خرید جهیزیه عروس و بایدها و نبایدهای آن

تهیه و خرید جهیزیه عروس، یکی از پرچالش ترین مراحل ازدواج یک زوج جوان است. از گذشته تاکنون تشکیل یک زندگی نوپا با هزینه های زیادی همراه بوده است و برای کمک به خانواده دختر در گذشته نه چندان دور، اقوام عروس بخشی از جهیزیه عروس را به صورت هدیه ازدواج به وی می دادند.

اقوام داماد نیز برای کمک به تامین هزینه های مراسم ازدواج، از پول برای هدیه ازدواج استفاده می کردند تا کمک خرج داماد و خانواده اش شوند.

امروزه نیز از‌‌ همان ابتدای خواستگاری و شروع مراسم بله برون، خانواده ها بر اساس رسم و رسومات خود، تهیه لوازم و برگزاری جشن را با یکدیگر تقسیم می کنند تا تمام هزینه ها و کار‌ها بر دوش یک خانواده نباشد؛ اما آنچه در بسیاری از خانواده ها، مشاهده می شود این است که در برگزاری جشن ها و خرید جهیزیه عروس، دچار تجمل گرایی می شوند.

خیلی از خانواده ها هنگام تهیه جهیزیه عروس، وسایل غیرضروری و تشریفاتی متعددی را صرفا جهت به نمایش گذاشتن در جهیزیه عروس خریداری می کنند؛ لوازمی که چه بسا تا سال های سال، در گوشه ای از کمد خاک می خورد و هیچ کارایی برای عروس و داماد ندارد!

این رسم و شیوه غلط در تهیه جهیزیه عروس باعث شده تا بسیاری از دختران مجرد، تنها به دلیل عدم توانایی در تامین جهیزیه، از ازدواج کردن خودداری کنند و برخی دختران نیز به ناچار، دوران عقد طولانی مدتی را تجربه کنند و نتوانند در زمان مناسب، به خانه بخت بروند و این گونه قربانی تجمل گرایی در تهیه جهیزیه عروس شوند.

جهیزیه عروس چیست و بر عهده کیست؟

جهیزیه، به کلیه اسباب و اثاثیه لازم برای شروع زندگی مشترک گفته می شود که بر حسب عرف، زن یا مرد یا هر دو آنها مشترکا، اقدام به تهیه آن نموده و بدین ترتیب، آماده شروع زندگی مشترک، با وسایل شخصی خود می گردند.

عمده ترین مصادیق جهیزیه عروس، اجاق گاز، یخچال، فرش، لوازم آشپزخانه، سرویس چوبی و کلیه وسایلی است که برای شروع زندگی مشترک در زیر یک سقف، ضروری است.

بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، اسباب و وسایل زندگی، از مصادیق نفقه زن بوده و و مردان مکلف به پرداخت نفقه می باشند، به همین علت تهیه جهاز، بر عهده مرد می باشد و زنان قانونا، الزامی به تهیه جهیزیه عروس ندارند.

فلسفه جهیزیه عروس چیست؟

فلسفه جهیزیه عروس، کاملا روشن است؛ روج جوانی که مى خواهند زندگى مشترک جدیدى را آغاز کنند، باید حداقل وسائل زندگى را دارا باشند، در غیر این صورت مجبورند سربار پدر و مادر گردند که این موضوع هم مایه ناراحتى آنها است و هم استقلال زوجین را از بین مى برد.

از این رو، خانواده عروس، لوازم اولیه زندگى را همراه او به خانه داماد مى فرستند و در مقابل، داماد هزینه هاى دیگر عروسى و حتى بعضا بخشى از هزینه هاى تهیه جهیزیه عروس را پذیرا مى گردد و با این همکارى و همیارى بین دو خانواده، مشکلات بهتر و سریعتر حل مى شود.

اما نکته مهم اینجاست که مردم اغلب، این حقیقت را فراموش مى کنند که صلاح و مصلحت عروس و داماد، آن است که زندگى را از جاى ساده اى شروع کرده و اگر مى خواهند کمک بیشتری به آن دو کنند، باید به شکلی تدریجی باشد.

قطعا کشیدن بار چنین زندگى، آسانتر است و روح محبت، دوستى، صفا و معنویت در چنین زندگى ساده اى، بیشتر موج مى زند و ارزش هاى والاى اخلاقى و فرهنگی، زیر آوارهاى سنگین تجملات جهیزیه عروس دفن نمى شود.

«جهیزیه عروس» دادن های عجیب ما ایرانی ها!

همه می دانیم که تهیه جهیزیه عروس، دردسرهای خاص خودش را دارد و در این زمینه، حرف مردم، مهمترین چالش پیش روی خانواده ها به ویژه خانواده عروس خانم است.

انگار برخی از ما آدم ها نشسته ایم تا ببینیم دیگران درباره ما چه می گویند؛ حاضریم خودمان را به هزار گرفتاری و دردسر بیندازیم تا حرف مردم را نشنویم؛ با هزار آرزو ازدواج می کنی تا طعم زندگی را بچشی، اما آن قدر در پیچ و خم و دردسرهای ازدواج گرفتار می شوی که تنها، تلخی اش نصیبت می شود.

حقیقت این است که چشم و هم چشمی، خیلی وقت است که پای خود در زندگی زوج های جوان، به ویژه هنگام تهیه جهیزیه عروس، باز کرده و همه منتظر هستند تا ببینند خانواده عروس، چه جهیزیه ای به دخترش می دهد تا همه انگشت به دهان بمانند!

نکته قابل توجه این است که اگر شما زندگی یه زوجی را که چندین سال از زندگی مشترکشان می گذرد بررسی کنید، متوجه خواهید شد که بسیاری از این لوازم، حتی یکبار هم مورد استفاده قرار نگرفته است اما خانواده دختر، برای به اصطلاح «سربلندی» دختر خود، باید بهای این وسائل را پرداخت کند غافل از این که سربلندی یک دختر، با فلان مارک برند و فلان مبلمان و فرش ابریشم و… به دست نمی آید بلکه عفت، نجابت، حیا و صبوری و اخلاق خوش است که سربلندی می آورد.

به راستی چه کسی را دیده اید که به خاطر جهیزیه عروس آن چنانی، خوشبخت شده باشد؟! واقعا خوشبختی در جهیزیه و مهریه و برگزاری عروسی های آنچنانی خلاصه می شود یا در اخلاق و شخصیت و ایمان طرفین؟

رهبر معظم انقلاب اسلامی در این زمینه به زوج های جوان، توصیه ارزشمندی نموده و فرموده اند: «جهیزیه برای دختر، مایه عزت نیست. عزت دختر، به اخلاق او، به رفتار و شخصیت اوست.

بعضی از خانواده های عروس، خودشان را اذیت می کنند و به زحمت می اندازند و اگر پول هم ندارند، به زور پول تهیه می کنند، اگر پول دارند، زیادی خرج می کنند، برای این که یک جهیزیه پر زرق و برقی را مثلا در اختیار دخترشان بگذارند».(۱)

رسم تهیه جهیزیه در کشورهای مختلف

اگر بخواهیم نگاهی به رسومات رایج در گوشه و کنار دنیا بیندازیم و کشورهای مختلف را از نظر رسومی که در تهیه جهیزیه عروس دارند، مورد مقایسه قرار دهیم، بدون تردید باید بگوییم که کشورهای آسیایی بیش از کشورهای اروپایی و آمریکایی، به رسوماتی که از گذشته های دور مرسوم بوده است، پایبند هستند. در ادامه به چند نمونه اشاره می کنیم:

۱-هند

هند از جمله کشورهایی است که در آنجا تهیه جهیزیه عروس، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و از این رو، تهیه جهیزیه و قوانینی که در خصوص تهیه آن وجود دارد، از عوامل محدود کننده ازدواج دختران جوان بوده است.

در کشور هند تهیه کالا‌ها و اجناس مورد نیاز و همچنین تامین پول نقد و طلا از طرف خانواده عروس، به عنوان جهیزیه نه‌ تنها در زمان ازدواج بلکه در مناسبت های مختلف پس از ازدواج و حتی گاهی تا پایان عمر پدر و مادر فرزند دختر ادامه دارد. در واقع در خانواده های هندی، جهیزیه به عنوان راهکاری برای گریز از فقر پسران است.

۲-کشورهای آسیای شرقی

در کشورهای آسیای شرقی مانند چین، ژاپن، کره و برخی از دیگر کشورهای آسیایی، رسم بر این است که چند روز پیش از مراسم ازدواج، خانواده داماد، هدایایی شامل چای، میوه، غذاهای دریایی و همچنین گوشت را به عنوان هدیه ازدواج به عروس هدیه می کنند.

در مقابل، خانواده عروس هم جهیزیه عروس مختصری که شامل لباس، جواهرات، وسایل آشپزخانه و وسایل دکوری است را به عنوان هدیه به داماد می دهند تا این دو جوان که قصد آغاز زندگی مشترک را دارند، بتوانند با مقدمات اولیه زندگی که هر دو خانواده در اختیارشان قرار می دهند، زندگی خود را آغاز کنند.

۳-کشورهای حوزه خلیج فارس

در کشورهای عرب زبان حاشیه خلیج فارس، تهیه جهیزیه بر عهده خانواده داماد است و در این کشور‌ها، هر گونه لوازم و اثاثیه ای که از طرف خانواده دختر هدیه شود، ناپسند تلقی می شود.

به این ترتیب، خانواده داماد نه‌ تنها مسئولیت برگزاری مراسم ازدواج بلکه وظیفه تامین نیازهای اولیه برای آغاز زندگی مشترک فرزند خود را نیز بر عهده دارد. بنابراین در این کشورها، بجای جهیزیه عروس باید گفت جهیزیه داماد!

۴-کشورهای اروپایی و آمریکایی

در زمان های گذشته در کشورهای اروپایی و آمریکایی، برخلاف آنچه امروزه در این کشور‌ها مرسوم است، موقعیت اجتماعی داماد، ملاکی برای تعیین مقدار جهیزیه بود و از این رو، افرادی که توانایی مالی چندان خوبی نداشتند، هرگز نمی توانستند با افرادی از طبقات بالای اجتماع ازدواج کنند.

امروزه هیچ اثری از این باور دیرینه در فرهنگ کشورهای اروپایی و امریکایی یافت نمی شود، علیرغم این که این سنت در گذشته در کشورهای اروپایی بخشی از حقوق مدنی افراد محسوب می شد.

با سبک زندگی فعلی این جوامع، زندگی در این کشورها، خیلی آسانتر از جامعه ماست. در واقع این خود مردمانش هستند که زندگی را به کام خودشان تلخ نمی کنند.

آنها اول زندیگشان را با لوازم خیلی جزیی شروع می کنند و کسی هم نه برایشان حرفی در می آورد و نه حتی کسی به بهانه دیدن خانه و زندگی آنها به خانه شان می رود.

در اروپا حتی شخصیت های معروف هم، دغدغه برگزاری مراسم های تجملاتی و به گونه ای خودنمایی را ندارند. نمونه اش مراسم ازدواج لیونل مسی، یکی از ثروتمندترین بازیکنان فوتبال اروپاست که در کمال سادگی برگزار شد.

در آمریکا نیز ازدواج آسان بوده و به سادگی برگزار می شود و حتی افراد مرفه هم سعی نمی کنند با ریخت و پاش های آنچنانی و تجمل گرایی، برای خودشان جایگاه بخرند.

واقعیت تلخ را بپذیریم!

آنچه جامعه ما را از جوامع غربی متمایز می سازد، این است که اگرچه امروزه جوانان کشورهای اروپایی و آمریکایی، خودشان مسئولیت تهیه لوازم ضروری برای آغاز یک زندگی مشترک را بر عهده می گیرند اما در مقابل در کشور ما، کار تهیه جهیزیه عروس چنان بالا کشیده که در بسیاری از خانواده ها، حتی مارک کالاهای تهیه شده به عنوان جهیزیه عروس نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار شده است.

کاش آن قدری که در کنش های منفی مثل طرز لباس پوشیدن و پوشش، از اروپایی ها تقلید می کنیم، در کنش ها و رفتارهای مثبتی مثل ازدواج کردن و جهیزیه گرفتن اروپایی بودیم. بیشتر اروپایی ها، مسلمان هم نیستند اما در ازدواج کردن، بهتر از ما ایرانی های مسلمان عمل می کنند.

آنها به گونه ای ازدواج می کنند که نه خودشان و نه خانواده هایشان، زیر بار سنگین قرض و بدهی نمی روند. خیلی ساده به خانه بخت می روند و گاهی همان لوازم دست دوم خانه پدریشان را با خود می برند و به عنوان لوازم زندگی جدیدشان استفاده می کنند.

متاسفانه بسیاری از ما، اصل را که ازدواج آسان و خوشبختی است، فراموش کرده ایم و به سمت غرور کاذب با هزینه های نجومی روی آورده ایم. بلندپروازی در مهریه، خرید عروسی، جهیزیه عروس و… رسومی هستند که ما آن ها را تحریف کرده ایم و نتیجه آن، ازدواج گریزی جوانان و افزایش اختلاف ها و جدایی هاست.

به هر ترتیب، افزایش میزان جهیزیه عروس و مهریه و برگزاری جشن های آنچنانی، که در باور عمومی ما به معنای سربلند کردن عروس و داماد است، نه تنها به این نتیجه ختم نشده که آنچه آمارها نشان می دهد، بالا و بالاتر رفتن سن ازدواج از یکسو و افزایش طلاق از سوی دیگر است.

در برخی از خانواده ها، هزینه اختصاص یافته برای تهیه جهیزیه عروس، ‌گاه به میلیادرها تومان افزایش یافته و خانواده ها وسایلی را در جهیزیه دخترانشان تهیه می کنند که بسیاری از خانواده های قدیمی، تنها با بخش بسیار کوچکی از آن، سال های طولانی به زندگی مشترک خود ادامه داده اند.

این در حالی است که حتی برخی از این کالا‌ها، هیچ گاه مورد استفاده قرار نخواهد گرفت و قصد خانواده عروس از خرید این کالاهای غیرضروری، این بوده است که به همه نشان دهند جهیزیه عروس کامل و بی نقصی را برای فرزندشان تهیه کرده اند!

نمونه ای از جهیزیه عروس در اسلام

پیروان اهل بیت (علیهم السلام) برای همه کارهای فردی و اجتماعی خود الگو دارند؛ الگوهایی که رفتار و کردارشان در تاریخ به روشنی ثبت شده و می توان از آن درس گرفت. یکی از این موارد، جهیزیه حضرت زهرا (سلام الله علیها) است.

همان گونه که در منابع و متون اسلامی آمده، کل سرمایه امام علی (علیه السلام) برای مراسم ازدواج، پول زرهی بود که به فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را فروخت و با آن، عطریات، لباس و جهیزیه تهیه شد.

قیمت آن زره به روایتی، چهارصد درهم و به روایات دیگر ۴٨٠ یا ۵٠٠ درهم بود و با توجه به این که «درهم» تقریباً نیم مثقال نقره مسکوک است، مجموع قیمت زره و بهای تمام وسایلی که به عنوان جهیزیه تهیه کردند، به آسانی قابل محاسبه است.

از روایتی استفاده می شود که تنها یک سوم قیمت زره برای جهیزیه مصرف شد و از آن به خوبی برمی آید که تا چه حد وسایل زندگی جدید این دو زوج خوشبخت، ساده، بی آلایش و دور از هرگونه زیاده روی و تشریفات بوده است.

مورخان، صورت جهیزیه عروس بانوی بزرگ اسلام را این گونه ثبت کرده اند:

١. یک پیراهن سفید

٢. یک روسری بزرگ

٣. یک حلّه سیاه خیبری

۴. یک تخت خواب (که از پوست خرما بافته شده بود)

۵. دو عدد تشک کتانی

۶. چهار عدد بالش

٧. یک قطعه حصیر

٨. یک عدد آسیای دستی

٩. یک کاسه مسی

١٠. یک مشک از پوست برای آب کشی

١١. یک تشت لباسشویی

١٢. یک کاسه شیر

١٣. یک ظرف آبخوری

١۴. یک پرده پشمی

١۵. یک آفتابه

١۶. سبوی گلی، یک عدد

١٧. پوست برای فرش

١٨. عبا، یک عدد

١٩. کوزه سفالین، دو عدد.

هنگامی که وسایل فوق را نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آوردند، حضرت نگاهی به آن ها کرد و این گونه دست به دعا برداشت و فرمود: اللهم بارِکْ لِقَومٍ جُلّ آنیتِهِمُ الْخَزَفُ؛(۲) خداوندا! به کسانی که غالب ظروف آنها سفالین است، مبارک گردان.

آنچه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان نمونه و سرمشق نشان داد نه تنها در مقیاس امروز، ساده و بی تکلّف بود بلکه در جامعه آن زمان نیز بسیار ساده، تلّقی می شد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می توانست مهریه بیشتری را مطالبه کند و به هر طریق ممکن برای دخترش نیز جهیزیه بهتری فراهم آورد اما همانگونه که خودش با ساده زیستی زندگی می کرد، دختر و دامادش را نیز عملا به همین روش دعوت نمود.

رسول خدا (ص)، خطر دامن زدن به چشم و هم چشمی ها در ازدیاد مهریه و جهیزیه عروس را به خوبی می دانست و به همین علت چنین نکرد. امام علی (علیه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) نیز به همین زندگی ساده، راضی بودند.

نکات مهم در خرید جهیزیه عروس

با در نظر داشتن مطالب فوق، خوبست هنگام تهیه جهیزیه عروس، به ملاک ها و نکاتی توجه شود تا با دید بهتری وارد عمل شده و با مشکلات و دغدغه های فکری کمتری مواجه شوید:

۱-با دعای پدر به زندگی فرزند برکت داده می شود، نه با اجناس قیمتی و تزئینی!

۲-جهیزیه یعنی تهیه لوازم ضروری برای شروع یک زندگی، نه تأمین مایحتاج عمر یک فرد. انتظار نداشته باشید خانه شما از همان اول، همان قدر شیک و مجهز و کامل باشد که خانه پدر و مادر یا اطرافیانتان بعد از ده ها سال زندگی مشترک به آنجا رسیده اند.

۳-وسایل ضروری جهیزیه عروس، وسایلی است که نبودش یعنی ایجاد مشکل برای زندگی زوج. به جز آن، هر چیزی که اضافه خریده شود یا تجمل است یا اسراف.

۴-نخریدن وسایل غیرضروری توسط پدر عروس، هم زحمت خانواده عروس را کمتر می کند و هم ازدواج را راحت تر.

۵-اگر به هر دلیل تصمیم به خرید وسایل غیر ضروری دارید، سعی کنید آن ها را با تلاش خود و در وقت نیاز تهیه کنید، تا هم لذت خرید را ببرید و هم احساس مسئولیت و تلاش برای ساختن زندگی مشترک را تجربه کنید.

۶-خرید جهیزیه عروس، قرار است شروع یک زندگی را آسانتر کند، نه این که سدی باشد برای آغاز آن.

۷-کسانی که با مجالس و محافل و جهیزیه های سنگین، عملا فرهنگ سازی نموده و کار را بر دیگران مشکل می کنند، حسابشان پیش خداوند بسیار سخت است.

۸-عدم توانایی و مهارت در مدیریت و اداره زندگی را با جهیزیه سنگین و گرانقیمت نمی توان جبران کرد.

۹-خانواده ها روی چشم و هم چشمی، جهیزیه را برای خودشان یک معضل می کنند؛ بعد نوبت دیگران است که رنج این معضل را ببرند. این چشم و هم چشمی ها آخر به کجا می رسد؟ مسلمانان باید در جهیزیه عروس، اقتصاد را رعایت کنند و تظاهر و ریا و فخرفروشی را کنار بگذارند.

۱۰-قناعت مربوط به آدم های فقیر نیست. آن که ندارد، نیاز به قناعت ندارد. قناعت مربوط به افراد و خانواده های ثروتمند و پولدار است. قناعت یعنی انسان در حدّ لازم و به حد کفایت بسنده کند. معصومان (علیهم السلام) همواره در گفتار و سیره خود، بر قناعت تاکید داشتند.

۱۱-یک مثل قدیمی می گوید: هر که بامش بیش، برفش بیش. این بدان معنا نیست که هر چه بیشتر بخریم، آرامش و آسایش زیادتر می شود بلکه بسیاری اوقات، دردسر و زحمت ما بیشتر می شود. این وسایل نیاز به نگهداری و مواظبت دارد و جاگیر است، اگر مستأجر هم باشید، وضع بدتر خواهد شد.

۱۲-فراموش نکنیم تهیه جهیزیه عروس از طرف خانواده دختر، وظیفه شرعی یا حقوقی آنها نیست بلکه هدیه ای است از سر لطف و احسان به زندگی دختر و دامادشان؛ پس هر چه از دوست رسد، نیکوست.

نتیجه گیری

تهیه و خرید جهیزیه عروس، یکی از مراحل پرحرف و حدیث و چالش برانگیز ازدواج جوانان است و بسیاری از خانواده ها با وجود تنگناهای مالی و شرایط سخت اقتصادی خود، هنگام خرید جهیزیه عروس، به واسطه چشم و هم چشمی ها و بستن دهان مردم، به ریخت و پاش ها، تجمل گرایی و ولخرجی های سنگین و بی مورد تن داده و هزینه های هنگفتی را متحمل می شوند که با آموزه های اسلام و سیره معصومان (ع) هیچگونه تناسب و همخوانی ندارد.

گردآوری و تنظیم: حسین فاضلی

پی نوشت ها

۱-فرازی از سخنان مقام معظم رهبری در تاریخ ۱۳۷۷/۱۲/۲۸ پیش جاری نمودن خطبه عقد زوج های جوان

۲-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۳۰

منابع: اقتباس از راسخون؛ تبیان؛ تابناک؛