حوا ام البشر، همسر حضرت آدم (علیه السلام)

حوا ام البشر، همسر حضرت آدم (علیه السلام)

۱۴۰۱-۰۹-۰۸

426 بازدید

حوا همسر حضرت آدم (علیه السلام) است، او مادر هابیل و قابیل و بلکه مادر نسل بشر است. او از بدن آدم و یا به طور مستقل آفریده شد. در کتاب های تورات و انجیل یعنی کتاب مقدس یهودیان و مسیحیان از حوا نام برده شده است ولی در قرآن کریم نامی از حوا ذکر نشده و تنها با عنوان همسر حضرت آدم (علیه السلام) به او اشاره شده است. اما در منابع تاریخی، روایی و تفسیری مسلمانان مکرر نام حوا آمده است.

حوا در قرآن

در سه جاى قرآن آمده است که خدا، انسان ‏ها را از نفسى واحد، و همسرش را از وى پدید آورد: «خَلَقَکمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَهٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها». [۱]

مفسران در چگونگى آفرینش حوا، دو راى دارند: برخى آفرینش وى را از پهلوى چپ آدم دانسته، با استناد به روایاتى از ابن‏ عباس و ابن ‏مسعود مى ‏گویند: آدم در بهشت تنها بود.

خداوند خوابى را بر او چیره کرد و حوا را از پهلوى چپش آفرید و آدم (علیه السلام) او را حوا نامید؛ چون از موجود حى آفریده شده بود.[۲]

بیش‏ تر مفسران ضمن مردود دانستن راى پیشین، بر این نظرند که حوا از جنس آدم آفریده شده تا با او انس گیرد؛ چون انس با همجنس بهتر حاصل مى‏ شود. این گروه درباره معناى «خَلَقَ مِنْها زَوْجَها» با توجه به آیه «خَلَقَ لَکمْ مِنْ أَنْفُسِکمْ أَزْواجاً لِتَسْکنُوا إِلَیْها»[۳] مى ‏گویند:

منظور، آفرینش حوا از جنس آدم یا از باقى‏ مانده گلى است که آدم از آن پدید آمده بود.[۴] در روایاتى به آفرینش حوا از بدن آدم، اشاره نشده و آمده است که حوا از باقى ‏مانده گِل آدم آفریده شد.[۵] به گفته مجلسى، اخبارى که بیان‏ گر خلقت حوا از بدن آدم است، باید بر تقیه یا بر آفرینش او از خاک ‏دنده آدم حمل شود.[۶] مراغى این روایت‏ ها را از اسرائیلیات برشمرده است.[۷] در قرآن به نام همسر آدم تصریح نشده؛ ولى در روایات او را حوا خوانده ‏اند. تورات نیز ضمن تصریح به نامش، آفرینش وى را از دنده آدم مى ‏داند.[۸]

خلقت حضرت آدم و حوا و نسل آنان‏

آنچه به طور صریح از آیات قرآن مجید و معارف حقه اهل بیت (علیهم السلام) و کتاب‏ هاى علمى مورد اعتماد در زمینه خلقت آدم و حوا استفاده مى ‏شود، این است که خداوند، با اراده، قدرت، علم و حکمت بى ‏نهایتش از خاک زمین پیکرى را صورت‏گرى کرد، و به او شکل لازم را مرحمت فرمود و با نفخه‏ الهى ‏اش در آن پیکر؛ روح دمید.

و از همان خاک همسرش را به وجود آورد و مرد و زنى به نام آدم و حوا با خلقتى آراسته و متعادل و ظاهر و باطنى در گردونه احسن تقویم در این جهان هستى در روى زمین ظهور کردند و هر دو مبدا و منشا همه مردان و زنان تا قیامت شدند و این مسئله هیچ اعجابى در کنار قدرت حضرت حق ندارد، زیرا هر نوعى از موجودات زنده و هر نوعى از گیاهان به همین صورت منشا و مبدا اولیه ‏اى از یک نر و ماده داشتند که به دست قدرت حق آفریده شدند و موجب تکثیر نوع خود در خیمه حیات شدند.

پس از به وجود آمدن نر و ماده اولیه که بدون سابقه نر و ماده دیگر بودند و مستقیما به قدرت حق به وجود آمدند نسلشان بعد از ازدواج آن دو، با نطفه یا تخم‏گذارى یا رسیدن گرده ماده به نر ادامه پیدا کرده و صحنه شگفت ‏انگیز انواع موجودات را تشکیل دادند.[۹]

تکثیر نسل حضرت آدم و اولاد وى

در آیه نخست سوره نساء «وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالًا کثِیراً وَ نِساءً» و نیز «وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ»[۱۰] و «ذُرِّیَّهً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ»[۱۱] سخن از فرزندان آدم و حوا و نسل آن ‏ها به میان آمده است. مفسران درباره چگونگى تکثیر نسل آن دو و این‏که ازدواج فرزندان آن‏ ها در طبقه اول با حوریان بهشتى، جنیان، افراد ذکور و اناث از نوع انسان‏ هاى پیشین و یا با یک ‏دیگر انجام گرفته، به تبع روایات، احتمال‏ هایى داده ‏اند.[۱۲]

به گفته علامه طباطبایى، آیه «وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالًا کثِیراً وَ نِساءً»[۱۳] صراحت دارد که فرزندان آدم و حوا با یک‏ دیگر ازدواج کرده‏ اند؛ زیرا اگر واسطه ‏اى در کار بود، باید به‏ گونه ‏اى دیگر تعبیر مى ‏شد.

وى در پاسخ به شبهه تحریم ازدواج محارم مى ‏گوید: این حکم تشریعى و تابع مفاسد و مصالح است، نه یک حکم تکوینى و غیر قابل تغییر و زمام آن به دست خدا است و در آن دوران، مانعى براى آن وجود نداشته؛ بلکه مصالح و ضرورت ‏آن ‏را اقتضا مى ‏کرده است.[۱۴] در قرآن به نام فرزندان آدم (علیه السلام) تصریح نشده؛ ولى بر اساس روایات، نام یکى هابیل و دیگرى قابیل است. به گفته میبدى، حوا براى آدم در بیست بار، چهل فرزند به دنیا آورد؛ در هر بار یک پسر و یک دختر، مگر شیث که تنها بود و همراهى نداشت.

فرزند اول او قابیل و همراه وى اقلیما، فرزند دوم، هابیل و همراه وى لوذا بود و …. فرزند آخر آدم و حوا عبد المغیث به همراه امه المغیث بود. حضرت رب ‏العالمین نسل آدم را با برکت و تعداد آنان را فراوان کرد و به او عمر طولانى داد تا این‏ که چهل هزار نفر از فرزندان خویش را دید.[۱۵]

زمخشرى مى‏ گوید: چون آدم و حوا اصل بشرند و بقیه متفرع بر آنانند، در آیه «قالَ اهْبِطا مِنْها جَمِیعاً بَعْضُکمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ»[۱۶] خطاب به آن دو تثنیه (اهبطا) و با توجه به ذریه آن‏ ها، جمع (بعضکم) آمده است.[۱۷] هم ‏چنین گفته ‏اند: مقصود از «ذُرِّیَّهً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ» در آیه ۳۴ آل ‏عمران این است که فرزندان آدم از آدم زاده شده و مراد از ذریه، افراد دیگر غیر از آدمند.[۱۸] به گفته ابو مسلم اصفهانى نیز در آیه ۱۲۳ سوره مبارکه طه، مقصود از «اهطبا» آدم و فرزندان او، و شیطان و فرزندان اویند.[۱۹] در تورات نام یکى از فرزندان آدم، قاین و دیگرى هابیل است.[۲۰]

قبر حوا

در اینکه حضرت حوا، ام البشر در کجا دفن شده و قبر وی در کدام سرزمین است، اتفاق نظر وجود ندارد و در این باره اختلاف است، برخی بر این باورند که شهر جده محل فرود آمدن و مدفن حوا است.[۲۱] و بنا به قولی به همین سبب جده نامیده شده است.

به احتمال قوی اولین «مقبره حوا» را ایرانیان ساخته‌ باشند.[۲۲] متاسفانه حکومت آل سعود این مقبره تاریخی را ویران کرده است. از بعضی گزارش های تاریخی به دست می آید که حوا در غاری واقع در کوه ابوقبیس در مکه و کنار حضرت آدم مدفون است.[۲۳]

نتیجه گیری

حوا همسر گرامی حضرت آدم (علیه السلام) و مادر کل بشر است، در چگونگی آفرینش حوا اختلاف وجود دارد، برخی بر این باورند که حوا از قسمتی از بدن آدم آفریده شده است و برخی این گونه روایات را قبول ندارد و آن ها را اسرائیلی می دانند و معتقدند که حوا به طور مستقل آفریده شد.

پی نوشت ها

[۱] . (نساء/ ۴، ۱)، نیز اعراف/ ۷، ۱۸۹ و زمر/ ۳۹، ۶.

[۲] . التفسیر الکبیر، ج ۹، ص ۱۶۱

[۳] . (روم/ ۳۰، ۲۱) و نیز نحل/ ۱۶، ۷۲ و شورى/ ۴۲، ۱۱

[۴] . عیاشى، ج ۱، ص ۲۱۶؛ البرهان، ج ۲، ص ۱۱؛ من ‏لایحضره‏ا الفقیه، ج ۳، ص ۳۷۹

[۵] . عیاشى، ج ۱، ص ۲۱۶؛ البرهان، ج ۲، ص ۱۱؛ من‏ لایحضره‏ا الفقیه، ج ۳، ص ۳۷۹

[۶] . بحارالانوار، ج ۱۱، ص ۱۱۶

[۷] . مراغى، ج ۴، ص ۱۷۶

[۸] . کتاب مقدس، پیدایش ۲: ۲۱

[۹] . تفسیر حکیم، ج‏۸، ص: ۴

[۱۰] . (مائده/ ۵، ۲۷)

[۱۱] . (آل ‏عمران/ ۳، ۳۴)

[۱۲] . من ‏لایحضره‏ا الفقیه، ج ۳، ص ۳۸۰ و ۳۸۱

[۱۳] . (نساء/ ۴، ۱)

[۱۴] . المیزان، ج ۴، ص ۱۳۶، ۱۳۷، ۱۴۴ و ۱۴۵

[۱۵] . کشف‏ الاسرار، ج ۳، ص ۹۲ و ۹۳

[۱۶] . (طه/ ۲۰، ۱۲۳)

[۱۷] . الکشاف، ج ۳، ص ۹۴

[۱۸] . التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۲۴

[۱۹] . همان، ج ۲۲، ص ۱۲۹

[۲۰] . کتاب مقدس، پیدایش، ۴

[۲۱] . رجوع کنید به ابن قتیبه،  المعارف، ص۱۵؛ ابن فقیه، غایه الامانی فی اخبار القطر الیمانی ،ص۲۶۸؛ طبری، تاریخ طبری، ج ۱، ص۱۲۱۱۲۲؛ بکری، معجم ما استعجم، ج ۱، ص۶۲.

[۲۲] . رجوع کنید به ابن مجاور، قسم ۱، ص۴۷ ۴۸.

[۲۳] . طبری، تاریخ طبری، ج۱، ص۱۶۱-۱۶۲.

منابع

  1. ابن بابویه، محمد بن على، ‏من لا یحضره الفقیه‏، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، ۱۴۱۳ ق‏.
  2. انصارى، عبد الله بن محمد، متوفاى ۴۸۱ ه.ق ،کشف الاسرار و عده الابرار ( معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصارى)، امیر کبیر، ایران-تهران‏، ۱۳۷۱ ه.ش.‏
  3. زرکشى، محمد بن بهادر، البرهان فى علوم القرآن‏، محقق ذهبى، جمال حمدى‏، دار المعرفه، لبنان- بیروت، ۱۴۱۰ ه.ق.‏
  4. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فى وجوه التاویل، دار الکتاب العربی، لبنان-بیروت‏، ۱۴۰۷ ه.ق.‏
  5. ۱۳۹۰ ه.ق.‏
  6. طباطبایى، محمدحسین، ‏المیزان فی تفسیر القرآن‏، موسسه الاعلمی للمطبوعات‏، لبنان-بیروت.‏
  7. عیاشى، محمد بن مسعود، التفسیر ( تفسیر العیاشی)، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ایران-تهران‏، ۱۳۸۰ ه.ق.‏
  8. فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، دار احیاء التراث العربی‏، لبنان- بیروت‏، ۱۴۲۰ ه. ق‏.
  9. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى‏، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار ( علیهم السلام)، دار احیاء التراث العربی‏، لبنان-بیروت‏.
  10. مراغى، احمد مصطفى، ‏تفسیر المراغى‏، دار الفکر، لبنان-بیروت.
  11. ابن فقیه، غایه الامانی فی اخبار القطر الیمانی، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره، ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
  12. ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
  13. مرکز فرهنگ و معارف قرآن‏، دایره المعارف قرآن کریم‏، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، ایران-قم‏، ۱۳۸۲ ه.ش‏.
  14. انصاریان، حسین‏، تفسیر حکیم‏، دار العرفان‏، ایران-قم‏.
  15. بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم، به کوشش مصطفی سقا، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
  16. ابن مجاور، صفه بلاد الیمن و مکه و بعض الحجاز، المسماه تاریخ المستبصر، چاپ اسکار لوفگرن، لیدن، ۱۹۵۱م.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *