رها شدن میلیون‌ها جوان و نوجوان از تحصیل و مدرسه در پایان هر سال تحصیلى، طرح موضوع کهنه‌اى را به دنبال مى‌آورد که همواره بر آن تاکید شده و انتقادهاى فراوانى را نیز متوجه خود کرده است.
این موضوع که از آن به عنوان غنى‌سازى اوقات فراغت یاد مى‌شود، امروزه به تکرارى از برنامه‌ها و سیاستگذارى‌هایى تبدیل شده که نه تنها نتوانستند در راستاى رسالت اصلی خویش، یعنى پربار کردن اوقات فراغت به جاى پر کردن آن حرکت کنند، بلکه همچنان با کمى و کاستى‌هاى خود دست و پنجه نرم مى‌کنند.
اوقات فراغت هر چند نتیجه انتخاب آزادانه افراد از بین فرصت‌هاى زندگى است و فرد مى‌تواند هنگام رهایى از الزامات کار روزانه و بر اساس تمایلات شخصى‌اش، شیوه ارزان آن را انتخاب کند، اما چنانچه فاقد اصول و برنامه مفید باشد، پیامدهاى زیانبارى را براى جامعه و افراد به دنبال خواهد داشت و به جاى آن که زمانى براى تجربه اندوزى و ارتقاى مهارت هاى شخصى و اجتماعى باشد، به فرصتى براى وقت کشى، تفریح‌هاى بى‌هدف و… تبدیل مى‌شود.
اوقات فراغت، یک تربیت غیررسمى است که مى‌تواند تاثیر بیشترى از آموزش و تربیت رسمى بر جاى بگذارد. چنین موقعیتى در شکل جامع و اصولى خود، این توانایى را دارد که جوانان و نوجوانان را براى ورود به عرصه‌هاى گوناگون زندگى، تجربه، کار گروهى و مهارت‌آموزى و ترسیم آینده‌اى روشن و امیدبخش یارى برساند و با فعالیت هاى مثبت و ثمربخش خود زمینه‌هاى رشد شخصیت و چگونگى پاسخگویى و ایفاى وظایف شغلى، اجتماعى و خانوادگى را نیز فراهم آورد.
کارشناسان مسائل اجتماعى معتقدند فراغت بارور، اراده فرد را براى ادامه یک زندگى همراه با موفقیت تقویت مى‌کند و نشاط روحى و روانى، کمک بزرگى در کنترل و پیشگیرى جوانان و نوجوانان از کجروى‌ها، آسیب‌ها و انحرافات اجتماعى محسوب مى‌شود.
از سوى دیگر، بسترسازى‌هاى مناسب براى گذران فراغت، زمینه‌هاى بروز خلاقیت‌ها را نیز در فرد بارور مى‌کند و ظهور کارهاى خلاقانه، ابتکارات و کشفیات تجربى و علمى و هنرى را به دنبال دارد. بر اساس شواهد تاریخى نیز بسیارى از رویدادهاى علمى، هنرى و اکتشافى در اوقات فراغت به مرحله ظهور رسیده‌اند.
سازنده یا سوزنده
تحقیقات متعددى نشان داده که افراد در جوانى و نوجوانى، به زمینه‌هاى آموزشى برنامه‌های اوقات فراغت توجه بیشترى دارند و این مساله خود موجب خودشکوفایى در آنها شده، باعث مى‌شود ارزشهاى اجتماعى، فرهنگى و مهارت‌هاى فردى و اجتماعى به سهولت در آنها نهادینه شود.
با این حال، آنچه از شواهد امروزى و شرایط زندگى جوانان و نوجوانان جامعه برمى‌آید، شرط صحیح استفاده از اوقات فراغت و تاثیر بیشتر آن، برنامه‌ریزى صحیح و اصولی متناسب با نیاز میلیون‌ها جوان و نوجوان ایرانى است که بخشى از تابستان‌هاى تعطیل خود را به شرکت در این برنامه اختصاص مى‌دهند، در حالى که از نگاه انتقادى بسیاری از کارشناسان اجتماعى و فرهنگى، اسباب و لوازم سرگرمى در برنامه‌هاى اوقات فراغت بر اساس شناخت دقیق و عمیق طراحى نشده‌اند و از این رو با فرارسیدن ایام فراغت، جوانان دچار سردرگمى و تضاد مى‌شوند.
این مساله در جامعه ما از آن رو قابل بررسى است که بسیارى از امکانات تفریحى (در شکل محدود خود) تنها براى استفاده قشر خاصى از جامعه طراحى و در نظر گرفته مى‌شوند و معمولا قشرهاى متوسط و ضعیف جامعه که تعداد بیشتری فرزند دارند، به دلیل فقر معیشتى یا ناهماهنگى درآمد خانواده با درآمد و تورم، قادر به استفاده از این برنامه‌ها نیستند.
برنامه‌ها به روز نیست
گذران اوقات فراغت در ایران، به رغم سرمایه‌گذارى‌هاى میلیونى سازمان‌ها و نهادهای مختلف، شیوه کهنه‌اى دارد و متنوع و به روز نیستند، چون هنوز در فرهنگ جامعه، مبانى نظرى درستى در تعریف لغوى اوقات فراغت به وجود نیامده است و از سوى دیگر حکایت محدود بودن بودجه‌ها همچنان ادامه دارد.
در این میان رشد فناورى‌هاى اطلاعاتى استقبال گسترده مردم را از فراغت مجازى که با استفاده از امکانات موجود در دنیاى رایانه و اینترنت به وجود آمده به دنبال داشته است، به طورى که امروزه دیگر نمى‌توان برنامه‌ریزى‌هاى اوقات فراغت را به شکل سنتى و شیوه‌هاى متداول گذشته ادامه داد.
همواره در نتیجه فشارهاى اقتصادى موجود در خانواده‌ها، فعالیت‌هاى فراغتى محدود مى‌شوند. به همین دلیل بسیارى از خانواده‌ها به فراغت‌هاى غیرفعال، یعنى استفاده از رسانه‌هایى چون رادیو و تلویزیون و اینترنت روى آورده‌اند.
هزینه کم، صرفه‌جویى در زمان، امکان انتخاب و تنوع قابل توجه از بهترین ویژگى‌هاى جاذب دنیاى مجازى در گذران اوقات فراغت است. یک کاربر در فضای مجازى مى‌تواند با مراجعه به یک سایت (مثلا یونسکو) با استفاده از تورهاى گردشگری مجازى به دیدار جاذبه‌هاى جهان برود و به بخش عمده‌اى از مراکز معتبر آموزشى و پژوهشى هم دسترس داشته باشد.
این در حالى است که مجموعه اقدامات ما براى اوقات فراغت همچنان به شکل برگزارى نهضت‌هاى تابستانى و کلاس‌هاى آموزشى بدون حداقل خلاقیت ادامه دارد.
در حال حاضر سیاستگذارى براى گذران اوقات فراغت همسو با نیازهاى واقعى جامعه رشد نکرده و برنامه‌ریزى در این حوزه که از بهترین زیرمجموعه‌هاى فرهنگى شهرى چون بسیارى دیگر از مسائل، از دستاوردهاى جدید امروزى عقب مانده است.
آنچه در اینجا مطرح مى‌شود این است که میزان موفقیت برنامه‌هاى غنى‌سازى اوقات فراغت جوانان و نوجوانان و فعالیت سازمان‌ها و نهادهاى مختلف براى پر کردن اوقات فراغت در سالهای گذشته چه نتایجى داشته است؟
«متاسفانه مطالعه‌اى در این باره صورت نگرفته است و هیچ مطالعه جامعى درباره نتایج فعالیت‌هاى سازمان‌ها و دستگاه‌ها و نهادهاى مسوول غنی‌سازى اوقات فراغت در دسترس نیست و آنچه معمولا اعلام مى‌شود تنها گزارش عملکرد و ارائه کمى فعالیت‌هاى آنهاست.»
غنى‌سازى اوقات فراغت، از دغدغه‌هاى اصلى بسیارى از نهادهاست. امروزه نهادهای مختلفى در زمینه غنى‌سازى اوقات فراغت فعالیت دارند، اما مشکل اساسى این است که هماهنگى لازم میان این نهادها وجود ندارد و ما از کار و فعالیت یکدیگر اطلاع چندانى نداریم، در حالى که مهمترین مولفه براى فراغت بارور، ایجاد هماهنگى و همسویى بین نهادهاى درگیر با این موضوع است.
۸۰ درصد دانش‌آموزان، برنامه ندارند!
با آن که در سال‌هاى اخیر نهادهاى مختلف تلاش کرده‌اند به نحو موثرى در برنامه‌ریزی‌هاى اوقات فراغت وارد شوند اما با وجود اختصاص بودجه تا ۲۵۰ میلیارد ریال در سال گذشته هنوز بیش از ۸۰ درصد دانش‌آموزان برنامه‌اى براى اوقات فراغت خود ندارند و با وجود ۴۰ متولى اوقات فراغت، از میان حدود ۱۵ میلیون دانش‌آموز کشور تنها ۱۰ درصد تحت پوشش برنامه‌هاى اوقات فراغت بوده و مابقى رها هستند.
با وجود تشکیل ستاد ساماندهى اوقات فراغت در سازمان ملى جوانان و به دلیل ناهماهنگی‌هایى که در بحث غنى‌سازى فراغت با آن روبه رو هستیم، در سال گذشته از میان دانش‌آموزان دبیرستانى تنها ۲۵ درصد اوقات فراغت آنها پر شد.
رویکرد امسال دولت به مساله اوقات فراغت یک رویکرد جهشى است و با توجه به اعتبارهاى داده شده امیدوار هستیم تفاوت‌هایى را در نحوه اجرا، کیفیت و کمیت برنامه‌هاى اوقات فراغت شاهد باشیم. این در حالی است که بیشترین آسیب ناشى از کم‌توجهى به غنى‌سازى اوقات فراغت متوجه دانش‌آموزان دبیرستانى است،
امروز برنامه‌هاى اوقات فراغت بیشتر متوجه مقاطع ابتدایى و راهنمایى است؛ در حالی که دانش‌آموزان دبیرستانى به دلیل ویژگى‌هاى خاص سنى‌شان به توجه بیشترى نیاز دارند و انرژى نهادها در برنامه‌هاى اوقات فراغت باید متوجه این مقطع باشد.
از طرفی، سازمان ملى جوانان به عنوان یک دستگاه ستادى است و نمى‌توانیم کار اجرایى از آن مطالبه کنیم، اما رویکرد نظارتی و حمایتى بر فعالیت‌هاى اوقات فراغت بیشترى از آنها انتظار مى‌رود.
یادآورى
به یاد داشته باشیم امروزه برپایى برنامه‌هاى اوقات فراغت در فضا و چارچوب بسته مکان‌ها و کلاس‌ها، دیگر از حوصله جوانان خارج است. این افراد که در دلپذیرترین و پرنشاط‌ترین دوران زندگى قرار دارند، بیش از آن که به برنامه‌هاى بى‌شمار نیاز داشته باشند، به برنامه‌هاى متنوع، کاربردى و علمى همراه با تنوع نیازمند هستند تا خمیازه‌هاى کش‌دار تابستان‌هاى تعطیلشان به قاه قاه خنده، دویدن در فضاى باز، جستن و کاویدن بدل شود. آنها را در این مسیر یارى کنیم.
منبع: تبیان(با تغییرات و حذفیات)
