احترام به همسر پایه و اساس یک رابطه و ازدواج موفق و پایدار است. زوج به عنوان مرد و پدر خانواده، با احترام به همسر و ارزش دهی و رسیدگی به هر یک از اعضای خانواده، ضمن فراهم نمودن فضایی آرامش بخش و سرشار از محبت و دوستی، می تواند در این زمینه، الگویی تاثیرگذار برای فرزندان باشد.
با توجه به اهمیت این موضوع، در آموزه های اسلامی و سخنان معصومان (علیهم السلام) تاکید و سفارشات زیادی بر ضرورت احترام به همسر و رسیدگی به امور خانه و خانواده شده است. در ادامه به چند مورد از سیره و سبک زندگی بزرگان دین در تعامل با همسر و خانواده اشاره می شود.
احترام به همسر و خواست او در سیره امام حسین (علیه السلام)
امام حسین (علیه السلام) به خواست، علاقه و حس زیبایی دوستی همسرش، توجه و عنایت خاصی می نمود و برخی اوقات به همین خاطر، با انتقادات اصحاب و دوستان خود رو به رو می شد؛ ولی با این حال، به خواست طبیعی و مشروع همسر خویش احترام می گذاشت.
عده ای بر امام حسین (علیه السلام) وارد شدند؛ ناگاه فرش های گران قیمت و پشتی های فاخر و زیبا را در منزل آن حضرت مشاهده نمودند. عرض کردند: ای فرزند رسول خدا! ما در منزل شما وسایل و چیز هایی مشاهده می‌کنیم که ناخوشایند ماست! (وجود این اسباب و وسایل در منزل شما را، مناسب نمی دانیم!)
حضرت در پاسخ فرمود: «اِنّا نتزوِّج النّساءَ فنُعطیهنّ مهورهنَّ فیشترین ما شئنَ لَیس لَنا منه شیءٌ»؛
ما بعد از ازدواج، مهریه همسرانمان را پرداخت می کنیم و آنها هر چه دوست داشتند، برای خود خریداری می کنند. هیچ یک از وسایلی که مشاهده نمودید، از آن من نیست.[۱]
امام خمینی (ره) و احترام به همسر
همسر بزرگوار امام خمینی (ره) در مورد نحوه برخورد حضرت امام (ره) با ایشان می گوید:
«حضرت امام به من خیلی احترام می گذاشتند و خیلی اهمیت می دادند. هیچ حرف بد یا زشتی به من نمی زدند. امام حتی در اوج عصبانیت هرگز بی احترامی و اسائه ادب نمی کردند.
(امام در هنگام ناهار یا شام) غذا را شروع نمی کردند؛ به بچه ها هم می گفتند: صبر کنید تا خانم بیایند … حتی وقتی وارد اتاق می شدم، به من نمی گفتند: «در را پشت سرتان ببندید» صبر می کردند تا بنشینم و بعد خودشان بلند می شدند و در راه می بستند.
امام در مسایل خصوصی زندگی من دخالت نمی کردند… هر طوری که دوست داشتم، زندگی می کردم. به رفت و آمد با دوستانم کاری نداشتند.
حضرت امام (کار های خانه) جارو کردن و ظرف شستن و حتی شستن روسری بچه خودمان را هم وظیفه من نمی دانستند و اگر به جهت نیاز گاهی به این کارها دست می زدم، ناراحت می شدند و آن را به حساب نوعی اجحاف نسبت به من می گذاشتند.
به احمد جان خیلی سفارش (مرا) کردند. به او گفتند: خیلی مواظب (مادرت) باش. من نتوانستم تلافی کنم و تو تلافی کن».
خانم فریده مصطفوی، دختر امام تاکید می کند: «هیچ وقت ما ندیدیم ایشان [امام] به خانم بگویند «فلان کار را انجام بده» و یا حتی «یک چای برای من بریز»… خیلی به ایشان (مادرم) اظهار محبت و علاقه می کردند و مقید بودند این اظهار محبت و علاقه را جلوی ما فرزندان هم علنی کنند. امام، احترام فوق العاده ای برای خانم قائل بودند…
در طول شصت سال زندگی، هیچ وقت یک لیوان آب از خانم نخواستند… در شرایط سخت روز های آخر، هر وقت چشم باز می کردند، اگر قادر به صحبت بودند، می گفتند: خانم چطورند؟
اگر روزی خانم غذا را تهیه می کردند، هر چقدر هم که بد می شد، کسی حق اعتراض نداشت و امام از آن غذا تعریف می کردند. امام به ما می گفتند: هیچ کس مادر شما نمی شود».[۲]
علامه محمد تقی جعفری و احترام به همسر
علیرضا جعفری، فرزند فیلسوف فقید، مرحوم علامه محمد تقی جعفری (ره) به خاطره ای از دوران کودکی خود اشاره می کند و می گوید:
به یاد دارم روزی در منزل، سوء تفاهم جزیی بین استاد و والده ام پیش آمد و عباراتی بین آنان رد و بدل شد. پس از گذشت مدت زمانی، استاد عازم رفتن به بیرون منزل بود، با نهایت فروتنی پیش آمد و دست مادرم را بوسید و عذرخواهی کرد.
اساسا علامه جعفری در برخورد با همسر، جایگاه علمی و اجتماعی خویش را فراموش می کرد و هیچ گاه سختی و مشکلات مربوط به کار های خویش را، با خود به خانه نمی آورد. اگر هم خسته بود، به سخنان همسرش نیکو گوش می داد و اظهارات معقول و منطقی را می پذیرفت. از کوشش های همسرش مدام در مناسبت های مقتضی قدردانی می کرد.[۳]
احترام به همسر و نظر او در زیبایی و نظم در خانه
خانه مرحوم آیت الله میرزا جواد تهرانی (ره)، بسیار جالب و دیدنی بود. وسایل و لوازم منزل، به طور منظم چیده شده بود؛ مثلا رنگ پرده ها در عین سادگی، متناسب با رنگ دیگر اثاثیه منزل بود. بقیه وسایل موجود در خانه نیز چنین بود. علت اینها را از مرحوم آقا پرسیدند که مثلا چرا این قدر مرتب و منظم است؟!
ایشان فرمودند: «موقعی که من ازدواج کردم، همسرم از خانواده آبرومند و نسبتا متمکنی بود و من گفتم که طلبه هستم و چیز زیادی ندارم و آنها بدین صورت قبول نمودند، ولی بعد ها می دیدم هر وقت اقوام و خویشان همسرم به منزل ما می آمدند، خانه سر و سامان خوبی نداشت و باعث خجالت و شرمندگی همسرم می شد.
لذا به خاطر احترام به همسرم و رضایت او، منزل را به این صورت در آوردم که مشاهده می کنید و این موجب رضایت و خشنودی او شد. زینت منزل، فقط به خاطر رضایت او بوده نه برای تمایل خودم به تجملات و زرق و برق دنیوی».
البته خانه و فرش، مربوط به یکی از اقوام آقا بود و بعضی از وسایل خانه هم، توسط همسرشان که تمکن مالی داشتند، تهیه شده بود.[۴]
احترام به همسر و خواسته او
به طور کلی مرحوم آیت الله میرزا جواد تهرانی (ره) سفر های تفریحی نداشتند. در هوای گرم تابستان راضی نمی شد که چند روزی و یا حداقل یک روز، به عنوان هواخوری و تفریح، به خارج از شهر برود و اصرار همه را در این جهت، رد می نمودند.
زمانی که عمل جراحی را پشت سر گذاشته بودند، ضعف مفرطی داشتند و هوا بسیار گرم بود. به فرزندشان توصیه شد که به هر قیمت هست، آقا را چند روزی خارج از شهر ببرید. با اصرار فرزند، ایشان راضی شدند و به منزل کوچکی که در یکی از ییلاقات گرفته شده بود، منتقل شدند.
حاج اصغر آقا ( فرزندشان) می گفت: همان روز اول که به آن روستا رفتیم، آقا فرمود: اگر من مُردم، باید مرا در قبرستان همین روستا دفن کنی و راضی نیستم به شهر برگردانی و مردم را به زحمت اندازی!
بعد از چند روزی آقا برگشتند. حاج اصغر آقا می گفت: مادر ما مقید است که هر روز به حرم مطهر مشرف شود و برای ما مشکل بود هر روز ایشان را برای زیارت حرم بیاوریم و برگردانیم؛ لذا آقا تصمیم گرفتند به شهر بازگردند.
بدین ترتیب، نه مادر را مانع شدند از تشرف هر روزه به حرم مطهر و نه حاضر بودند که من به زحمت بیفتم و مادر را بیاورم و ببرم![۵]
احترام به همسر در هر شرایطی
عارف کامل و سالک الی الله حضرت آیت الله العظمی بهجت (ره) در زندگی با همسرشان بسیار اهل مدارا بودند. فرزند گرامی ایشان حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی بهجت در این باره می گوید:
پدر، همواره راه مدارا را در مورد همسر خود در پیش می گرفتند و در هر شرایطی، صبر و تحمل ایشان بر هر چیز دیگری غلبه داشت.
حتی گاهی که مادر اظهار ناراحتی می کردند، آقا اگر پاسخی هم داشتند نمی گفتند و در هر صورت، ناراحتی را با ناراحتی جواب نمی دادند و البته در اکثر مواقع، پاسخی جز سکوت نداشتند.
گاهی هم که کار مثلا بالا می گرفت آقا در مرحله اول می گفتند: «خب حالا غذایمان را بخوریم دیگر!» و اگر این شیوه هم جواب نمی داد در مرحله شدیدتر تهدید می کردند و مثلا می فرمودند: «غذایم را به اتاق می برم و آنجا می خورم!».
نهایت امر این بود که در بالاترین حد ممکن، غذا را در اتاق خود میل می کردند، اگرچه همواره اصرار داشتند که با همسر خود بر سر سفره بنشینند.[۶]
استاد مطهری و احترام به همسر
همسر استاد شهید مرتضی مطهری (ره) درباره اهمیت و ارزشی که ایشان در احترام به همسر قائل بودند می گوید:
یک وقت من و ایشان به سفر کربلا رفته بودیم. وقتی به خانه برگشتم، دو سه تا از بچه ها خواب بودند. ایشان ناراحت شدند و با بچه ها دعوا کردند که چرا وقتی مادرتان از سفر کربلا برگشته، همه شما به استقبالش نیامدید؟!
بسیار مهربان بودند. بعد از چندین سال زندگی، همان مهر و محبت روز های اول ازدواج بین ما برقرار بود. روزهای پنجشنبه و جمعه وقتی ایشان به قم می رفتند، من لباس هایشان را می شستم و مرتب می کردم. اتاقشان را منظم می کردم و منتظر می ماندم تا برگردند. خلاصه هر چه از صفا و محبت و تقوای ایشان بگویم، کم گفته ام.
ایشان از تمام مسائل خانه خبر داشتند و در بیشتر کار ها به من و بچه ها کمک می کردند. ایشان بزرگترین حامی و هادی من و بچه ها بودند. بیشتر صبح ها چای درست می کردند. در تمام طول زندگی به یاد ندارم که به من گفته باشند یک لیوان آب به ایشان بدهم.
از ظلم به زن ها بسیار ناراحت و منقلب می شدند. همیشه می گفتند: زن نباید استثمار شود. رفتار محترمانه و صمیمانه ای بین من و ایشان بود. ایشان به خانم ها خیلی احترام می گذاشتند و همیشه می گفتند زن در جامعه ما خیلی استثمار می شود.
یک بار که برای معالجه مرحوم علامه طباطبایی (ره) با ایشان به خارج از کشور رفته بودیم، عده ای از دختر ها و خانم های دانشگاهی پیش ما آمدند و به آقا گفتند: علمای اسلام به زن هایشان چندان احترام نمی گذارند و اسم آن ها را همیشه با نام «بی ادبی!» و چیز های دیگر می برند، آن ها را در هیچ کاری شرکت نمی دهند.
آقا جواب دادند: خیر، این طور ها نیست؛ و خیلی از حقوق زن در اسلام صحبت کردند؛ از جمله گفتند: اسلام حق بسیار زیادی برای خانم ها قائل شده و حتی می گوید زن وظیفه ندارد به بچه خودش هم شیر بدهد، چه برسد به کار های دیگر.[۷]
تکریم و احترام به همسر نابینا
رفتار علمای دین و اهتمام آنها در احترام به همسر و خانواده، همواره به گونه ای بوده است که می تواند به عنوان یک الگو، برای اقشار مختلف جامعه باشد.از جمله این عالمان عامل، مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری (ره) می‌باشد که در احترام گذاردن به همسرشان، اهتمام ویژه ای داشتند.
نقل شده وقتی همسر اول ایشان در سامرا نابینا شد، به شیخ اصرار می نمود که همسر دیگری اختیار کند تا امورات منزل اداره شود اما شیخ، قبول نمی کرد و رنج خدمت و کار در منزل را متحمل می شد.
وقتی علت مخالفت را از ایشان جویا شدند، در پاسخ فرمود: تا ایشان در قید حیات است، من همسر دیگری اختیار نخواهم کرد.
ایشان چنین نمود و به احترام به همسر، ازدواج مجدد نکرد تا آن که همسرش از دنیا رفت و بعد از فوت ایشان، همسر دیگری اختیار کرد.[۸]
احترام به همسر و خانواده و وقت گذاشتن برای آنها
مرحوم آیت الله بهجت (ره)، در ضمن وعده های غذا، با اهل خانه می نشست و صحبت می کرد و حرف هایشان را هم گوش می داد. حرف های بی ربط را هم گوش می داد؛ حتی حرف های تکراری را هم گوش می داد.
خیلی کم پیش می آمد که سخنی مورد بی اعتنایی ایشان قرار گیرد؛ مثلا اگر مطلب خیلی بی ربط بود می گفت: «اوه! حالا ما این قدر وقت صرف کردیم، فکر کردیم چه مطلبی است! آخرش هیچ؟!».
اگر کسی در منزل مریض می شد، آن قدر احوالش را می پرسید که ما عاصی می شدیم![۹]
محبت و احترام به همسر و خانواده
همسر شهید حسن طوسی می گوید:
روزی حسن آقا از منطقه آمد و گفت: واقعا پیش بچه ها شرمنده ام و می ترسم یک روز شهید بشوم و آرزوی بردن پارک در دلشان بماند!
آن روز به قدری خسته بود که حد نداشت. به اتفاق دخترم به پارک رفتیم و دخترمان در حال بازی با تاب بود اما حسن آقا از فرط خستگی روی نیمکت به خواب رفته بود. در همین حال دخترم او را صدا زد و از او خواست تا تابش دهد و او سراسیمه از خواب بیدار شد و به طرف تاب دوید و دوتایی مشغول بازی شدند.[۱۰]
احترام به همسر و عذرخواهی از او
خاطره همسر شهید اسماعیل دقایقی:
یک بار، سر یک مسئله ای با هم به توافق نرسیدیم، هر کدام روی حرف خودمان ایستادیم. او عصبانی شد، اخم کرد و لحن مختصر تندی به خودش گرفت و از خانه بیرون رفت.
شب که برگشت، همان طور با روحیه باز و لبخند آمد و به من گفت: «بابت امروز صبح معذرت می خواهم.» می گفت: «نباید گذاشت اختلاف خانوادگی بیشتر از یک روز ادامه پیدا کند».[۱۱]
احترام به همسر با تواضع و فروتنی
همسر سردار شهید عباس کریمی در مورد صفات اخلاقی آن شهید می گوید:
تواضع و فروتنی عباس، باور نکردنی بود. همیشه عادت داشت، وقتی من وارد اتاق می شدم، بلند می شد و تمام قامت می ایستاد. یک روز وقتی وارد شدم روی زانوانش ایستاد. ترسیدم، گفتم: عباس چیزی شده، پاهایت چطورند؟ خندید و گفت: «نه شما بد عادت شده اید! من همیشه جلوی تو بلند می شوم. امروز خسته ام؛ به زانو ایستادم».
می دانستم اگر سالم بود بلند می شد و می ایستاد. اصرار کردم که بگوید چه ناراحتی دارد. بعد از اصرار زیاد من گفت: چند روزی بود که پاهایم را از پوتین در نیاورده بودم. انگشتان پاهایم پوسیده است. نمیتوانم روی پاهایم بایستم.
عباس با همان حال، صبح روز بعد به منطقه جنگی بازگشت.این اتفاق به من نشان داد که حاج عباس کریمی از بندگان خاص خداوند است.[۱۲]
نتیجه گیری
احترام به همسر یکی از اصلی ترین عوامل موفقیت و پایداری ازدواج و روابط زوجین با یکدیگر است و همواره مورد سفارش اسلام و بزرگان دین بوده است.
زندگانی بزرگان ما اعم از رهبران دین، عالمان، شهیدان و صالحان، همواره بر این منش بوده که همسرشان را احترام می گذاشتند و کوچکترین بی احترامی را نسبت به آنها انجام نمی دادند و با وجود مشغله های فکری و کاری فراوان، پیوسته خود را ملزم به توجه و رسیدگی به همسر و خانواده خود می دانستند.
مرور سبک زندگی آن بزرگواران در احترام به همسر و شیوه تعامل آنها با همسرانشان، می تواند عاملی در جهت نهادینه شدن این رفتار پسندیده در همسران شده و زمینه تحکیم هر چه بیشتر نهاد خانواده را فراهم آورد.
گردآوری و بازنویسی: حسین فاضلی
پی نوشت ها
[۱] . کلینی، کافی، ج۶، ص۴۷۶
[۲] . ستوده، پا به پای آفتاب، ج ۱، ص ۹۲و ۹۷
[۳] . گلی زواره؛ سرای اهل صفا؛ ص۲۶۹؛ (با اندکی تغییر)
[۴] . عطایی، خاطراتی از آیینه اخلاق؛ ص ۱۴ (با تغییرات در متن)
[۵] . همان
[۶] . خبرگزاری فارس؛ مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی بهجت به مناسبت سالروز رحلت حضرت آیت‌الله بهجت (ره)
[۷] . سرگذشت های ویژه از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری (ره)، ج ۲، ص ۱۰۸ تا ۱۱۱
[۸] . پایگاه فرهنگی تبیان
[۹] . خبرگزاری تسنیم، ویژه نامه ارتحال مرحوم آیت الله العظمی بهجت (ره)
[۱۰] . رسکتی، عشق و آتش، ص۲۱
[۱۱] . مرج، نیمه پنهان ماه، شهید دقایقی، ج۴، ص۳۷
[۱۲] . همسرداری سرداران شهید، ص۲۵
منابع
- کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی؛ تهران؛ دار الکتب الاسلامیه؛ چاپ چهارم؛ ۱۴۰۷ ق.
- ستوده، امیررضا؛ پا به پای آفتاب (گفته ها و ناگفته ها از زندگی امام خمینی ره)؛ تهران؛ انتشارات موسسه نشر پنجره؛ چاپ سوم؛ ۱۳۸۸ ش.
- گلی‌زواره، غلامرضا؛ سرای اهل صفا (با دوران کودکی، محیط تربیتی و روابط خانوادگی دانشوران و پارسایان آشنا شویم)؛ تهران؛ موسسه فرهنگی مکتب القرآن الکریم؛ چاپ اول؛ ۱۳۸۰ ش.
- عطایی، مرتضی؛ خاطراتی از آیینه اخلاق (یادواره ای از آیت الله میرزا جواد آقا تهرانی ره)؛ تهران؛ انتشارات الف؛ چاپ چهارم؛ ۱۳۸۵ ش.
- سرگذشت های ویژه از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری (ره)؛ قم؛ انتشارات ذکر؛ چاپ هشتم؛ ۱۳۷۵ ش.
- مرج، علی؛ نیمه پنهان ماه (۴) خاطرات شهید سرلشکر اسماعیل دقایقی به روایت همسر شهید؛ تهران؛ انتشارات روایت فتح؛ زیر نظر کورش علیانی؛ چاپ اول؛ ۱۳۸۸ ش.
- رسکتی، فائزه؛ عشق و آتش؛ بی جا؛ ناشر: کنگره بزرگداشت سرداران ده هزار شهید استان مازندران؛ چاپ اول؛ ۱۳۸۵ ش.
- همسرداری سرداران شهید (خاطراتی از سرداران شهید در خصوص رفتار با همسر)؛ موسسه فرهنگی هنری قدر ولایت؛ چاپ اول؛ ۱۳۸۶ ش.
- پایگاه خبری خبرگزاری تسنیم؛ ویژه نامه به مناسبت پنجمین سالگرد ارتحال مرحوم آیت الله العظمی بهجت (ره)؛ ۲۶/۲/۹۳.
- پایگاه موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
- پایگاه خبرگزاری فارس.
