ازیاران صدیق امام علی (ع) .
اصبغ بن نباته ، مکنی به ابوالقاسم و از قبیلۀ بنی حنظله . علاوه بر محضر امام علی (ع) ، حسنین (ع) را هم درک کرد . ابن حجراورا درشمارصحابۀ نبی اکرم (ص) نیزآورده است (ابن حجرعسقلانی ، ج ۱، ص ۱۰۸) . اگرچه دربارۀ زندگی اواطلاعات فراوانی وجود ندارد ، به سبب حضوراو در برخی از وقایع مهم تاریخی ، همچون جمل و صفین ، او یکی از اصلی ترین راویان احادیث تاریخی درمورد این رخدادها شناخته میشود . مثلاً ، انبوهی از روایاتی که نصربن مزاحم در سخن از جنگ صفین روایت کرده نقلیاتی ازاصبغ است. وی نزد امامان بزرگوار دارای پایگاه ارزشمندی بود و به همین سبب بسیاری ازمنابع اهل سنت وی را نقد کرده وحتی رافضی خوانده اند (ابن عدی ، ج ۱، ص ۲۹۸ ؛ بسوی ، ج ۳ ، ص ۱۹۰) .
اصلی ترین روایات اصبغ بن نباته از امام علی (ع) است ، اما روایاتی از برخی عالمان عصرخود هم چون عمار بن یاسر و ابو ایوب انصاری و ابوحمزۀ ثمالی و خالد نوفلی نیزداشته که درمنابع بدان ها اشاره شده است (مثلاً ذهبی ، میزان الاعتدال ، ج ۱، ص ۲۷۱؛ مزی ، ج ۳ ، ص ۳۰۸) . اودانش اهل بیت (ع) ونیزاخبارتاریخی را به شاگردانش انتقال داد که ازمیان آن ها می توان به سعد بن طریف و زیاد بن منذر وزکریا بن میسره اشاره کرد (شیخ مفید ، الکافی ، ص ۳۴ ؛ مشهدی ، کنزالدقایق ، ج ۱، ص ۲۱)
اصبغ ، درمقام شخصیتی کلیدی درنقل احادیث سیرۀ علوی ، به خصوص روایات اوازجنگ های آن حضرت ، درطول تاریخ ازجایگاه ارزشمندی برخورداربوده وهمین امرسبب شده تا شخصیت حدیثی وی درمنابع رجالی شیعه همیشه مورد وثوق و روایات اوصحیح ودارای درجۀ بالای ازاطمینان باشد (کلینی ، ج ۱، ص ۴۵۰ ؛ حرعاملی ، ج ۲۰ ص ۱۴۲ – ۱۴۳) . ازمهم ترین روایات اصبغ ازامام علی (ع) نامۀ تاریخی ومهم آن حضرت به مالک اشترو نیزوصیت ایشان به فرزندش ، محمد حنیفه ، است که درمنابع شیعی بازتاب یافته است (نجاشی ، ص ۸ ؛ شیخ طوسی ، الفهرست ، ص ۸۵ – ۸۶) . افزون براین دست روایات وی ازعصرامام علی (ع) ، شیخ طوسی درالفهرست درانتسابی نه چندان موثق ازکتاب مقتل امام حسین (ع) اصبغ یاد کرده است (همان جا) . درکناراین مجموعه ، انتقال روایات اخلاقی وفقهی درنقلیات وی بسیاردرخور تأمل است (حاجی نوری ، ج ۵ ، ص ۱۴ ، ۲۹۲ ؛ ابن طاووس ، طرائف ، ص ۱۰۳ ؛ فضل بن شاذان ، الایضاح ، ص ۵۳۷) .
برخلاف رویکرد عالمان شیعی ، بیش تررجالیان عامه اصبغ را غیرموثق وروایات او را ضعیف یاد کرده اند (دارقطنی ، ص ۶۷ ؛ ابن عدی ، همان جا ؛ ابن حجر ، الاصابه ، ج ۱، ص ، ۸۱) . اززمان وفات اصبغ اطلاعی دردست نیست ، اما با توجه به روایت میثم تمار (- ۶۰ ق) ازاواحتمالاً اصبغ دست کم حدود یک نسل (هرنسل ۲۰ – ۳۰ سال) پیش ازاوبوده است (برای روایت مجلسی ، ج ۲ ، ص ۲۱۰) گفتنی است که فرزند او ، قاسم بن اصبغ ، نیزروایاتی داشته که درمنابع ازآن ها یاد شده است (ابن نما ، مثیرالاحزان ، ص ۵۳) .
پی نوشت ها:
شیخ طوسی ، محمد بن حسن (۱۳۵۶ق) . الفهرست ، به کوشش محمد صادق آل بحرالعلوم ، نجف ، چاپ مرتضویه .
ابن حجرعسقلانی ، احمد (۱۳۲۵ ق) . تهذیب التهذیب ، حیدرآباد دکن .
ذهبی محمد حسین (۱۳۸۲ق) . میزان الاعتدال ، به کوشش علی محمد بجاوی ، قاره .
مزّی ، یوسف (۱۴۰۶ق) . تهذیب الکمال ، به کوشش بشارعواد معروف ، بیروت ، ج ۲ ، ۳ ،
مشهدی، محمد، تفسیر کنز الدقائق، به کوشش مجتبی عراقی، قم.
مزی، یوسف، (۱۴۱۶ق) تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت،
ابن عدی عبد الله ، الکامل، به کوشش یحیی مختار غزاوی، بیروت.
منبع: نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران
