- زمان مطالعه : 6 دقیقه
- توسط : حمید الله رفیعی
- 0 نظر
پیامبر اسلام (ص) در قرآن کریم، پیامبر امی معرفی شده است. معنای آن این است که آن حضرت از کسی نوشتن و خواندن نیاموخته است؛ هر چند می توانسته است که بنویسد و بخواند.
نبوت و رسالت اقتضا می کند که نبی و پیامبر، استاد نداشته و شاگرد کسی دیگری نباشد. زیرا در صورت شاگرد بودن، این استاد است که برتر از پیامبر خواهد بود و نبوت او در اثر شاگردی در معرض خدشه قرار گرفته و کسی از او به عنوان پیامبر الهی پیروی نخواهد کرد.
تاریخ انبیای الهی نیز گواه روشن بر این است که آنان شاگرد هیچ استادی نبوده و مستقیما با خداوند متعال ارتباط داشته و دارای علم لدنی بوده اند. بر همین اساس پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) قبل از بعثت نزد هیچ استادی درس نخوانده و تمام علوم آن حضرت خدا دادی بوده است.
پیامبر امی در قرآن کریم
قرآن کریم در دو آیه شریفه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را «امی» معرفی کرده است. در یکی از آیات می فرماید: «الَّذینَ یتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِی الْأُمِّی الَّذی یجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراهِ وَ الْإِنْجیلِ…[۱] ؛ همانها که از فرستاده (خدا)، پیامبر «امى» پیروى مى کنند؛ پیامبرى که صفاتش را، در تورات و انجیلى که نزدشان است، مىیابند…»
در آیه دیگر می فرماید: «قُلْ یا أَیهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیکُمْ جَمیعاً الَّذی لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ یحْیی وَ یمیتُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ النَّبِی الْأُمِّی الَّذی یؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ کَلِماتِهِ وَ اتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ[۲] ؛
بگو: اى مردم! من فرستاده خدا به سوى همه شما هستم؛ همان خدایى که حکومت آسمانها و زمین، از آن اوست؛ معبودى جز او نیست؛ زنده مىکند و مىمیراند؛ پس ایمان بیاورید به خدا و فرستادهاش، آن پیامبر درس نخوانده اى که به خدا و کلماتش ایمان دارد؛ و از او پیروى کنید تا هدایت یابید!»
در این دو آیه شریفه به صراحت از پیامبر امی سخن گفته شده است و این کلمه صفت پیامبر اسلام قرار داده شده است و در هردو آیه شریفه به ایمان به پیامبر امی اشاره شده و دستور به متابعت از او داده شده است.
مراد از پیامبر امی
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در چهل سالگی به نبوت مبعوث گردید. آن حضرت تا زمان بعثت نه کتابی خوانده و نه چیزی نوشته است. به همین دلیل پیامبر امی و درس نخوانده معرفی شده است تا مخالفین و بهانه جویان نگویند که آن حضرت دین اسلام را از کتاب های یهود و نصارا کپی برداری نموده و ادعای نبوت کرده است.
درباره مفهوم «امى» سه احتمال معروف وجود دارد، نخست اینکه به معناى درس نخوانده است، دوم اینکه به معناى کسى است که در سرزمین مکه تولد یافته و از مکه برخاسته است، سوم به معناى کسى است که از میان امت و توده مردم قیام کرده است، ولى معروف تر از همه تفسیر اول است که با موارد استعمال این کلمه نیز سازگارتر مى باشد، اما مانعی ندارد که ممکن است هر سه معنى با هم مراد باشد.
در اینکه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به مکتب نرفت و خط ننوشت، در میان مورخان بحثى نیست و قرآن نیز صریحاً درباره وضع پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قبل از بعثت مىگوید «وَ ما کُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِیمِینِکَ إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ؛[۳] پیش از این نه کتابى مى خواندى و نه با دست خود چیزى مى نوشتى تا موجب تردید دشمنان تو گردد که مى خواهند سخنان تو را ابطال کنند».[۴]
اینکه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) پیامبر امی بوده است با وضعیت فرهنگی حجاز و مکه مطابقت دارد؛ زیرا اصلاً بر مردم حجاز و مکه فرهنگ جاهلیت حاکمیت داشته و درس خواندن و نوشتن در این منطقه رایج نبوده است.
بلاذری می گوید در هنگام ظهور اسلام در عربستان تنها هفده نفر مرد سواد نوشتن و خواندن داشته است و اسامی همه آن ها مشخص و معروف است. از میان زنان تنها یک نفر به نام شفاء دختر عبدالله نوشتن می دانسنته است.[۵]
مسلما در چنین محیطى اگر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نزد معلمى خواندن و نوشتن را آموخته بود کاملا معروف و مشهور مى شد. و در هر حال وجود این صفت در پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تاکیدى در زمینه نبوت او بود تا هر گونه احتمالى جز ارتباط به خداوند و جهان ما وراء طبیعت در زمینه دعوت او منتفى گردد.
حتی پس از بعثت نیز در هیچ یک از تواریخ نقل نشده است که او خواندن و نوشتن را از کسى فرا گرفته باشد، بنا بر این او تا پایان عمر پیامبر امی بوده است و بر امی بودنش باقى بود.[۶]
به همین مناسبت شاعر فارسی زبان حافظ شیرازی شعری سروده که دو بیت آن از این قرار است:
ستاره‌ای بدرخشید و ماه مجلس شد دل رمیده ما را رفیق و مونس شد
نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت به غمزه مسئله آموز صد مدرس شد[۷]
تفاوت بین امی بودن و بی سواد بودن
پیامبر امی به معنای پیامبر بی سواد نیست. توجه به این مطلب لازم است که درس نخواندن غیر از بى سواد بودن است و کسانى که کلمه«امى» را به معناى«بىسواد» تفسیر مى کنند، گویا به این تفاوت توجه ندارند؛ زیرا هیچ مانعى ندارد که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به تعلیم الهى، خواندن و نوشتن را بداند، بى آنکه نزد انسانى فراگرفته باشد؛ زیرا چنین اطلاعى بدون تردید از کمالات انسانى است و مکمل مقام نبوت است.
شاهد این سخن روایتی است که در آن آمده است. جعفر بن محمد از امام محمد تقی (علیه السلام) پرسید: «یا بْنَ رَسُولِ اللَّهِ، لِمَ سُمِّی النَّبِی (صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ) الْأُمِّی؟
فَقَالَ: «مَا یقُولُ النَّاسُ؟» قُلْتُ: یزْعُمُونَ أَنَّهُ إِنَّمَا سُمِّی الْأُمِّی لِأَنَّهُ لَمْ یحْسِنْ أَنْ یکْتُبَ. فَقَالَ (عَلَیهِ السَّلَامُ): «کَذَبُوا عَلَیهِمْ لَعْنَهُ اللَّهِ، أَنَّى ذَلِکَ وَ اللَّهُ یقُولُ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ: هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یتْلُوا عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَ یزَکِّیهِمْ وَ یعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ فَکَیفَ کَانَ یعَلِّمُهُمْ مَا لَمْ یحْسِنْ؟ وَ اللَّهِ لَقَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ) یقْرَأُ وَ یکْتُبُ بِاثْنَینِ- أَوْ قَالَ بِثَلَاثَهٍ- وَ سَبْعِینَ لِسَاناً…».[۸]
ای فرزند رسول خدا چرا نبى اکرم را امى می گفتند؟
فرمود: مردم چه می گویند در این موضوع؟ عرض کردم مردم گمان می کنند که چون آن حضرت نمی توانست بنویسد و بخواند حضرتش را امى گفتند! فرمود: دروغ می گویند، لعنت خدا بر آن ها باد، چگونه چنین چیزى مى شود که پیغمبر نمی توانست بخواند و بنویسد! با اینکه خداوند در کتاب محکم خود قرآن مجید می فرماید:
او است خدائى که میان عرب امى (که خواندن و نوشتن را نمی دانستند) پیغمبرى بزرگوار از جنس همان مردم مبعوث به رسالت فرمود تا برایشان آیات وحى خدا را تلاوت کند و ایشان را از جهل و صفات ناپسند و اخلاق زشت پاک سازد و شریعت و کتاب آسمانى و حکمت الهى به آن ها بیاموزد.
پس وقتى که خدا بفرماید: پیغمبر تلاوت آیات می نمود و مردم را تعلیم کتاب می کرد، آیا چنین پیغمبرى نمی توانست بخواند و بنویسد؟! بخدا قسم رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلم به هفتاد و سه زبان می خواند و می نوشت.
این حدیث به صراحت می گوید که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هم می توانسته بخواند و هم بنویسد هرچند درس نخوانده و پیش کسی شاگردی نکرده است. اما براى اینکه جایى براى کوچک ترین تردید براى دعوت او نماند از این توانایى استفاده نمىکرد.[۹]
ممکن است گفته شود در دو روایتی که از ائمه اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده، صریحاً تفسیر«امى» به درس نخوانده، نفى گردیده است، و تنها به معنى کسى که به «ام القرى” (مکه) منسوب است، تفسیر شده است.[۱۰]
در پاسخ مى گوئیم اولاً در این روایات گفته نشده است که پیامبر اسلام درس خوانده و استاد داشته است، بلکه همانگونه که بیان شد در این روایات از توانایی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) بر نوشتن و خواندن سخن گفته شده است. [۱۱]
البته تفسیر پیامبر امی به اینکه پیامبر اسلام منسوب به ام القرا بوده یکی از اقوال است و در هر صورت به معنای بی سواد بودن آن حضرت نیست.
نتیجه گیری
پیامبر امی به معنای پیامبر بی سواد نیست بلکه به این معناست که پیش کسی درس نخوانده است. همچنین هیچ گونه دلیل معتبرى در دست نداریم که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قبل از نبوت یا بعد از آن عملا چیزى را خوانده یا نوشته باشد. این موضوع منافاتى با آن ندارد که آن حضرت به تعلیم پروردگار قادر بر خواندن یا نوشتن بوده باشد.
نویسنده: حمیدالله رفیعی
پی نوشت ها
[۱] . اعراف، ۱۵۷.
[۲] . اعراف، ۱۵۸.
[۳] . عنکبوت، ۴۸.
[۴] . تفسیر نمونه، ج۶، ص۴۰۰.
[۵]. فتوح البلدان، ص۴۵۳.
[۶] . تفسیر نمونه، ج۶، ص ۴۰۱.
[۷] . دیوان حافظ، غزل ۱۶۷.
[۹] . تفسیر نمونه ، ج۶، ۴۰۲.
[۱۰]. رک: همان.
[۱۱] . تفسیر نمونه، ج۶، ص۴۰۲.
منابع
۱. قرآن کریم
۲. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه ، چ ۱۰، ۱۳۷۱ ش.
۳. بلاذری، احمد بن یحی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبه الهلال، ۱۹۸۸م.
۴. دیوان حافظ،
۵. ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، ج۱، ص۱۲۴، قم، کتاب فروشى داورى، چ۱، ۱۳۸۵ ش / ۱۹۶۶ م.
لطفا نظرتان را درباره این محتوا بنویسید
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی