کتاب تربیت کودک اثر استاد صفایی حائری (ره)

شناسنامه کتاب تربیت کودک

عنوان کتاب: تربیت کودک

نویسنده: علی صفایی حائری (ع . ص)

موضوع: آموزش و پرورش کودکان

گروه مخاطب: والدین و مربیان

تعداد جلد: ۱

تعداد صفحه: ۸۰

زبان: فارسی

ناشر: لیله القدر

سال انتشار: ۱۳۸۶

آشنایی مختصر با استاد علی صفایی حائری نویسنده کتاب تربیت کودک

تولد

مرحوم استاد شیخ على صفایى حائرى معروف به (عین – صاد) اندیشمند فرهیخته و نویسنده ‌اى توانا و درد آشنا و عارفى سالک، در سال ۱۳۳۰ه.ش، دیده به جهان گشود.

پدرش عباس صفایی حائری از علمای قم و پدربزرگش محمد علی صفایی حائری از علمای نجف بود که به دعوت عبدالکریم حائری یزدی، موسس حوزه علمیه، به قم هجرت کرد.

تحصیلات نویسنده کتاب تربیت کودک

ایشان پس از سپرى نمودن دوران کودکى و اتمام کلاس ششم، در سن سیزده سالگى شروع به تحصیل علوم دینى نمود. دروس سطح حوزه را در مدت حدود سه سال به پایان رسانید.

حاج آقا مهدى بیگدلى و حاج شیخ حسن منتظریان و آقایان باکویى و جلیلى و فشارکى از اساتید ایشان در قسمت ادبیات به شمار مى ‌رفتند. منظومه‌ ى سبزوارى را نزد آقاى بنى‌ فضل و معالم را نزد سید محسن حسابه ‌اى و قوانین را نزد آقاى اعتمادى آموخت. کتاب لمعه را نزد آقایان فاضل هرندى و میرزا ابوالفضل موسوى تبریزى و شهید محراب آیه اللَّه مدنى تلمذ کرد.

رسائل را محضر سید مهدى روحانى و آقاى سبحانى تحصیل نمود و شیخ نصرت الله بناروانى و فاضل قفقازى از اساتید کتاب مکاسب ایشان بودند. و در نهایت هم کفایه را نزد اساتیدى چون آقایان فاضل لنکرانی و محمد تقی ستوده و میرزا حسین نورى فرا گرفت. در دروس خارج حوزه نیز از آقایان شیخ مرتضى حائرى و محقق داماد استفاده کرد.

به نقل خود استاد، عمده‌ آموزگار ایشان در این بخش، مرحوم پدرشان بودند. ایشان خود را در مباحث تفسیرى و تاریخ اسلام متاثر از پدر خویش مى ‌دانست.

هنر و ادبیات

همزمان با شروع دروس حوزوى به مطالعه ‌ى دقیق و وسیع ادبیات معاصر و داستان نویسان ایرانى روى آورد، پس از آشنایى با ادبیات کودکان در سطح مجله ‌هاى کودک آن روزگار و دستیابى به ادبیات نوجوان در سطح وسیع، حدود سن چهارده سالگى بود که به تاریخ ادبیات ایران، اعراب، ژاپن، چین، یونان، اسپانیا، آفریقا، آمریکاى لاتین و کشورهاى غربى روى آورد و با نمونه‌ هایى از شاهکار هاى ادبى در هر دوره آشنا گشت.

در همین دوره بود که با حرف‌هاى فرانتس کافکا و صادق هدایت و تحلیل‌ هاى پوچ گراى غربى و آمریکاى لاتینى و طرح ‌هاى نواگزیستا نسیالیستى و مارکسیستى و تلفیقى از این همه آشنا شد و این ‌ها را از زبان ادبیات مى ‌شنید و جواب مى ‌گفت.

مطالعه ‌ى این همه و بیش از دویست هزار صفحه ادبیات، آن هم در مدت زمان کوتاهى، بیشتر از آن جهت برایش ضرورى بود که احساس مى‌ کرد دانشمندان و ادیبان شرق و غرب، ذهن انسان گرفتار جنگ و سرگشته‌ ى ماشین و سرعت را، با ادبیات تغذیه مى ‌کنند که لازم است با همان زبان در جواب آن ها اقدام کرد.

به طور کلی استاد صفایی به هنر علاقمند بود و برخی از هنرمندان سینما و شاعران با او ارتباط داشتند.

اهمیت مباحث تربیتی در نظر استاد صفایی صاحب کتاب تربیت کودک

دو خصوصیت ایشان، یکى تحصیل و مطالعه‌ ى وسیع در زمینه‌ هاى مختلف و دیگرى دقت و ظرافت، قدرت و تسلط، تواضع و محبت در معاشرت و برخورد با اشخاص مختلف، فامیل و بستگان، او را در زمینه ‌های مذهبى و اعتقادى، انسانى، اجتماعى، سیاسى، تاریخى و ادبیات و هنر، از دیگران متمایز مى‌ ساخت.

او معتقد به طرح کلى مکتب بود و از آن جا که تربیت را مهم ‌ترین نیاز و زیربنایى‌ ترین حرکت هر انسان و جامعه ‌اى مى‌ دید، مباحث تربیتى را از ابتدایى ‌ترین و مقدم ‌ترین مباحث بر مباحث دیگر مى ‌دانست.

اولین کتاب های استاد صفایی حائری

مرحوم صفایی حائری با مسئولیت و سازندگى آغاز کرد و اولین نوشته و کتاب خود را تحت همین عنوان، در حدود سن بیست سالگى به رشته‌ ى تحریر درآورد. پس از آن، دیدار ها و روش ‌ها و تطهیر ها و در ضمن آن ‌ها، اشعار منتشر شد؛ اشعار او نیز خلاصه ‌اى از وضعیت فکرى و اعتقادى و آرمانى او بودند که اولین مجموعه از آن ‌ها در سن حدود شانزده سالگى با عنوان آرامش، به نگارش و تحریر درآمد.

لقب عین . صاد

به خاطر اینکه نوشته ‌ها در قضاوت، مستقل و بدون هیچ گونه پیش داورى مطرح شوند و بدبینى و یا خوش ‌بینى نسبت به نویسنده بر نوشته ‌ها، تاثیر نگذارد، آن‌ها را با اسم (عین صاد) به معنای چشم جلوگیر که مخففى از على صفایى بود منتشر مى‌ شد.

در نقل و انتقال افکار و اندیشه ‌هایش، بخلى نداشت و با اخلاص و عارى از هر گونه کبر و ریایى آن‌ ها را با کمترین و پایین ‌ترین آدم ها در میان مى‌ گذاشت که این ‌ها را از خود نمى ‌دید و رشد یک فکر و اندیشه و پاکى آن را در انتشار آن مى ‌دانست، نه در نگه داشتن و انبار کردن.

وفات

استاد علی صفایی در ۲۲ تیر ۱۳۷۸ه.ش، در راه سفر به مشهد در سانحه تصادف درگذشت و در گلزار شهدای علی بن جعفر (علیهما السلام)، شهر مقدس قم، نزدیک آرامگاه فرزند شهیدش به خاک سپرده شد.

تالیفات علی صفایی حائری

تالیفات در موضوعات تعلیم و تربیت

از جمله کتب استاد صفایی را که می توان در موضوع تعلیم و تربیت کودک از آن ها بهره برد، عبارت اند از:

• تربیت کودک
• مسئولیت و سازندگی
• انسان در دو فصل
• نامه های بلوغ
• صراط
• عوامل رشد، رکود، انحطاط
• آیه های سبز
• رشد

تالیفات در سایر موضوعات

برخی از آثار مهم استاد در حوزه های مختلف را به اختصار اشاره خواهیم کرد:

• روش برداشت از قرآن
• روش نقد (۵جلد)
• تطهیر با قرآن (سه جلد)
• غدیر
• وارثان عاشورا
• مشکلات حکومت دینی
• روابط تکامل زن و مرد
• نظام اخلاقی اسلام
• حرکت
• اخباط
• نگاهی به تاریخ معاصر ایران
• استاد و درس (ادبیات، هنر، نقد)
• امامت
• و…

اهمیت موضوع کتاب تربیت کودک

در تمامی فرهنگ ‌ها، تربیت صحیح کودکان همواره یکی از دغدغه‌ های والدین است. در اسلام نیز با توجه به اهمیت این موضوع دستوراتی از زمان قبل تولد تا سنین مختلف برای تربیت صحیح فرزند ذکر شده است. اما نیاز است با توجه به آموزه های اصیل اسلامی یک نظام تعلیم و تربیت جامع و صحیح کشف شده تا مربیان و والدین با شناخت آن، مسیر روشنی در تربیت فرزند خود ترسیم کنند؛ اهداف، روش ها، وسیله ها، موانع و… از مسائل یک نظام تربیتی است.

اهمیت این نگاه با پیچیدگی و شرایط گوناگون جوامع و تغییر سبک های زندگی روشن تر خواهد شد.

استاد علی صفایی حائری در کتاب تربیت کودک درباره روش ‌های تربیت کودک و عوامل دخیل در تربیت با تاکید بر نقش معلم سخن گفته است.

گزارشی از محتوای کتاب تربیت کودک

کتاب تربیت کودک شامل سه بخش، نقش معلم، روش تربیت کودک و عوامل تربیتی کودک می باشد.

استاد بعد از بیان اهمیت جایگاه معلم و تبیین نیاز او به داشتن اهدافی مشخص، به ویژگی های اهداف صحیح معلمان برای داشتن محرکی صحیح می پردازد.

در ادامه بعد از توضیح روش تربیتی کودک در اسلام، به عوامل تربیت کودک پرداخته می شود. عواملی که در کتاب تربیت کودک ذکر شده اند، عبارت است از: تقلید، رقابت، ترس، قهر، محبت، تشویق، تهدید

فهرست کتاب تربیت کودک

• نقش معلم
• روش تربیت کودک
• مقدمه
• روش تربیتی کودک
• عوامل تربیتی کودک
• عوامل تربیتی کودک
• تقلید
• رقابت
• ترس و مجازات
• قهر
• تهدید و وعده و وعید
• محبت و احسان
• تشویق و توجه و پاداش

برش هایی از متن کتاب تربیت کودک

عوامل تربیتی کودک

کودک انسان، مانند بچه سایر حیوانات نیست فقط شکم و بدن نیست تا برای تولیدش منتظر درآمد و خوراک و لباس باشیم؛ همین که بودجه بود، قطارشان کنیم و همین که تنگدستی پیش آمد شعار بدهیم اولاد کمتر، آسایش بیشتر…

کودک گذشته از آن که شکم و بدن دارد؛ یعنی گذشته از احتیاجاتی راجع به خوراک و پوشاک و مسکن و … صاحب مغز و دارای فکر و روح است و باید به تربیت، به این دو قسمت هم پرداخت. باید این گونه مسائل را هم در نظر گرفت.

و برای این چنین تربیتی، اگر پدر و مادر آمادگی و شناخت داشته باشند، عوامل تربیتی و نیاز ها و طرز برآوردن نیاز های کودک را شناخته باشند، می توانند هفتاد تا فرزند را هم تربیت کنند، در غیر این صورت از عهده یک نصفه اش هم بر نمی آیند.

رقابت

تقلید شخصیت کودک را بزرگ کردن بود و رقابت شخصیت کودک را تحریک کردن است و اراده کودک را بارور کردن است. در نتیجه، تحریک های عقده آور و مقایسه های تحقیر کننده را نمی توان به حساب رقابت گذاشت؛ مثل این که بگویند: خاک بر سرت تو هیچی نمی شوی! تو خری! تو بدبختی! تو نمی توانی فلان کار را انجام دهی ولی محمود پسر خاله ات انجام داده و یا حسن برادرت فلان کار را کرده!

این گونه گفتگو ها شکستن شخصیت کودک است و جز ایجاد دشمنی و حسادت بین کودکان نتیجه ای ندارد و در واقع این رقابت نیست، بلکه تلقین ضعف و زبونی و تحقیر است.

تو از فلانی زرنگتری، تو با استعداد تری، تو می توانی بهتر از او باشی، ولی بی حال و سر به هوا و بازیگوش هستی ببین فلانی نصف لنگ تو نیست و این کارها را انجام داده، تو که به این بزرگی و به این زرنگی هستی چرا این جا نشسته ای؟

این طرز گفتگو ها، کودک را با استعداد ها و ظرفیت هایش آشنا می کند و حرکت می دهد و جلو می دارد.

جمع بندی معرفی کتاب تربیت کودک

استاد صفایی حائری از جمله متفکران اسلامی می باشد که اندیشه های او دارای ساختار و نظام دقیق است؛ بخش مهم و اساسی تفکرات او را مباحث تربیتی و تربیت کودک تشکیل می دهد.

در کتاب تربیت کودک ایشان به صورت اجمالی به روش ها و عوامل تربیت کودک پرداخته شده است که البته برای تکمیل مباحث در حوزه پرورش کودک باید به سایر کتب تربیتی ایشان مراجعه شود؛ از طرفی باید به این نکته هم توجه داشت که غالب مطالب در این کتب، به روشن کردن نظام تربیتی، کلیات و مبانی اختصاص داده شده که لازم است برای اجرا و عملی شدن آن ها به صورت جزیی در مسائل کودکان، مورد دقت بیشتری قرار بگیرند.

محقق: محمد ارباب