اشاره:
در دوره صفویان علمای برجسته شیعی نقش اساسی در گسترش مذهب شیعه داشته اند. صفویان که در قرن دهم ظهور کردند، توانستند چند پاره‌گی ایجاد شده بر نواحی مختلف را از بین برده و یک حکومت مرکزی ملی تشکیل دهند، این سلسله از سال ۹۰۷ تا ۱۱۴۸ یعنی ۲۴۱ سال در ایران حکومت کردند. شاه اسماعیل اول و فرزندش شاه طهماسب و شاه عباس اول خدمات چشم گیری به ایران و تشیع نمودند و ایران به همت آنان رسماً مهد تشیع شد. در اینجا به نقش برخی از علمای شیعه در گسترش شیعه اشاره می شود:
نقش محقق کرکی
علی بن الحسین بن عبدالعالی کرکی معروف به محقق ثانی و یا کرکی در کرک از روستاهای بعلبک به دنیا آمد.[۱] تأثیر عمده محقق در زمان شاه طهماسب است. با احکام مهمی که شاه برای محقق صادر کرد، محقق با دست باز به اصلاح امور دینی پرداخت. وی با ارسال بخش نامه هایی به سرتاسر کشور، قوانین عادلانه برای کارگزاران وضع کرد که چگونه با مردم در گرفتن مالیات و مقدار و زمان آن رفتار نمایند، در هر شهر و روستا امامی را برای نماز جماعت و تعلیم احکام معین کرد.[۲]
تأثیر محقق کرکی در ایران تا جایی است که گفته اند بعد از خواجه نصیر الدین طوسی هیچ کس به اندازه محقق کرکی در اعتلای مذهب جعفری و ترویج مکتب اهل بیت علیه السلام مؤثر نبوده است. وی فاجران را از فساد بازداشت و قوانین بدعت آمیز را منسوخ کرد، منکرات را از میان برداشت، حدود و تعزیرات را اجرا و نماز جماعت و دیگر واجبات را اقامه کرد و به احوال ائمه جماعات و مؤذنین رسیدگی نمود و در این راه تلاش و نظارت جدی داشت.[۳]
وی بعد از رتق و فتق امور به نجف برگشت و در سال ۹۴۰ در آن جا فوت کرد شیخ عبدالصمد پدر شیخ بهایی مدعی است که وی به دست برخی عمال حکومت مسموم و به قتل رسیده است.
نقش شیخ بهائی
از دیگر عالمان که برای اعتلای شیعه کوشیده اند، می توان از شیخ محمد بن حسین بن عبدالصمد الحارثی معروف به شیخ بهایی اسم آورد. وی در کودکی همراه پدر به ایران آمد و در ایران به تحصیل پرداخت و به سرعت نبوغ خود را نشان داد تا آنجا که صاحب وسائل الشیعه شیخ حر عاملی در مورد وی گفته است: او همه محاسن را با خود جمع کرد، فضائل او قابل شمارش نیست در همه علوم زبر دست، شاعر و ادیب بود و در فقه و حدیث و معانی بیان و ریاضی و سایر علوم بی مانند بود.[۴] با اینکه وی از فقها بود و کتابی فارسی به نام جامع عباسی در فقه به اضافه ۱۸ کتاب دیگر در همین موضوع تألیف کرد امّا تبحر او در سایر علوم حجاب فقاهت وی شد.[۵]
در مورد خدمات شیخ بهایی به همین مقدار بسنده می کنیم که شاگردانی چون ملاصدرا، فیض کاشانی، مجلسی، محقق سبزواری، نائینی را به جامعه علمی شیعیان تحویل داد و کتاب های تفسیری و حدیثی و فقهی و… را به نگارش در آورد.
وی در دوران شیخ الاسلامی خود و چه قبل و بعد از آن خدمات بسیار فراوانی را به بسط و گسترش شیعه نمود که اظهر من الشمس است، صاحب روضات الجنات برای او ۵۵ کتاب در موضوعات مختلف ذکر کرده است.[۶]
وی در سال ۱۰۳۰ در سن ۷۸ سالگی درگذشت و پیکر مطهرش در جوار امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به خاک سپرده شد.
نقش علامه مجلسی
علامه مجلسی فرزند ملا محمد تقی مجلسی، از دیگر دانشمندان به نام شیعه است که در سال ۱۰۳۸ق. به دنیا آمد و در محضر پدر دانشمندش مراتب علمی را در اصفهان با نبوغ سرشار طی کرد. برای وی ۱۶۹ کتاب ذکر کرده اند. معروف ترین اثر وی بحارالانوار است که در صد و ده (۱۱۰) جلد منتشر شده است، ایشان در سال ۱۰۹۸ق. به اصرار شاه سلیمان منصب شیخ الاسلامی را پذیرفت وی در اجرای احکام اسلام و امر به معروف و نهی از منکر بسیار جدی بود تاجایی که ادوارد براون وی را مردی هول انگیز توصیف کرده است.
در تأثیر علامه بر حکومت گفته اند تا زمانی که علامه مجلسی زنده بود شاه سلطان حسین هم فردی متدین و خوش رفتار بود اما پس از رحلت ایشان وی به فساد و تباهی گرایید و نسبت به علما بی توجه و جسور شده بود. وی در سال ۱۱۱۰ در اصفهان درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.
گرچه ما در این مختصر از این دانشمندان به عنوان علمای گسترش دهنده تشیع یاد کردیم، اما همان گونه که در صدر بیان شد، تمامی علما از صدر اسلام تا امروز هرکدام علمداری رشید برای لشکر توحیدی شیعه بوده اند. در نهایت باید از بزرگمردانی چون حضرت آیت الله بروجردی یاد کرد که با درایت خود چهارده قرن دوری دو مذهب اصلی اسلام را بدل به دوستی کرد و موجب صدور فتوای تاریخی شیخ الازهر در جواز تبعیت از مکتب تشیع شد و از مجدد اسلام در قرن اخیر و خورشید منیر و سلاله پاک امیر مؤمنان حضرت آیت الله العظمی امام خمینی (رحمه الله علیه) که با شهامت و کیاست و فراست و در نهایت خلوص و تقوا با مدد الهی و تأیید انفاس قدسیه معصومین ثمره تلاش هزار و چهارصد ساله شیعه را در قیام خود تجلی بخشید.
پی نوشت:
[۱] . علی دوانی، مفاخر اسلام، ج۴، ص۴۲۱.
[۲] . محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، اسماعیلیان قم، بی تا، ص۳۶۱.
[۳] . روضات الجنات، ص۳۶۹.
[۴] . محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، اسماعیلیان قم، بی تا، ج ۷، ص۶.
[۵] . محمود مهدی پور، شیخ بهایی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱، ص۳۵.
[۶] . محمد باقر خوانساری، پیشین، ص۶۱.
منبع : نرم افزار پاسخ۲ مرکز مطالعات حوزه علمیه قم.
