اشاره:
در این مقاله مختصر از حوادث ولادت، کودکی، دوران نوجوانی و جوانی امام رضا(علیه‌السلام) سخن گفته شده است. امام رضا (علیه‌السلام) مانند سایر ائمه(علیهم‌السلام) در فضای اختناق و فشار حکومتهای غاصب قرار داشتند. همچنین این امام معصوم مانند همه ائمه اهل بیت در کودکی و نوجوانی نیز دارای خصوصیات و ویژگی های فوق العاده بوده است.
هشتمین خورشید فروزان آسمان امامت، حضرت علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) طبق قول مشهور در یازدهم ذی القعده سال ۱۴۸ هـ ق. در شهر مدینه دیده به جهان گشود.(۱) مادر بزرگوار ایشان به اسامی متعددی خوانده می شدند. از جمله تکتم، خیزران(۲) نجمه خاتون،طاهره و ام البنین.(۳)
دوران پیش از امامت ایشان نیز چون سایر ائمه (علیهم‌السلام) به واسطه اختناق و فشار حکومت خیلی روشن نیست. دوره ولادت، کودکی، نوجوانی و جوانی امام رضا (علیه‌السلام) در شهر مدینه سپری شد. در خصوص ولادت این امام بزرگوار روایتی از نجمه مادر آن حضرت در کتب تاریخی بیان شده است. ایشان می فرماید: «بعد از این که فرزندم علی متولد شد، دو دست خویش را به زمین گذارده بود و در حالی که سرش را به سوی آسمان بلند کرده بود لبهای مبارکش را تکان می داد. گویی با خدای خویش سخنی داشت. پدرش امام موسی کاظم (علیه‌السلام) نوزاد را در آغوش گرفت و به من گفت: ای نجمه این کرامت الهی بر تو مبارک باشد. سپس حضرت در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفتند. و با آب فرات کام آن حضرت را برداشته و سپس فرزند را به من برگرداندند.(۴)
علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) همانند سایر ائمه طاهرین از همان دوران کودکی رشد و کمال عقلی و اخلاقی فوق العاده ای داشت. پدرش از خود علاقه و اشتیاق فراوانی نسبت به او نشان می داد و علوم و معارف و اسرار امامت را به وی تعلیم می داد و در تربیت فرزند خویش می کوشید.
امام موسی کاظم (علیه‌السلام) برای آنکه شیعیان پس از شهادتش سرگردان و حیران نگردند، مقام شامخ امامت فرزندش علی را به اصحاب نزدیک و شیعیان خاص و مورد اعتماد گوشزد می فرمود. مفضل بن عمر می گوید: «خدمت امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) مشرف شدم در حالی که فرزندش علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) را در دامنش نشانده بود و می بوسید عرض کردم: فدایت گردم با مشاهده سیمای این کودک علاقه و ارادتی برایش در قلبم ریشه دوانید، که نظیر آن برای احدی جز شما در دلم قرار نگرفته است. حضرت فرمود: نسبت او به من همچون نسبت من به پدرم می باشد. عرض کردم. آیا پس از شما او صاحب امر و حجت خدا بر روی زمین است؟ فرمود: آری هر کسی از او پیروی کند رستگار گردد و هر کسی از فرمانش سرپیچی نماید کافر می گردد.»(۵)
آری حضرت امام رضا (علیه‌السلام) در پرتو تعالیم سازنده و رشد دهنده پدر بزرگوارش نشو و نما نمود. و علوم و فضائل و مکارمی که آن حضرت از پدران ارجمندش به ارث برده بود، از او دریافت نمود و به همین جهت شایستگی مقام امامت را به دست آورد. دوران کودکی و نوجوانی و جوانی امام رضا (علیه‌السلام) مصادف بود با خلافت تعدادی از خلفای عباسی.
هنگام ولادت امام رضا (علیه‌السلام) منصور دوانیقی، خلیفه عباسی، در اوج قدرت و سلطه بود، منصور برای تثبیت پایه های حکومت خویش عده زیادی را به قتل رساند. پس از حکومت ظالمانه منصور پسرش مهدی عباسی روی کار آمد هر چند او در ابتدا به قتل و آزار و شکنجه دست نزد، اما پس از مدتی برنامه های ضد اسلامی خویش را همانند پدرش آغاز کرد.(۶)
حضرت امام رضا (علیه‌السلام) در این زمان دوران نوجوانی خویش را سپری می کرد. حاکم عباسی به فرماندار خویش در مدینه دستور داد امام موسی کاظم (علیه‌السلام) را به بغداد (مرکز حکومت) اعزام نماید.(۷) این مسئله قطعاً باعث حزن و اندوه امام رضا (علیه‌السلام) شد. امام موسی کاظم (علیه‌السلام) به فرزندش اطمینان داد که در این سفر هیچ گونه خطری ایشان را تهدید نمی کند و به زودی به مدینه باز خواهند گشت.(۸)
مهدی عباسی پس از مدتی امام را به مدینه بازگرداند. طولی نکشید که مهدی عباسی به هلاکت رسید.(۹)
سپس هادی عباسی به حکومت رسید (سال ۱۶۹ هـ) در همین زمان بود که حسین بن علی صاحب فخ قیام کرد. در این قیام که در حوالی مدینه اتفاق افتاد رهبر قیام به شهادت رسید و عده کثیری از علویان به اسارت در آمدند و سپس به شهادت رسیدند.(۱۰) با مرگ هادی عباسی برادرش هارون به حکومت رسید. هارون پس از مدتی امام هفتم را به مرکز خلافت جلب نمود و آن حضرت را بعد از چندین سال که زندانی کرد به شهادت رساند.(۱۱) حضرت رضا (علیه‌السلام) با اندوه و تالم این رویدادهای دردناک را که بسیاری از افراد خانواده و بنی اعمام او را به کام خود کشیده بود، مشاهده کرد. تا این که در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ هـ پدرش در سن ۵۵ سالگی به شهادت رسید.(۱۲) در این زمان امام رضا (علیه‌السلام) ۳۵ ساله بود. و امامت آن حضرت از همین زمان آغاز گشت.
مسعودی می نویسد: وقتی امام کاظم (علیه‌السلام) را از مدینه به عراق بردند آن حضرت به فرزند بزرگوارش فرمود: تا وقتی من زنده ام باید در دهلیز خانه بخوابی خادم حضرت می گوید: هر شب بستر امام رضا (علیه‌السلام) را در دهلیز خانه می گستردم. در یکی از شبها دیدم حضرت نیامدند تا صبح فردا فرا رسید. (گویی آنحضرت خبردار شدند که پدر بزرگوارشان در عراق به شهادت رسیده اند) از این زمان امامت امام رضا (علیه‌السلام) آغاز گردید.»(۱۳)
پی نوشت:
- شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، تهران، دارالمفید، بی تا، ج ۲، ص ۲۴۷.
- علی بن عیسی اربلی، کشف الغمه، بی جا، مجمع العالمی لاهل البیت ـ علیهم السّلام ـ ۱۴۲۶ هـ ق. ج ۳، ص ۳۳۶.
- فضل الله کمپانی، حضرت رضا(ع)، تهران نشر مفید، چاپ پنجم، ۱۳۷۲، ص ۱۱.
- شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص ۳۰ ـ ۲۹.
- محمد بن حسن حر عاملی اثبات الهداه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶، ج ۶، ص ۲۱.
- باقر شریف القرشی، حیاه الامام موسی بن جعفر(ع)، بیروت، دارالبلاغه، چاپ اول، ۱۴۱۳ق، ج ۱، ص ۴۴۳.
- علی بن حسین مسعودی، اثبات الوصیه، قم، مؤسسه انصاریان، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۶.
- همان.
- همان، ص ۱۹۷.
- رضوی اردکانی، سید ابوالفضل، ماهیت قیام شهید فخ، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، ۱۳۷۰، ص ۱۶۹.
- علی بن حسین مسعودی، همان، ص۲۰۰.
- علی بن عیسی اربلی، همان، ج ۳، ص ۲۶۲.
- علی بن حسین مسعودی، همان، ص ۲۰۰ ـ ۱۹۹.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.
