد (و به نقل نهج البلاغه به آن بدبین نباشد) و در آن بیمناک نباشد. بدانید و البته مى دانید که به ناچار باید آن را وانهید. دنیا همانسان است که خدا توصیف کرده: «بازیگرى، سرگرمى، زینت، وسیله مباهات، و افتخار به فزونى مال و اولاد است.»[۱۱]
از سرگذشت آن ها که به بازیچه، بر فراز هر قله و تپه اى نشانى مى نهادند (و یادگارى از خود مى گذاشتند) و آن ها که به امید عمر جاودان آبگیر ها و استخر ها ساختند، و آن ها که (مغرورانه) مى گفتند: «که از ما نیرومند تر است؟»[۱۲] عبرت گیرید، از سرانجام برادرانى که به چشم خود دیده اید؛
پند گیرید چگونه بر سر دوش ها به گورستانشان بردند، اما (جسدى بی جان بودند و) سوارشان نمى گفتند، (در قبر) منزلشان دادند اما مهمانشان نمى خواندند. نهانگاهشان قبر، کفنشان خاک، و همسایگانشان استخوان هاى پوسیده شده؛ همسایگانى که نه بانگى را پاسخ دهند، نه ستمى را جلو گیرند، نه به دیدن روند، نه به دیدارشان آیند.
برگشت به خاک
اینک دیگر بردبارند، کینه هاشان از سینه ها رفته، نادان (و از همه جا بىخبر) اند، عقده هاشان از دل پریده. از زیانشان بیمى نیست و نه به دفاعشان امیدى، گویا هرگز نبوده اند. چنانند که خدا فرموده: «این خانه هاى آنهاست که پس از مرگشان، به جز اندکى، همه خالى مانده و ما هستیم که وارث آنهاییم.»[۱۳]
روى زمین را به دل خاک تبدیل کردند، فراخ را با تنگنا، اهل و عیال را با غربت و روشنایى را با ظلمت مبادله کردند، چنان که (در آغاز) از زمین جدا شده بودند (و از خاک رسته بودند) دوباره پا برهنه و عریان به زمین بازگشتند (و خاک شدند)، با (توشه) اعمال از اینجا به زندگى جاوید و جاودانگى ابدى پیوستند، خداوند تبارک و تعالى فرماید: «همانسان که آفرینش را آغاز کردیم دوباره بازگردانیم، این وعده اى است به عهده ما و وفا خواهیم کرد.[۱۴]»[۱۵]
نتیجه گیری
امام علی (علیه السلام) به همگان هشدار داده اند که غرق در زندگی دنیا نشده و فریب جذابیت های آن را نخورند. امروز تمام نابسامانی ها و مشکلات جامعه بشری از دنیا دوستی ناشی می شود. غرور، تکبر، و زورگویی بر دیگران و خودبرتربینی همه این ها از آثار دنیا دوستی است. انسان زمانی متوجه می شود که گرفتار فریب دنیا شده است که هنگام مرگ او فرار رسیده و در این هنگام است که می داند زندگی دنیا هیچ ارزشی نداشته است.
پی نوشت ها
[۱] . کهف، ۴۵.
[۲] . نجم، ۳۱.
[۳] . هود، ۱۵ – ۱۶.
[۴] . حدید،۲۵.
[۵] . فصلت، ۱۵.
[۶] . قصص، ۵۸.
[۷] . انبیاء ، ۱۰۴.
[۸] . تحف العقول، ص ۱۸۰ – ۱۸۳.
[۹] . کهف، ۴۵.
[۱۰] . هود، ۱۵.
[۱۱] . حدید، ۲۵.
[۱۲] . فصلت، ۱۵.
[۱۳] . قصص، ۵۸.
[۱۴] . انبیاء ، ۱۰۴.
[۱۵] . ترجمه تحف العقول، ص ۲۷۷- ۲۷۹.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم، جامعه مدرسین، چ۲، ۱۴۰۴ق.
- ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، ترجمه تحف العقول، ترجمه: احمد جنتى، تهران، موسسه امیرکبیر، چ۱، ۱۳۸۲ش.
