اشاره:
دین بر دو قسم است، دین الهی و آن عبارت از دینی می‌باشد که توسط پیامبران از طرف خداوند برای بشر آورده شده باشد. دین الهی دین توحیدی و دین ابراهیمی نیز نامیده می‌شود.(۱) پس مؤسس دین الهی خداوند بوده و به انسان هیچ ربطی ندارد اما دین غیر الهی به دینی گفته می‌شود که به خداوند ربطی ندارد و شخص معینی از میان انسانها آن را تأسیس کرده است. و مراد از دین زنده دینی است که در عصر حاضر کم و یا زیاد در بین افراد جامعه پیروان و طرف‌دارانی داشته باشد. با توجه به تعاریف فوق به (۹) دین زنده دنیا به طور مختصر اشاره می‌شود:
۱ . دین اسلام: این دین آخرین دین الهی است که خداوند آن را با نبوت حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ «۱۳۹۶ سال» پیش ازاین، برای هدایت بشر فرستاده است. کتاب مقدس این دین «قرآن کریم» می‌باشد که متشکل از «۱۱۴» سوره است.
اصول عقاید: اصول عقاید این دین عبارت است از: «توحید» یعنی اعتقاد به وحدانیت و یگانگی خداوند. و «نبوت» یعنی اعتقاد به نبوت تمام انبیاء و «معاد» یعنی اعتقاد به قیامت و تمام متعلقات آن. البته «امامت» و «عدل» در نزد مذهب شیعه نیز از اصول دین شمرده می‌شود.
دین اسلام دارای فروع عملی می‌باشد که مهمترین آنها عبارت‌اند از:نماز، روزه ماه مبارک رمضان، حج خانه خدا، زکات، خمس، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، تولی و تبری.
از نظر کلامی و اعتقادی دین اسلام به دو مکتب کلامی با زیرمجموعه‌های آن به نام مذهب شیعه و مذهب سنی تقسیم شده است. و از نظر فقهی و فروع عملی پنج مذهب در دین اسلام وجود دارد که عبارت‌اند از: مذهب جعفری و دوازده امامی، مذهب حنفی، مذهب شافعی، مذهب مالکی و مذهب حنبلی.
امروز تقریباً بیش از یک میلیارد نفر که در کشورهای اسلامی و سراسر دنیا به سر می‌برند پیرو دین اسلام هستند.
۲ . دین مسیحیت: این دین، قبل از اسلام از طرف خداوند رسمیت داشته است و پیامبر این دین حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ است که به صورت اعجاز از مادرش حضرت مریم ـ سلام الله علیها ـ در (۲۰۰۴) سال پیش از این، متولد گردیده و بعد توسط خداوند به آسمان رفت و به عقیده مسلمین او هنوز زنده است. کتابی که از طرف خداوند به حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ نازل گردیده «انجیل» نام دارد(۲) و لکن در مسیحیت امروز که مسیحیت تحریف شده است کتاب آن به نام «کتاب مقدس» یاد می‌شود که شامل دو بخش «عهد عتیق و عهد جدید» می‌باشد. عهد عتیق که به زبان «عبری» و «کلدانی» نوشته شده است، همان کتاب مقدس یهودیان است که مشتمل بر ۳۹ کتاب می باشد و عهد جدید که به زبان یونانی نوشته شده مشتمل بر چهار انجیل، مرقس، یوحنا، متی و لوقا و برخی کتاب های دیگر است که در مجموع دارای ۲۷ کتاب می‌باشد.(۳)
اصول عقاید: مسیحیت معتقد به تثلیث می‌باشد، حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ را پسر خدا دانسته و مجموع مسیح، روح‌القدس و خداوند را، به عنوان پروردگار و معبود می‌پرستند.
شعائر و فروع عملی: در مسیحیت شعائر هفت‌گانه معروف است که عبارت‌اند از: «تعمید»، «تدهین»، «عشای ربّانی»، «اعتراف و توبه» در نزد کشیشان، «ورود به کلیسا» و «تشریفات محتضر». مسحیت دارای سه مذهب می‌باشد که عبارت‌اند از: «کاتولیک»،«ارتودکس» و «پروتستان».
۳ . دین یهودی: دین یهود نیز از ادیان الهی شمرده می‌شود، و پیامبر آن حضرت موسی ـ علیه السلام ـ است که در سال ۱۳۵۰ ق.م در زمان رامسیس دوم (فرعون) در مصر متولد شده و در زمان پسر رامسیس به پیامبری مبعوث گردیده است.کتاب مقدس این دین که بر حضرت موسی ـ علیه السلام ـ فرستاده شده است «تورات» نام دارد ولکن فعلاً تورات اصلی وجود ندارد، بلکه کتاب رایج آنان «عهد عتیق» است که در سال «۴۵۷ ق.م» توسط «عزرا» و جمعی دیگر از یهودیان نوشته شده است.(۴)
این کتاب در مجموع دارای «۳۹» کتاب بوده که پنج «سِفر» آن در اول کتاب به نام «تورات» معروف است. فرقه‌های دین یهود عبارت‌اند از: صدوقیان، سامریان، اسنییان، قرائیم و…(۵) اکثر اعتقادات دین یهود مبتنی بر خرافات و یک سلسله اساطیر می‌باشد که خودشان ساخته‌اند.
۴ . دین زردشت یا مجوس: در متون اسلامی طرفداران این آیین را از جمله اهل کتاب شمرده‌اند و خود زردشتیان نیز دین خود را الهی می‌دانند. بنا بر یک قول دین مجوس توسط «زردشت» که در حدود ۶۶۰ ق.م متولد گردیده در بلخ تأسیس شده و به اطراف انتشار یافته است. کتاب مقدس این دین «اوستا» نام دارد که متشکل از پنج بخش به نام‌های «یسنا» یعنی سرودها و «ویسپرد» یعنی دعاها و ستایش و «وندیداد» یعنی داد بر ضد دیوها و «یشتها» یعنی ستایش در مدح خداوند و «خرده اوستا» که عبادات روزانه ماهیانه و سالانه در آن درج شده، می‌باشد. اصول و عقاید زردشت عبارت‌اند از: ۱ . زردشت پیامبری است که از طرف اهورا مزدا مبعوث گردیده است. ۲ . اهورا مزدا آفریدگار همه عالم است و تنها او شایسته عبادت می‌باشد. ۳ . اهورا مزدا، اراده قدوسی و علوی خود را به وسیله روح مقدس و نیکونهاد به فضیلت می‌رساند. ۴ . اعتقاد به روح پلید در برابر روح پاک ۵ . نفس انسان میدان دائمی برای نبرد خیر و شر است. ۶ . بعد از تکمیل دور و زمان خیر که اهورا مزدا باشد، پیروز گردیده و شرّ مغلوب می‌گردد. ۷ . زردشت از قیامت و آخرالزمان نیز سخن گفته است.(۶)
۵ . دین صابئی: خود صابئین که در خوزستان و عراق بسر می‌برند دین خود را به حضرت یحیی که خداوند او را از صاحبان کتاب و احکام معرفی کرده است.(۷) نسبت می‌دهند و لکن علامه طباطبایی می‌فرماید: دین صابئی ممتزج از دین مجوسیت و یهودیت است.(۸) کتابهای مقدس دین صابئی عبارت‌اند از: کنیزاربا، ادرافشادهین، قلستا، سدرا دنشماتا، دیونال، اسفر ملواشی اینانی، دهیقل، تفسیر پغره و دساتیر. صابئین علاوه بر اینکه به خداوند و معاد و خلقت آدم مانند اعتقادات یهودیان اعتقاد دارند، ستارگان را نیز تقدیس نموده و آنها را می‌پرستند. عبادات و اعمال دینی صابئین عبارت است از: دعا و اذکار، نماز، روزه که عبارت است از نخوردن گوشت به مدت سی و شش روز و غسل تعمید.
۶ . دین هندویی: این دین غیر الهی و قدیمی‌ترین دین زنده دنیا می‌باشد. این دین در ابتداء بنام دین ودایی نامیده می‌شده است. کتابهای مقدس دین ودایی یا هندویی عبارت‌اند از: «ریگ ودا» یعنی قطعه‌های حمد و ستایش «سامه ودا»، «یجورودا» و «اتروما ودا» در این مرحله نام خدایان آنان «ایندرا» و «ادونا» بوده و در مرحله دوم که توسط برهمنان در آن تحول ایجاد می‌شود دو کتاب بنامهای «برهمنه‌ها» و «اوپا نیشاد» بر کتابهای چهارگانه اضافه می‌گردد و اصول عقایدشان را چنین بیان می‌کنند.
۱ . برهمن مبدأ و منتهای عالم است ۲ . آتمن یعنی روح و گوهر هستی در پس پرده جسم همه موجودات وجود دارد. ۳ . اعتقاد به تناسخ.
در دین هندویی سه خدا مورد پرستش قرار می‌گیرد که عبارت‌اند از: «برهما» خدای خلقت، «ویشنو» خدای زندگی و «شیوا» خدای مرگ. دین هندویی معتقد به نظام طبقاتی است و طبقات آنان عبارت است از: برهمن‌ها (روحانیون و اندیشمندان) کشاتریاها (حکام و جنگجویان) وایشیه‌ها (کشاورزان و صنعت‌گران» شودراها (پائین‌ترین طبقه جامعه).(۹)
۷ . دین جین: این دین غیر الهی بوده و مؤسس آن مهاویرا نام دارد. مهاویرا خودش چیزی نمی‌پرستید، اما پیروانش او را می‌پرستند. متون مقدس آیین جین عبارت‌اند از: اگمه‌ها یعنی فرائض و سیدهانتاها یعنی ذخایر، اصول عقاید دین جین عبارت است از:
۱ . عبادت و پرستش مهاویرا ۲ . زهد، ریاضت، تواضع و عدم کینه‌جوئی ۳ . اجتناب از دوستی. و دشمنی چون به نظر جاینی‌ها دوستی و دشمنی هر دو از صورت‌های وابستگی بشمار می‌آیند.
جاینی دارای دو فرقه مهم می‌باشد: ۱ . سپید جامگان (آشوتامبارا) ۲ . آسمان جامگان (دیگ امبارا) دین جاینی از محدوده هندوستان به بیرون نتوانسته نفوذ بکند.(۱۰)
۸ . دین بودایی: این دین نیز غیر الهی بوده و توسط شخصی به نام «سیدراتا» که بعدها به نام «بودا» معروف گردید در هندوستان تأسیس گردید. دین بودایی نیز مانند دین جین بعد از اینکه بودا خواست در دین هندویی اصلاحات ایجاد کند. به وجود آمده است. بودا نه خودش را پیامبر می‌دانست و نه خدا و نه تجسمی از آلهه پس در دین بودائی در ابتداء هیچ نوع آلهه و یا خالق عالم دیده نمی‌شود، ولی در طول گذشت زمان کم‌کم بودا به عنوان معبود و یک امر مقدس در نزد پیروان او تبدیل گشته است.
دین بودایی امروز در سرزمین سیلان، برمه، کامبوج، تایلند، چین، کره، ژاپن، تبت و مغولستان رائج می‌باشد. فرقه‌های بودایی عبارت‌اند از: هینایانا، مهایانا و لاما.
۹ . دین کنفوسیوس: این دین غیرالهی بوده و توسط شخصی به نام کنفوسیوس که اسم اصلی او «کونگ چیو» بوده ودر سال ۵۵۱ ق.م در ایالت «شانتونگ» چین متولد گردیده، تأسیس شده است.
کتب دینی کنفوسیوس که خود او نوشته است عبارت‌اند از: شوچینگ (تاریخ)،شی چینگ(شعر)، لی چی (شعائر) یی چینگ (تحولات) و چون چیو (سالنامه). خود کنفوسیوس ادعا پیامبری و هیچ چیز دیگری را که دلالت بر تقدس او بکند نکرده است ولکن در نزد پیروانش رفته رفته به عنوان معبود تبدیل گشته و در حال حاضر در معابد پرستیده می‌شود.(۱۱)
۱۰. شینتو: دین شینتو از روزگاران بسیار قدیم دین ملّی ژاپن بوده است و از آن به عنوان سوّمین دین کهنسال جهان یاد می کنند. این دین در اصل عمدتاً مبتنی بر پرستش طبیعت است.(۱۲)
۱۱. تائو: در بین ادیان چین، دین تائو یکی از سه دین رسمی این کشور است و بینانگذار آن فردی به نام «لائوتسه» می باشد.(۱۳)
پی نوشت:
- ربّانی گلپایگانی، علی، تاریخ ادیان و علم کلام، منشورات مؤسسه امام صادق ـ علیه السلام ـ ص الف.
- آل عمران:۳.
- تاریخ ادیان و علم کلام، ص ۶۸.
- همان، ص ۵۶ و توفیقی،کتاب مقدس مسیحیان، منشورات مؤسسه امام صادق ـ علیه السلام ـ ، ص۴.
- ربانی گلپایگانی، علی، تاریخ ادیان و علم کلام، منشورات مؤسسه امام صادق ـ علیه السلام ـ ص ۶۱ ـ ۶۳.
- همان، ص ۴۰.
- مریم:۱۴.
- طباطبائی، محمدحسین، المیزان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۱، ص۱۹۶، بی تا.
- هیوم، رابرت، ادیان زنده جهان، ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، اول، ۱۳۶۹، ص ۳۸.
- همان، ص ۸۱.
- همان، ص۱۶۷ ـ ۱۶۸.
- همان، ص۲۱۲و ۲۱۸.
- همان ، ص۱۸۴.
نویسنده: حمیدالله رفیعی
