- زمان مطالعه : 6 دقیقه
- توسط : رحمت الله ضیایی
- 0 نظر
محمد بن منصور مشهور به مهدی عباسی، (۱۲۶-۱۶۹ق) سومین خلیفه عباسی پس از سفاح و منصور دوانیقی و هم عصر امام کاظم (علیه السلام). او از سال ۱۵۸ق تا سال ۱۶۹ق خلافت را برعهده داشت.
برخی معتقدند که مسئله مهدویت و اهداف موعودگرایانه پدرش منصور، در اتصاف او به لقب مهدی نقش داشته است. مهدی عباسی در ۱۵۹ق، امام کاظم (علیه السلام) را به بغداد احضار و مدتی زندانی کرد.
مهدی عباسی در ابتدای خلافت خود، از قتل و آزار شیعیان جلوگیری می کرد. او شیعیان زندانی را آزاد نمود و برای آنها مقرری معین کرد، اما به تدریج سیاست خود را در برخورد با شیعیان تغییر داد. در زمان او شورش هایی صورت گرفت که توسط حکومت سرکوب شدند. وی چندین مرتبه به روم و هند لشکر کشید.
محمد بن عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس، ملقب به مهدی[۱] سومین خلیفه عباسی پس از سفاح و منصور دوانیقی است.[۲] وی در سال ۱۲۶ق در حمیمه در نزدیکی مکه متولد شد.[۳] پدرش منصور دوانیقی توجه ویژه ای به تربیت او داشت و از نوجوانی منصب های مهمی به او واگذار می‌کرد.[۴]
در سال ۱۴۷ق، منصور او را ولیعهد خود نمود.[۵] او در تیزهوشی و بخشش و نرمخویی زبانزد بود[۶] و بعد از مرگ پدرش در روز ۱۷ ذی حجه سال ۱۵۸ق[۷] یا ۱۵۹ق[۸] به خلافت رسید.
مهدی عباسی دو پسر خود، هادی و هارون را به ترتیب و پیاپی ولیعهد خود کرد.[۹] هرچند در اواخر عمر خود از ولیعهدی هادی پشیمان بود، اما موفق به تغییر ولیعهد نشد.[۱۰]
اتصاف به لقب مهدی
به باور پژوهشگران معاصر، لقب مهدی برای محمد بن منصور، با هدف تضمین حمایت و پشتیبانی مردم[۱۱] و در تقابل با ادعای مهدویت نفس زکیه، انتخاب شده است.[۱۲]
بر این اساس، گفته شده که عباسیان تلاش کردند مهدی عباسی را مهدی موعودِ ذکر شده در احادیث پیامبر معرفی کنند تا از این طریق حمایت مردم را جلب کرده و حکومت عباسی را حفظ کنند.[۱۳]
مرگ
مهدی عباسی، در سال ۱۶۶ق[۱۴] یا ۱۶۹ق[۱۵] پس از ۱۰ سال خلافت در منطقه ماسبذان[۱۶] (ایلام امروزی) در روستای روذ درگذشت.[۱۷] درباره اینکه مهدی عباسی با سم کشته شده یا در حال تمرین برای شکار آهو درگذشته، اختلاف وجود دارد.[۱۸]
برخورد با امام کاظم (علیه السلام)
مهدی عباسی، امام کاظم (علیه السلام) را در سال ۱۵۹ق از مدینه به بغداد فراخواند و زندانی کرد.[۱۹]
پس از مدتی، امام هفتم شیعیان، پس از سوگند خوردن مبنی بر عدم قیام علیه حکومت وقت، از زندان آزاد شد و تا آخر دوره حکومت مهدی عباسی تحت نظر بود.[۲۰] امام کاظم (علیه السلام)، پس از این، به یاران خود توصیه کرد تقیه کنند.[۲۱]
برخی پژوهشگران معاصر، شهادت امام صادق (علیه السلام) و انشعاب شیعیان را سبب تضعیف موقعیت امام کاظم (علیه السلام) و در نتیجه، وادار شدن وی به برگزیدن تقیه دانسته اند.[۲۲]
بر همین اساس، حکومت عباسی اقدامی علیه امام کاظم (علیه السلام) و پیروانش انجام نداد.[۲۳] با این حال، به تدریج پیروان دیگر فرقه های شیعه به یاران امام کاظم ملحق شدند و امامیه از دیگر فرقه های شیعه مقتدرتر شد. به همین دلیل، مهدی عباسی، شیعیان را محدود ساخت و امام کاظم را زندانی کرد.[۲۴]
برخورد با شیعیان
مهدی عباسی ابتدا تلاش کرد رضایت مردم را جلب کند.[۲۵] او بیشتر اموال به جای مانده از حکومت پدرش را که با سختگیری و مصادره اموال مردم، به خصوص شیعیان، به دست آمده بود، به صاحبانش برگرداند و سبب خشنودی آنها را فراهم نمود.[۲۶]
وی در ابتدا از قتل و آزار شیعیان جلوگیری کرد و آنان را از زندان آزاد[۲۷] و برای‌شان مقرری تعیین کرد.[۲۸] اما سرانجام سومین خلیفه عباسی، به تدریج شیعیان را محدود ساخت و سیاست ترساندن و آزار و اذیت آنان را دنبال کرد.[۲۹]
مهدی عباسی پس از کسب قدرت، اقداماتی را در زمینه‌های سیاست داخلی انجام داد که سبب آرامش و امنیت نسبی جامعه در زمان حکومت او شد.[۳۰] از همین رو، برخی معتقدند که حکومت او، دوره انتقال از خشونت و سرکوبِ خلفای اول عباسی، به دوره اعتدال و نرمخویی خلفای بعدی بوده است.[۳۱]
سرکوب شورش‌ها و لشکرکشی به روم و هند
در دوره حکومت مهدی عباسی، حرکت ها و شورش هایی بر ضد حکومت شکل گرفت. او در اقدام اول، با تحرک زنادقه که در حال گسترش بودند مقابله کرد.[۳۲]
شورش مقنع،[۳۳] شورش یوسف برم در سال ۱۶۰ق در خراسان،[۳۴] شورش عبدالله بن مروان در سال ۱۶۱ق در سرزمین شام، [۳۵] و شورش خوارج به فرماندهی عبدالسلام یشکری، در سال ۱۶۲ق،[۳۶] در دوره حکومت مهدی عباسی رخ داد و تمامی آنها سرکوب شد.[۳۷]
مهدی عباسی در چند مرحله به روم لشکر کشید. در سال ۱۵۹ق عباس بن محمد را با لشکری انبوه به بلاد روم فرستاد و تا آنقره در آسیای صغیر پیش رفت.[۳۸] همچنین در سال ۱۶۵ق، سپاهی بزرگ را به فرماندهی پسرش هارون به روم فرستاد و موفق شد تا خلیج قسطنطنیه پیش رود.[۳۹] وی همچنین در سال ۱۶۰ق، سپاهی را از طریق دریا به سمت هند روانه ساخت و شهر باربد را پس از محاصره به تصرف درآورد.[۴۰]
پی نوشت ها
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۱۰.
- مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۵۰۱-۵۰۲.
- ابن کثیر، البدایه و النهایه، بیروت، ج۱، ص۱۵۱.
- خضری، تاریخ خلافت عباسی، ۱۳۸۳ش، ص۴۴.
- طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۷۳.
- مسعودی، تنبیه و الاشراف، قاهره، ص۲۹۷؛ ابن الطقطقی، الفخری، ۱۴۱۸، ص۱۷۹.
- دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۶۸ش، ص۳۸۶.
- مقدسی، البدء و التاریخ، بیروت، ج۶، ص۹۵.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۲۴.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۰۱.
- عمر، «فرهنگ مهدویت در لقب های خلفای عباسی»، ص۱۷۰.
- طباطبایی، «گونه های چالش آفرینی عباسیان نخستین در مسئله امامت،» ص۱۳۵.
- طباطبایی، «گونه های چالش آفرینی عباسیان نخستین در مسئله امامت»، ص۱۳۵.
- مقدسی، البدء و التاریخ، بیروت، ج۶، ص۹۹.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۰۱.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۰۱.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۶۸.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۶۸.
- ابن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۳؛ حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عج)، ۱۳۷۶ش، ص۶۶.
- ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۶، ص۸۵.
- حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عج)، ۱۳۷۶ش، ص۶۵.
- حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عج)، ۱۳۸۳ش، ص۶۵.
- حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عج)، ۱۳۸۳ش، ص۶۶.
- حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عج)، ۱۳۷۶ش، ص۶۶.
- طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۷۳.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۹۴.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۱۸.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۹۴.
- حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عج)، ۱۳۷۶ش، ص۶۵.
- خضری، تاریخ خلافت عباسی، ۱۳۸۳ش، ص۴۵.
- طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۷۲.
- طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۷۶.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۳۵؛ ابن مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۴۶۶؛ مقدسی، البدء و التاریخ، بیروت، ج۶، ص۹۷، ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۶، ص۳۸؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۰، ص۵؛ گردیزی، زین الاخبار، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۵؛ ابن العبری، تاریخ مختصر الدول، ۱۹۹۲م، ص۱۲۶.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۹۷؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۲۴؛ مقدسی، البدء و التاریخ، بیروت، ج۶، ص۹۷، ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۶، ص۴۳.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۳۵.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۴۲.
- طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۷۸.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۴۴.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۵۲.
- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۱۶؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۶، ص۴۶.
- وی دستور داد تا سازمانی برای مقابله با زنادقه به نام صاحب الزنادقه برپا شود. این سازمان به شدت با زندیق ها برخورد کرد و گروه بسیاری را به این اتهام از میان برد.(خضری، تاریخ خلافت عباسی، ۱۳۸۳ش، ص۵۰.)
- یوسف بن ابراهیم بَرم، رهبر جنبش سیاسی دینی خراسان درنیمه دوم سده دوم.(رضا زاده لنگرودی، «برم»، ج۳، ص۱۹۵)
منبع
- ابن اثیر، عزالدین، الکامل، بیروت، دار صادر، ۱۹۶۵م.
- ابن جوزی، سبط، تذکره الخواص، قم، منشورات شریف الرضی، ۱۴۱۸ق.
- ابن الطقطقی، محمد بن علی، الفخری، تحقیق عبد القادر محمد مایو، بیروت، دار القلم العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- ابن العبری، غریغوریوس الملطی، تاریخ مختصرالدول، تحقیق انطون صالحانی الیسوعی، بیروت، دار الشرق، چاپ سوم، ۱۹۹۲م.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، دارالفکر، بیروت، بی تا.
- ابن مسکویه، ابوعلی مسکویه الرازی، تجارب الامم، تحقیق ابو القاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
- حسین، جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه سید محمدتقی آیت اللهی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۶ش.
- خضری، سید احمدرضا، تاریخ خلافت عباسی، تهران، سمت، ۱۳۸۳ش.
- دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- رضازاده لنگرودی، رضا، «برم»، در دانشنامه جهان اسلام(ج۳)، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش،
- طباطبایی، سید محمدکاظم، «گونه های چالش آفرینی عباسیان نخستین در مسئله امامت»، پژوهش های اعتقادی-کلامی، سال سوم، شماره نهم، بهار ۱۳۹۲.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.
- طقوش، محمد سهیل، دولت عباسیان، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۳ش.
- عمر، فاروق، «فرهنگ مهدویت در لقب های خلفای عباسی»، ترجمه علام‌حسن محرمی، مجله تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، شماره ۱، بهار ۱۳۸۳ش.
- گردیزی، عبدالحی بن ضحاک ابن محمود، زین الاخبار، تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- مسعودی، علی بن الحسین، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دار الصاوی، بی تا.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بیروت، مکتبه الثقافه الدینیه، بی تا.
- یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی تا.
لطفا نظرتان را درباره این محتوا بنویسید
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی