آثار مثبت پرداخت خمس

اشاره:

پرداخت خمس در حقیقت پرداخت حق دیگران است که در مال انسان وجود دارد.  افزون بر اینکه پرداخت خمس عمل به وظیفه است، آثار مثبتی زیادی بر آن مترتب می گردد. طهارت مول، وسعت روزی، تطهیر اموال ذخیره آخرت بخش از آثار مثبت پرداخت خمس است که در این مقاله به صورت مختصر به این آثار پرداخته شده است.

۱. طهارت مولد

اولاد انسان، ثروت اصلی او را تشکیل می دهد. اگر اولاد از نسل پاک به دنیا آمده باشند زمینه رشد و تعالی بیشتری دارند و چنان چه از نسل ناپاک پای به عرصه وجود گذاشته باشند زمینه فساد و افساد در درون شان متجلی می گردد.

مثل معروف «العبد و ما فی یده لمولاه؛ بنده و هر آنچه در دست دارد [و در اختیار اوست] از آن مولاست» بیانگر این نکته است که انسان مالکیتی از خود ندارد هر آن چه دارد از آن خدای سبحان می باشد ولی خدای مهربان از انسان ها خواسته است که یک پنجم اموال شان را در راه او و در مسیری که او تعیین فرموده است هزینه کنند و مابقی را خودشان به طور دلخواه مصرف نمایند.

بدیهی است اگر اینگونه عمل نکنند و از پرداخت خمس سرپیچی نمایند نه تنها مرتکب گناه شده اند و نافرمانی خدا را به جان خریده اند بلکه مالی را که مصرف می نمایند چون حرام است در نسل آن ها تأثیر گذار بوده و موجب آلایش مولدشان می گردد اما اگر خمس را پرداخت کنند چون از غذای حلال تغذیه نموده اند باعث طهارت مولدشان خواهد شد:

حضرت امام صادق (علیه السلام) به نقل از آباء طاهرین خود نقل فرموده است که:

«اتی رجل علیا (علیه السلام) فقال انی کسبت مالا اغمضت فی طلبه حلالا و حراما فقد اردت التوبه و لا ادری الحلال منه و لا الحرام فقد اختلط علی فقال علی (علیه السلام) : اخرج خمس مالک فان الله عزوجل قد رضی من الانسان بالخمس و سائر المال کله لک حلال. (۱) »

«مردی به خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رسید و عرض کرد: من مالی به دست آورده ام که درباره ی حلال و حرام آن چشم پوشیدم اکنون می خواهم توبه کنم و مقدار حلال و حرام آن بر من مجهول است و مال حلال با حرام مخلوط گردیده است. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: خمس مال خود را خارج کن زیرا خدای عزوجل از آدمی با ادای خمس راضی می شود و باقی مال بر تو حلال خواهد بود. »

در جای دیگر هم حضرت صادق (علیه السلام) با تکیه بر مطلب قبلی فرموده اند:

«من وجد برد حبنا فی کبده فلیحمد الله علی اول النعم قال. قلت: جعلت فداک ما اول النعم؟ قال (علیه السلام) : طیب الولاده ثم قال ابوعبدالله قال امیرالمؤمنین (علیه السلام) لفاطمه صلوات الله علیهما: احلی نصیبک من الفیء لاباء شیعتنا لیطیبوا ثم قال ابوعبدالله (علیه السلام) : انا احللنا امهات شیعتنا لآبائهم لیطیبوا (۲) . »

«هر کس خنکی محبت و دوستی ما را در جگر خود احساس کند پس خدای را بر نخستین نعمت ها ستایش کند. [راوی حدیث] گفت: عرض کردم: فدایت شوم نخستین نعمت ها چیست؟ فرمودند: پاکی ولادت (حلال زادگی) سپس امام (علیه السلام) فرمود: امیرالمؤمنین (علیه السلام) به حضرت فاطمه (علیهاالسلام) گفت: نصیب خودت را از انفال بر پدران شیعیان ما ببخش تا آن ها پاک گردند.

سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: ما، مادران شیعیان خودمان را بر پدرانشان حلال کردیم تا [نسل] آنان پاک گردد. »

امام باقر و یا امام صادق (علیه السلام) با تأکید بر حقیقت بالا فرموده اند:

«ان اشد ما فیه الناس یوم القیامه ان یقوم صاحب الخمس فیقول یا رب خمسی و قد طیبنا ذلک لشیعتنا لتطیب ولادتهم و لیزکوا اولادهم. (۳) »

«سخت ترین و شدیدترین حالی که در روز قیامت به مردم دست می دهد آن است که مستحقان برخیزند و بگویند: پروردگارا خمس ما «حق ما را از مدیونین بگیر» ما خمس را برای شیعیان پاک ساختیم تا موالید آنان پاک و فرزندان شان حلال و پاکیزه گردد.»

۲. تطهیر اموال

می دانیم تغذیه در سلامت جسم و جان آدمی سهم به سزایی دارد. غذای سالم و حلال فکر سالم، عمل سالم و … پدید می آورد و از غذای ناسالم و حرام افکار شیطانی، عمل شیطانی پدیدار می گردد. یکی از علل تشریع خمس تطهیر اموال است در همین زمینه از امام صادق (علیه السلام) سؤال شده:

«رجل اکتسب مالا من حلال و حرام ثم اراد التوبه من ذلک و لم یتمیز له الحلال بعینه من الحرام فقال: یخرج منه الخمس و قد طاب ان الله طهر الأموال بالخمس (۴) »

«مردی که از راه حلال و حرام مالی به دست آورد، و می خواهد توبه کند ولی حلال و حرام را به طور مشخص نمی شناسد چه کند [و چگونه خود را از حرمت خلاص نماید] فرمود خمس آن مال را بدهد مالش پاک می شود. خداوند اموال را به وسیله پرداخت خمس تطهیر فرموده است»

همچنان که مشاهده می فرمایید امام صادق (علیه السلام) به طور صریح و روشن یکی از علل تشریع خمس را تطهیر اموال معرفی فرموده اند. در جای دیگر هم امام صادق (علیه السلام) در پاسخ راوی حدیث [حکیم مؤذن بنی عبس] که از چگونگی و زمان پرداخت خمس سؤال می نموده فرموده است:

«هی و الله الا فاده یوما بیوم الا أن أبی جعل شیعته من حل لیزکیهم» (۵)

«به خدا قسم خمس در منافع روز به روز است [یعنی خمس منافع هر روز را همان روز باید پرداخت کرد] ولی پدرم امام باقر (علیه السلام) شیعیان را [از پرداخت روزانه] حلال کرد تا آن ها را پاک گرداند. »

قرآن مجید مبحث خمس را به روشنی تشریع و علت آن را تزکیه اموال مردم یادآور شده است آنجا که فرموده است:

«خذ من أموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم بها (۶) »

«از اموال آن ها [ مسلمانان] صدقه بگیر تا به واسطه آن پاک شان کنی. »

در این آیه هم به طور روشن علت تشریع خمس تطیهر اموال بیان گردیده است. هر چند صاحب تفسیر مجمع البیان شأن نزول آیه را در مورد زکات و صدقات استحبابی مطرح کرده اند ولی مرحوم صاحب جواهر به استناد روایتی که در سطور بعدی خواهد آمد «صدقه» را به معنای خمس تفسیر کرده اند که به نظر می آید با ملاک های کلی و روایتی که خواهد آمد سازگارتر باشد.

اکنون روایتی را که مورد استناد صاحب جواهر بوده با هم می خوانیم:

«قال ابوعبدالله (علیه السلام) من زعم أن الامام [علیه السلام] یحتاج الی ما فی أیدی الناس فهو کافر، انما الناس یحتاجون أن یقبل منهم الامام [علیه السلام] قال الله عزوجل: خذ من أموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم (۷) »

«امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس تصور کند که امام (علیه السلام) به آنچه مردم در دست دارند محتاج است آن شخص کافر است. مردم احتیاج دارند که امام از آن ها مال [خمس] قبول کند. [زیرا که] خداوند عزوجل فرموده است از اموال آن ها صدقه بگیر تا پاک گردند» روایت کاملا گویای آن است که امام صادق (علیه السلام) به استناد آیه فوق علت تشریع خمس را تطهیر اموال مردم فرموده اند و نه احتیاج امام (علیه السلام). در مورد دیگر هم امام صادق (علیه السلام) به عبدالله بن بکیر فرموده است:

«لآ خذ من أحدکم الدرهم و انی لمن أکثر أهل المدینه مالا ما ارید بذلک الا أن تطهروا» (۸)

«هر آینه من درهمی را از یکی از شما می ستانم، در صورتی که خود از ثروتمندترین مردم مدینه ام. از این کار جز این نمی خواهم که شما پاک و پاکیزه شوید. »

۳. وسعت روزی

وسعت روزی و فراوانی ثروت فقط به وسیله تلاش و دانش و هنر به دست نمی آید بلکه علل و اسباب دیگری نیز وجود دارند که باعث توسعه روزی و تکثیر ثروت می گردند. در روایت ذیل امام رضا (علیه السلام) یکی از علل فراوانی روزی را پرداخت خمس معرفی فرموده اند:

«… ان اخراجه مفتاح رزقکم و تمحیص ذنوبکم و ما تهمدون لانفسکم لیوم فاقتکم …» (۹)

«پرداخت خمس کلید روزی شما و مایه از بین رفتن گناهان شما می باشد و چیزی است که برای روز نیازتان (قیامت) ذخیره می کنید. »

۴. تطهیر گناهان

امام رضا علیه السلام در مقام تبیین مطلب در فراز دوم حدیث قبلی فرموده اند:

«… ان اخراجه تمحیص ذنوبکم» (۱۰)

«اخراج خمس [پرداخت آن] باعث تطهیر گناهان شما می باشد» .

۵. ذخیره آخرت

همه چیز به آخرت ختم می شود. اگر آن جا را آباد کنیم عاقبت مان به خیر خواهد بود و چنان چه آخرت مان را ویران کنیم حاصل همه ی هستیمان را ویران ساخته ایم ما برای ترسیم اهمیت مسأله آخرت و ضرورت آمادگی برای آن ابتداء مشروحه ذیل را مطرح می کنیم و آن گاه نقش پرداخت خمس را بیان می داریم:

جناده بن ابی امیه می گوید در آن لحظه هایی که امام مجتبی (علیه السلام) مسموم شده و در بستر بیماری آرمیده بود خدمت آن حضرت رسیدم، در حالی که طشتی در پیش روی او قرار داشت که پر از خون آن امام معصوم بود. سلام کردم و گفتم: ای پسر پیامبر! چرا خود را معالجه نمی کنید؟

امام مجتبی (علیه السلام) در پاسخ من فرمود: ای بنده ی خدا! مرگ را به چه چیزی می توان علاج کرد؟

این جا بود که زیر لب زمزمه کردم؛ «انا لله و انا الیه راجعون»

امام متوجه من شد و فرمود:

ای جناده! رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ما خبر داد که امامان معصوم دوازده نفرند که یازده نفر آنان از فرزندان امام علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (علیه السلام) می باشند که همه یا با شمشیر و یا با زهر به شهادت می رسند.

پس طشت پر از خون را از پیش روی امام مجتبی (علیه السلام) برداشتند در حالی که آن حضرت می گریست، در چنین حالت بسیار حساسی خطاب به امام مجتبی (علیه السلام) گفتم ای پسر رسول خدا مرا نصیحتی فرما. حضرت فرمود:

«استعد لسفرک و حصل زادک قبل حلول أجلک (۱۱) . »

«خود را برای سفر آخرت آماده کن و توشه ی سفر آخرت را پیش از آن که مرگت فرا رسد، فراهم کن» (۱۲)

حال که از اهمیت مسأله آخرت از زبان امام مجتبی (علیه السلام) آن هم در آخرین لحظات زندگی آن حضرت آگاه شدیم ببینیم نقش پرداخت خمس در آخرت چیست.

امام رضا (علیه السلام) در جمله کوتاهی نقش آخرتی پرداخت خمس را بیان فرموده اند هر چند جمله ی مذکور را در فرازهای وسعت روزی و تطهیر گناهان خواندیم ولی به دلیل ویژگی مهم آن بار دیگر از قول امام رضا (علیه السلام) می خوانیم:

«… ان اخراجه مفتاح رزقکم و تمحیص ذنوبکم و ما تمهدون لأنفسکم لیوم فاقتکم …» (۱۳) «پرداخت خمس کلید روزی شما و مایه از بین رفتن گناهان شما و چیزی است که برای روز نیاز خودتان (قیامت) ذخیره می کنید»

درجمله کوتاه فوق حضرت ثامن الحجج علیهم صلوات الله پرداخت خمس را ذخیره آخرت معرفی و با انتخاب واژه «فاقتکم» گوشزد نموده اند که نیاز انسان ها به آخرت بیشتر از نیازهای مادی و دنیایی آنان است چرا که در آخرت برخلاف دنیا انسان ها از همه امکانات به جز اعمال صالحه ی خودشان بی بهره خواهند بود.

۶. سهیم شدن در ترویج دین

می دانیم انجام هر کاری به پشتوان مالی نیازمند است و بدون آن کارها به سامان نمی رسد، و آگاهیم که دین مقدس اسلام آیین جهان شمول است و بر تمام گستره ی جهان هستی حکومت دارد، بنابراین جهت ترویج و پیشرفت آیین این چنینی نیازمند پشتوانه مالی قوی و محکمی خواهد بود که بتواند اهداف آن آیین را به انجام رساند.

در آیات متعدد قرآن کریم انجام رسالت ابلاغ و ترویج دین مقدس اسلام بر دوش پیامبر عظیم الشأن محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله) گذارده شده و بر او تکلیف شده جانشینان پس از خود را نیز معرفی نماید، رسول الله هم به حکم وحی الهی ائمه طاهرین (علیهم صلوات الله) را یکایک معرفی فرموده است در ضمن برای آن که رسول الله (صلی الله علیه و آله) و ائمه طاهرین به خوبی بتوانند رسالت الهی خودشان را عملی سازند خدای سبحان «خمس» را پشتوانه مالی آنان قرار داده است پس اگر مسلمانی با پرداخت «خمس» زمینه تبلیغ دین را فراهم نماید در ترویج آن نیز سهیم خواهد بود.

در تاریخ می خوانیم: مردی از تجارایران که از دوستان حضرت رضا (علیه السلام) محسوب می شده نامه ای به آن حضرت نوشت و از آن حضرت تقاضا کرد خمس مالش را به خودش ببخشد حضرت در جواب مرقوم فرمودند:

«بسم الله الرحمن الرحیم، ان الله واسع کریم، ضمن علی العمل الثواب، و علی الخلاف العقاب، لا یحل مال الا من وجه احله الله، ان الخمس عوننا علی دیننا، و علی عیالاتنا، و علی موالینا، و ما نبذل، و نشتری من اعراضنا ممن نخاف سطوته، فلا تزووه عنا، و لا تحرموا أنفسکم دعائنا بما قدرتم علیه، فان اخراجه، مفتاح أرزاقکم، و تمحیص ذنوبکم، و ما تمهدون لأنفسکم لیوم فاقتکم، و المسلم من یفی الله بما عهد الیه، و لیس المسلم من أجاب باللسان، و خالف بالقلب، و السلام (۱۴) . »

«به نام خدای رحمان و رحیم، همانا خداوند وسعت دهنده بزرگوار است، جزای اعمال خوب را ثواب، و جزای کارهای بد را عقاب می دهد، مال حلال نمی باشد مگر به گونه ای که خداوند حلال کرده، خمس کمک به دین و عیال و خدمتگزاران ما و آن چه می بخشیم و برای حفظ آبرویمان در مقابل کسانی که هتک آبرو می نمایند هزینه می نماییم. پس آن را از ما منع نکنید، و خودتان را از دعای ما محروم ننمایید، به واسطه چیزی که بر آن قدرت پیدا کرده اید (خمس) ، جدا نمودن آن از اموالتان کلید روزی شما و کم شدن گناه و آن چه برای روز تنگدستی آماده کرده اید می باشد، مسلمان به عهدی که با خدا بسته وفا می کند، مسلمان کسی نیست که به زبان جواب دهد ولی با قلب مخالفت کند. »

اگر در جمله «ان الخمس عوننا علی دیننا» دقت کنیم به همان حقیقت خواهیم رسید که در سطور گذشته مطرح نموده و نوشتیم که خمس پشتوانه مالی معصومین (علیهم صلوات الله) است که با آن ترویج دین نمایند و اگر ما هم در ترویج آن سهیم باشیم از اجر معنوی آن نیز بهره مند خواهیم شد.

پی نوشت:

۱. من لا یحضره الفقیه ج ۳ ص ۱۸۹.

۲. جامع احادیث شیعه ج ۸ ص ۵۹۷.

۳. وافی ج ۶ ص ۲۷۶.

۴. المقنعه ص ۲۸۳.

۵. وافی ج ۱ ص ۲۲۹؛ نیز اصول کافی ج ۱ ص ۴۲.

۶. سوره توبه آیه ۱۰۳.

۷. مجمع البیان ج ۵ ص ۱۰۲ و جواهر الکلام ج ۱۶ ص ۳.

۸. اصول کافی ج ۱ ص ۵۳۸.

۹. وسایل الشیعه ج ۶ ص ۳۷۵.

۱۰. همان.

۱۱. وسائل الشیعه ج ۶ ص ۳۷۵.

۱۲. محمد دشتی، فرهنگ سخنان امام حسن مجتبی ص ۴۲.

۱۳. وسائل الشیعه ج ۶ ص ۳۷۵.

۱۴. المقنعه ص ۲۸۴.

منبع: کتاب پژواک گناه