مراکش (به عربی المغرب یا المملکه المغربیه و به انگلیسی Morocco) کشوری در شمال غربی آفریقا است. دین رسمی این کشور اسلام است. ادریسیان نخستین دولت شیعی در این سرزمین تشکیل شد.
مراکش در دورترین قسمت شمال غربی قاره آفریقا واقع شده‌است. از شمال به دریای مدیترانه و جبل الطارق (۴۶۸ کیلومتر) و از غرب به اقیانوس اطلس (۲۷۰۰ کیلومتر) منتهی می‌شود. این کشور از شرق با الجزایر (۱۵۵۹ کیلومتر) و از جنوب با سرزمین مورد اختلاف صحرای غربی (۴۴۳ کیلومتر) هم مرز است. بر اساس نظر دولت و مردم مراکش که صحرای غربی را به طور تاریخی از آن خود می‌دانند، این کشور در جنوب با موریتانی هم مرز می‌گردد.
مراکش نزدیکترین کشور آفریقایی به اروپا است که به وسیله تنگه جبل الطارق از آن جدا می‌گردد. فاصله میان مراکش و اسپانیا حدود ۱۵ کیلومتر است.
تاریخچه
مراکش در ادوار باستانی بخشی از امپراطوری کارتاژ بود که در شمال افریقا از خلیج سرت در لیبی تا اقیانوس اطلس حکومت می‌کرد. در سال ۱۴۶ قبل از میلاد به دست رومیان افتاد که در آن زمان جزو موریتانی بود و حکومت اروپائیان تا قرن هفتم میلادی (قرن اول هجری) بر آن ادامه یافت.
در اواخر قرن اول هجری، مسلمانان پس از درگیری با اروپائیان و بربرها، این ناحیه را جزو قلمرو خود نمودند و دین اسلام و زبان عربی در آن رواج یافت. عنوان «مغرب» در متون کهن اسلامی شامل کشورهای مراکش، الجزایر، تونس و حتی گاه بر اندلس نیز اطلاق می‌شده است. این بخش از آفریقا به سه بخش مغرب اقصی (مراکش)، مغرب اوسط (الجزایر) و مغرب ادنی ( تونس و افریقیه) تقسیم کرده شده بود.(۱)
در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی، نیروهای اسپانیائی و پرتقالی بندرهای مراکش را تصرف کردند. در قرن شانزدهم حکومت محلی شریف‌های علوی مراکش، تابع دولت عثمانی شد ولی در قرن هفدهم اروپائیان بر آن دست یافتند. از سال ۱۹۱۲م، مراکش میان فرانسه و اسپانیا تقسیم شد و استعمار در این سرزمین آغاز گردید. مردم مسلمان بخصوص قبائل در نقاط کوهستانی، قیام‌هایی بر ضد متجاوزان کردند که عبدالکریم ریفی رهبری آنها را به عهده داشت.
در سال ۱۹۶۵م مراکش استقلال یافت و حسن دوم، پادشاه مراکش شد.(۲)
نژاد و زبان
۶۵٪ مردم مراکش از نژاد سامی( عرب)، ۳۴٪ بربر و ۱٪ بقیه از نژاد سفید اروپائی هستند. عربی و آمازیغی (بربری) زبان رسمی این کشور هستند و فرانسوی و اسپانیولی زبان دوم به شمار می‌آید.(۳)
ادیان
مطابق اصل ششم قانون اساسی مراکش، دین رسمی کشور، اسلام است و اکثر مسلمانان بر مذهب مالکی هستند تعداد اندکی مسیحی و یهودی نیز در این کشور زندگی می‌کنند.
ساختار سیاسی
پس از استقلال مراکش در ۳ مارس ۱۹۵۶، نخستین قانون اساسی کشور در دسامبر۱۹۶۲، با برگزاری همه‌پرسی به تصویب رسید که مطابق آن، پادشاه بالاترین مرجع، چه از نظر سیاسی و چه از نظر مذهبی قلمداد می‌شود. پادشاهی مراکش حدود ۱۲ قرن عمر دارد و از ابتدا نیز با مذهب آمیخته بوده‌است. پادشاه، بر اجرای اسلام و قانون اساسی نظارت دارد و قادر است بدون توجه به اینکه که چه حزبی بیشترین کرسی‌های پارلمان را در اختیار دارد، نخست وزیر را تعیین کند و بر اساس پیشنهاد نخست وزیر، کابینه دولت مراکش را نیز تعیین می‌نماید و می‌تواند به مأموریت وزرا و دولت خاتمه دهد.
پادشاه کنونی مراکش ملک محمد ششم است. خاندان سلطنتی از سادات علوی بوده و گفته می‌شود شجره ملک محمد ششم با سی و شش واسطه به فاطمه(س) می‌رسد.
مسجد «حسن دوم» در ساحل شهر کازابلانکا در مراکش: این مسجد که به لحاظ وسعت، پس از مسجد الحرام و مسجد النبی قرار دارد، بخشی از آن بر روی آب قرار گرفته و با کمک‌های مردمی ساخته شده است. این مسجد ظرفیت پذیرش ۱۱۰ هزار نفر را دارد.
پیشینه اسلام
در نیمه دوم قرن اول هجری همزمان با فتح شمال آفریقا، اسلام وارد مراکش شد. از آن زمان تا کنون دولت‌های اسلامی بر این سرزمین حکم رانده‌اند. ساکنان و حکمرانان مراکش، گذشته از تفاوت‌های قبیله‌ای و ریشه‌ای خود همواره کوشیده بودند تا دین اسلام را نه تنها در سراسر کشور بلکه در مناطق جنوب و دیگر سرزمین‌های آفریقایی و همچنین در مناطق شمال و کشورهایی همچون اسپانیا، پرتغال و جنوب فرانسه گسترش دهند.
پیشینه تشیع
پیشینه تشیع در این سرزمین به اواخر قرن دوم هجری باز می‌گردد.
ادریسیان
پس از واقعه فخ در سال ۱۶۹ قمری، ادریس بن عبدالله بن حسن بن حسن بن علی(ع)، معروف به ادریس اکبر به مصر گریخت.(۵) یکی از عوامل حکومتی مصر که شیعه بود ادریس را پناه داد(۶) و سپس در سال ۱۷۰ق به مغرب فرستاد. ادریس در سرزمین طنجه و در شهر وُلیلی اقامت گزید (۷) و قبایل آن سامان را به فرمان خود خواند. او در سال ۱۷۲ق به نزد پیشوای بربرها، رفت و او به همراه قبیله‌اش به اطاعت ادریس درآمدند.(۸)
پس از او فرزندش ادریس بن ادریس، جانشین او شد و قبایل بزرگ با او بیعت کردند و دولتش استوار شد. وی که مؤسس واقعی دولت شیعی ادریسیان به شمار میرود، چنان نفوذی در مغرب یافت که آن دیار را سرزمین ادریس بن ادریس نامیدند.(۹) ادریس اندکی پس از استقرار بر تخت، شهر فاس را بنیاد گذارد.(۱۰) سپس به جهاد با قبایل غیرمسلمان مغرب شتافت.(۱۱) در سال ۱۹۷ق به منطقه قبیله مصمودیان تاخت و سرزمین آنان را فتح کرد و سپس خوارج تلمسان را که از دیرباز در آن سرزمین نفوذی یافته بودند، سرکوب و نفوذ عباسیان را قطع کرد.
حکومت‌های اسلامی در مراکش
ادریسیان (۷۸۰-۹۷۴)
مغراویان (۹۸۷-۱۰۷۰)
مرابطان (۱۰۷۳-۱۱۴۷)
موحدون (۱۱۴۷-)
مرینیان (۱۲۵۸-۱۴۲۰)
وطاسیان (۱۴۲۰-۱۵۴۷)
سعدیان (۱۵۵۴-۱۶۵۹)
علویان (۱۶۶۶- تا کنون)
ادریسیان تا سال ۳۷۵ق در مغرب اقصی (مراکش و بخشی از الجزایر) حکومت داشتند. از سال ۲۹۲ فاطمیان حکومت مراکش را در دست گرفتند. فشار امویان اندلس سبب شد تا در ۳۵۳ آخرین حاکم ادریسی تسلیم شود. وی پس از چندی با پشتیبانی فاطمیان به قدرت رسید ولی در نهایت به دست سپاه اموی کشته شد.(۱۲) شهر فاس از زمان تأسیس توسط ادریسیان، شهری مذهبی بوده است. امروزه مدرسه علمیه شهر فاس که «جامعه القرویین» نام دارد از بزرگ‌ترین مراکز علمی مراکش است و طلاب تربیت شده در این حوزه به سراسر کشور و حتی دیگر نقاط اتحادیه مراکش بزرگ جهت تبلیغ مذهبی اعزام می‌شوند.(نیازمند منبع)
بجلیّه
در میان تسلط فاطمیان بر میراث ادریسیان، یک گروه امامی که پس از امامت امام کاظم(ع) راه خویش را از امامیه جدا کرده بودند، در برخی مناطق مغرب می‌زیستند. از آنجا که این گروه به پیروان علی بن اورسند بجلی پیوستند، به بجلیه شهرت یافتند. عبدالله بن یاسین بنیانگذار دولت مرابطون در سال ۴۵۸ فرقه بجلیه را از بین برد.(۱۳)
حسنیون
حسنیون حدوداً در اواخر سده هفتم قمری وارد این سرزمین شدند. عنوان حسنی به ساداتی گفته می‌شود که از اولاد محمد بن عبدالله، مشهور به نفس زکیه، هستند و به این ترتیب، آنان از عموزاده‌های ادریسی خود متمایز می‌شوند. خاندان حسنی در تاریخ مغرب و صحرای غربی شناخته شده‌اند؛ این نه فقط به سبب تعدادشان، بلکه برای نقش آنان در بوجود آوردن دو سلسله شرفا است. یکی سعدیان (سده ۱۰و۱۱ق/۱۶و۱۷م) و دیگری علویان که از نیمه سده یازدهم قمری (هفدهم میلادی) تا زمان حاضر در مراکش فرمانروایی می‌کنند.
وضعیت کنونی شیعیان
تشیع در مغرب امروز چهار رکن دارد:
محبت اهل بیت که تاریخی و فراگیر است.
برگزاری مراسم عاشورا که کم و بیش در میان شیعیان و گاه متشیعان دیده می‌شود.
اعتقاد به مهدویت
تاثیر پذیری از انقلاب اسلامی و شخصیت امام خمینی
امروزه شیعیان مراکش در شهرهای مختلف مانند طنجه، رباط، اکادیر، فاس، وجده، تطوان، ناضور و حسیمه پراکنده‌اند و غالبا در تقیه به سر می‌برند.(۱۴) در سال های اخیر و در پی افزایش گرایش مردم مراکش به مذهب اهل بیت،(۱۵) دولت مراکش محدودیت‌ها و فشارهایی نسبت به شیعیان اعمال کرده و به منظور جلوگیری از گسترش مذهب تشیع در این کشور، تغییراتی را در شماری از محافل علمی به وجود آورده و ضرورت اعتقاد علمای دینی به مکتب اشعریون و پایبندی به مذهب مالکی را شرط کرده است. دولت همچنین گروهی از علمای دینی و طلاب مراکشی را که در حوزه علمیه قم یا حوزه‌های علمیه دیگر کشورها تحصیل کرده‌اند و همچنین عده‌ای دیگر از شیعیان را بازداشت کرده است.(۱۶)
جمعیت شیعیان
جمعیت کل جمعیت شیعیان درصد تاریخ منبع
۳۰،۷۵۰،۶۸۶ …………. ۲/۹۷ ۲۰۰۰ دائره المعارف امام حسین(ع)
۳۰،۷۰۰،۰۰۰ ۶۰۷،۸۶۰ ۲ ۲۰۰۸ مجمع جهانی اهل بیت
۳۲،۵۵۲،۰۰۰ کمتر از ۳۱۰،۰۰۰ کمتر از ۱ ۲۰۰۹ انجمن دین و زندگی اجتماعی «مؤسسه PEW»
شخصیت‌های شیعی
سید ادریس هانی که به سید ادریس حسینی نیز شهرت دارد: محقق و متفکر مراکشی و از فعالان عرصه‌ی تقریب مذاهب اسلامی است که آثاری در حوزه «مطالعات اسلام معاصر» عرضه داشته و رهبر شیعیان مغرب به شمار می‌آید. او پس از گرایش به تشیع به سوریه رفت و دروس حوزوی را در آنجا فرا گرفت. برخی از آثار او عبارتند از: «مع ابن تیمیه فی ردوده علی المنطقیین»، «کفی ثقافه طائفیه و مثقّفون طائفیون»، «مشکله التقریب و أزمه المقاربات»،«لقد شیّعنی الحسین»، «الخلافه المغتصبه (أزمه تاریخ أم أزمه مؤرخ)»(نیازمند منبع)
نورالدین هاشمی: پٰژوهشگر و خبرنگار مراکشی که پس از مطالعه و تحقیق، به مذهب تشیع گرایید. او کتابی با عنوان «التاریخ بین الحقیقه والمؤرخ» تالیف کرده است.
سید عماد احمیدان: پس از مطالعه برخی از کتاب‌های شیعی به مذهب شیعه گرایید. دروس حوزوی را در حوزه المرتضی در سوریه فراگرفت و از دانشکده حقوق طنجه نیز فارغ التحصیل شده است. او مقالاتی در روزنامه‌های عربی نوشته است و از طرفداران علامه سید محمد حسین فضل الله به شمار می‌آید.(نیازمند منبع)
عبدالعالی عبدونی: او متخصص در کلام جدید و فلسفه دین است و مقالاتی در این زمینه نوشته است. او کتابی به نام «ه‍رم‍ن‍ی‍وطی‍ق‍ا ال‍ق‍رآن مقدمه ت‍اس‍ی‍س‍ی‍ه» تالیف کرده است.
حسن ایغیری (ملقب به شیرازی): او در حوزه علمیه لبنان تحصیل کرد و سپس در شهر مکناس به ترویج تشیع به ویژه در میان دانشجویان پرداخت و عده‌ای از آنان را شیعه کرده است.(نیازمند منبع)
مراکز شیعی
موسسه «غدیر»
کتابخانه «مدینه العلم» در شهر دارالبیضاء
پی نوشت ها:
- اطلس شیعه، ص۵۴۸
- پورتال اهل بیت (ع)
- ویکیبدیا عربی
- “Religions”. Central Intelligence Agency. Retrieved 9 February 2013.
- ابنخلدون، مقدمه، ۲۴
- طبری، ۸/۱۹۸
- طبری، ۸/۲۰۰؛ ابنتغری بردی، ۲/۵۹
- ابنخلدون، ۴/۱۳؛ ابنعذاری، ج۱،ص۲۱۸
- مسعودی، ج۳،ص۲۹۶
- مقری، ج۱،ص۴۸۲
- ابنعذاری، ج۱،ص۲۱۸
- اطلس شیعه، ص۵۴۹
- اطلس شیعه، ص۵۴۹-۵۵۱.
- اطلس شیعه، ص۵۵۲.
- گسترش روزافزون مذهب اهل بیت(ع) در مراکش
- مجله اخبار شیعیان، اردیبهشت ۱۳۸۸، شماره ۴۲.
- یادداشت‌ها
- علویان به فِلالی یا سِجِلْماسی، و سعدیان به زیدانیان نیز شهرت دارند
- منابع
- ابنتغری بردی، یوسف، النجومالزاهره، مصر، وزاره الثقافه والارشادالقومی.
- ابنعذاری مراکشی، البیانالمغرب، به کوشش راینهارت دزی، لیدن، ۱۸۴۸م.
- ابنخلدون، عبدالرحمن، العبر.
- طبری، محمدبنجریر، تاریخ، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالسویدان، ۱۳۸۶ق.
- مسعودی، علیبنحسین، مروجالذهب، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، ۱۳۸۵ق، ۱/۱۸۵.
- مقری تلمسانی، احمدبنمحمد، نفحالطیب، به کوشش اححسان عباس، بیروت، دارصادر، ۱۳۸۸ق.
- پیوند به بیرون
- نگاهی به آداب و رسوم مردم مراکش در ماه مبارک رمضان
- شیعیان مراکش در تنگنا
- عاشورا باید «روز ملی مراکش» باشد
- مزاری با عبارت “علی ولی الله” در کشوری که…
