اشاره:
اهل سنت به فرقه های متعددی تقسیم شده است. اما خوارج و ناصبی را نمی توان از فرقه های اهل سنت شمرد. زیرا این دو فرقه به علت اینکه در برخی عقاید با اهل سنت اختلاف اساسی دارند. این نوشته کوتاه به تفاوت این سه فرقه اشاره نموده است تا روشن گردد که هرکدام آنها فرقه های مستقلی هستند. بنابراین برای آگاهی از فرق بین سنی و ناصبی و خوارج لازم است هر کدام را جداگانه تعریف کنیم:
۱. سنی و اهل سنت به کسی گفته می شود که خود را پیرو سنت پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله)، صحابه و خلفاء راشدین بداند، کلمه «سنت» برگرفته از کلام نبی گرامی اسلام است که فرموده: به سنّت من عمل کنید(۱) و منظور از آن قول یا عمل و یا سکوت آن حضرت در مقابل عمل دیگری (تقریر) می باشد. البته اهل سنت در مقام عمل قول برخی افراد، همچون عمر را بر سنت پیامبر ترجیح می دهند. مانند مسأله متعه و نماز تراویح و…
اهل سنّت از جهت احکام عملی به حنفیه، مالکیه، شافعیه و حنبلیه تقسیم می شوند. و از نظر اصول عقاید به اشاعره، معتزله، خوارج وماتریدیه و وهابیت منشعب شده اند. فرقه معتزله تقریباً منقرض شده اند، اکثر اهل سنت از اشاعره و ما تریدیه می باشند(۲).
۲. خوارج فرقه ای است که در جنگ صفین از لشکر امام علی (علیه‌السلام) جدا شدند و در مسئله حکمیت بین امام علی (علیه‌السلام) و معاویه بن ابی سفیان راه خود را جدا نموده و همه را تکفیر نمودند. این گروه به دلیل اینکه از لشکر امام علی (علیه‌السلام) خارج شدند به خوارج معروف گردیدند. این فرقه دارای فرقه های مختلفی بوده اند از جمله: ۱. محکّمه، ۲. ازارقه، ۳. نجدات، ۴. اباضیه، ۵. بیهسیه، ۶. عجارده، ۷. ثعالبه، ۸. صُفریه.
اکثر این فرقه ها، معتقد بودند که حضرت امام علی(علیه السلام) و همچنین عثمان، عمروعاص، ابوموسی اشعری و عده ای دیگر، و نیز کسی که گناه کبیره مرتکب شود کافر است.(۳) (۴). بنابراین خوارج از انشعابات اهل سنت نیست بلکه خود یک فرقه مستقل بوده است.
اکثر فرقه های خوارج از بین رفته اند و تنها فرقه اباضیه موجود است که پیروان آن بیشتر در کشور عمان زندگی می کنند، همچنین در زنگبار تانزانیا، صحرای بزرگ آفریقا، غرب پایتخت الجزائر وجود دارند که معتدل ترین فرقه خوارج هستند(۵) این گروه ادعا می کنند که دوست دار حضرت امام علی(علیه السلام) و حتی دشمن معاویه می باشند و چون معتقد به قیام و خروج امام با شمشیر اند، خوارج خوانده شده اند.(۶)
۳. ناصبی به کسانی گفته می شود که دشمنی و بغض حضرت امام علی(علیه السلام) و سایر اهل بیت را داشته و آن را جزء اعتقادات خود می دانند که بنا بر این خوارج به علت دشمنی آنان به امام علی(علیه‌السلام) نیز ناصبی خواهند بود،
ناصبی ها که اساس مذهب شان دشمنی با اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه وآله) به خصوص امام علی(علیه‌السلام) است بر طبق آموزه های اسلام در واقع کافر می باشند و لذا اهل سنت که محبت اهل بیت را فرض و واجب الهی می دانند نیز حکم به کفر و خروج آنان از جرگه مسلمین می کنند هر چند در ظاهر مسلمان تلقی می شوند. علماء اهل سنت حب و بغض عترت طاهره را مفتاح بهشت و دوزخ و علامت ایمان و کفر دانسته اند. مثلا امام احمد ثعلبی که از بزرگان اهل سنت است در تفسیر خود ذیل آیه مودت قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّه فی القربی آورده که محبت و مودّت اهل بیت طهارت از اصول دین و ارکان اسلام است و هرکس خلاف این عقیده داشته باشد کافر و از دین اسلام خارج و ناصبی می باشد.
دلیل بر این مطلب روایتی است که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) فرموده و خود علماء اهل سنت آن را نقل کرده اند،(۷) از جمله این روایت است که: (من مات علی حب آل محمد مات شهیداً، الا و من مات علی حب آل محمد مات مغفوراً له، الا و من مات علی حب آل محمد مات تائباً… الا و من مات علی بغض آل محمد جاء یوم القیامه مکتوباً بین عینیه آیس من رحمه الله، الا و من مات علی بغض آل محمد مات کافراً و من مات علی بغض آل محمد لم یشمّ رائحه الجنه) «یعنی آگاه باشید کسی که بمیرد بر دوستی آل محمد شهید مرده است و توبه کننده از گناه و آمرزیده شده و…. وآگاه باشید کسی که بمیرد بر دشمنی آل محمد، روز قیامت بین دو چشم او نوشته شده است، از رحمت خدا ناامید است. آگاه باشید و کسی که بمیرد بر دشمنی آل محمد کافر مرده است، آگاه باشید و کسی که بمیرد بر دشمنی آل محمد، استشمام نمی کند بوی بهشت را»(۸)
پی نوشت:
- مشکور، محمدجواد، موسوعه الفرِ الاسلامیه، بیروت، مجمع البحوث الاسلامیه للدرسات و النشر، چاپ اول، ۱۴۱۵ هـ ، ۱۹۹۵ م، ص۲۹۰.
- سبحانی جعفر، الملل و النحال، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ سوم، ۱۴۰۸ ه. ق، ماده خرج، ج۲، ص۵۸۵.
- ربانی گلپایگانی، علی، بحوث فی تاریخ الکلام الاسلامی (جزوه آموزش موسسه امام صادق)، شماره ۲، ص۳.
- محدث قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، انتشارات اسوه چاپ اول، ۱۴۱۴ ه. ق ماده خرج، ج۲ ص۵۸۵.
- ربانی گلپایگانی، علی، بحوث فی تاریخ الکلام الاسلامی، شماره ۲، ص۷.
- این را به طور شفاهی از ایشان پرسیدم و جواب گرفتم.
- امام فخر رازی، تفسیر کبیر، ذیل آیه مودت از صاحب کشاف (زمخشری) و ثعلبی در تفسیر خود.
- شیرازی، سلطان الواعظین، شبهای پیشاور، ص ۶۶، دارالکتب الاسلامیه، چاپ ۲۹، سال ۱۳۶۲ و محدث قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج ۲، ص ۱۹، انتشارات اسوه، چاپ اول، ۱۴۱۴ ه‍ق، ماده حبب.
منبع: نرم افزار مرکز مطالعات حوزه.
