فوقیت خداوند و جهت داشتن خدا از عقاید خاص وهابیت

یکی از عقاید فرقه وهابیت اعتقاد به فوقیت خداوند است. مراد از فوقیت خداوند در نگاه وهابیت این است که خداوند در جهت فوق قرار دارد. یعنی وقتی ما در زمین هستیم خداوند در آسمان است.

این عقیده وهابیت از عقاید ابن تیمیه گرفته شده است. احمد بن عبدالحلیم معروف به ابن تیمیه حَرّانی (۶۶۱ – ۷۲۸ ق) از اندیشمندان تاثیرگذار سلفی بر وهابیت است. عقاید وهابیت در مسائل مختلف مثل توحید، شرک، عبادت، شفاعت، تبرک،  توسل و همچنین در مسائل مربوط به نبوت از ابن تیمیه گرفته شده است. ابن تیمیه فتاوا و آراء بسیاری دارد که از دیدگاه علمای مذاهب اهل سنت و شیعه مورد قبول نبوده و  نقدها و ردیه‌ های بسیاری بر آثار او نوشته ‌اند. بسیاری از دیدگاه‎ های جریان ‎های سلفی در اندیشه ‌های ابن‎تیمیه ریشه دارد.

وهابیت به تبعیت از ابن تیمیه می­ پندارد که خداوند در جهت فوق و بالا قرار دارد و آن را یک امر ضروری و فطری می­ دانند. ابن تیمیه که از ریشه ­های مهم و اساسی وهابیت است؛ چگونگی فوقیت خداوند را این­گونه بیان می ­کند: هوا فوق زمین است ابر فوق هوا است و آسمان ­ها فوق ابرها و زمین است و عرش فوق آسمان ­ها است و خداوند در فوق همه این ها قرار دارد.[۱]

ابن تیمیه در توجیه این سخن خود می­ گوید این اعتقاد با عقل و فطرت سازگار می­ باشد. [۲] و در مقام استدلال این مطلب را مورد تاکید قرار داده و می گوید کسانی که قائل به رویت خداوند هستند ولی اعتقاد به فوقیت خداوند ندارند و برای خدا جهت فوق را ثابت نمی­ دانند گفته­ آن ها به حکم ضروری عقل معلوم الفساد است![۳]

سوالات ما

۱. آیا این سخن وهابی ها و ابن تیمیه مبنی بر فوقیت خداوند با قرآن کریم در تضاد نیست؟ زیرا خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم به صراحت می ­فرماید: «فاینما تولوا فثم وجه الله؛ به هر سو رو کنید پس خدا آن­جا است.»^[۴] وهابی ها این آیه شریفه را چگونه معنا می کنند؟

۲. آیا فوقیت خداوند با آیه «وَ هُوَ مَعَکمُ‏ أَیْنَ مَا کُنتُم‏؛ و هر جا باشید او با شما است».^[۵] مخالف نیست؟ آیا وهابی ها با این اعتقاد خود با صریح این آیات قرآن کریم مخالفت نکرده است؟

۳. ابن تیمیه و به تبع او وهابی ها با چه دلیلی معتقد به فوقیت خداوند شده اند؟ ابن تیمیه با چه دلیلی گفته است که فوقیت خداوند با عقل و فطرت سازگار است؟

۴. ابن تیمیه رویت خدا را دلیل بر فوقیت خداوند و جهت داشتن او پنداشته است در حالی که خود رویت خداوند از نظر عقل باطل است؛ آیا ممکن است یک امر باطل دلیل بر اثبات فوقیت خداوند باشد؟

اضافه بر این امام على (علیه السلام) در پاسخ کسى که از حضرتش پرسید: «یا امیر المؤمنین هل رایت ربک، اى امیر مؤمنان! آیا هرگز خداى خود را دیده‏ اى؟ فرمود: ا اعبد ما لا ارى، آیا کسى را که ندیده ‏ام پرستش کنم؟ سپس افزود: لا تدرکه العیون بمشاهده العیان، و لکن تدرکه القلوب بحقایق الایمان، چشم ها هرگز او را آشکارا نمى ‏بینند، اما دل ها با نیروى ایمان وى را درک مى‏ کنند».^[۶]

۵. آیا وهابی ها با این اعتقاد صفات مخلوقات را براى خدا قائل نشده اند؟ مثلا همان گونه که مخلوقات خداوند به دلیل جسم داشتن نیاز به مکان دارند و قابل رویت هستند خداوند هم مانندآنان نیاز به مکان خاصی دارد. آیا این عقیده سبب دور افتادن از معرفت ‏خداوند و آلوده شدن به شرک نیست؟

۶. ابن تیمیه در جایی دیگری اعتراف نموده است که خداوند دارای جهت نیست و آن را متناقض با رویت خداوند دانسته است. به همین دلیل او به وجود تناقض در قول به رویت خداوند اقرار نموده و آن را با تناقضش پذیرفته است. او می­ گوید: اگر چه در این قول تناقض وجود دارد چون از یک طرف باید قائل شویم خدا دیده می ­شود و از طرف دیگر باید بگوییم خداوند دارای جهت نیست ولی این تناقض بهتر است از اینکه گفته شود خداوند اصلا دیده نمی ­شود . چون رویت خداوند موافق با حکم عقل است.^[۷] آیا ابن تیمیه فراموش کرده است که خداوند دارای جهت نیست یا اینکه فوقیت خداوند مستلزم جهت نیست؟

نویسنده: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . ابن تیمیه،  ابو العباس، احمد بن عبدالحلیم الحرانی، منهاج السنه، ج ۱، ص۲۶۳،  مصر،  بولاق، اول، ،۳۲۱ ق.

[۲] . همان،  ص ۲۱۹.

[۳] . همان، ص ۲۱۷.

[۴] . سوره بقره، آیه ۱۱۵.

[۵] . سوره حدید، آیه ۴.

[۶] . نهج البلاغه،خطبه ۱۷۹.

[۷] . ابن تیمیه،  منهاج السنه، ج  ۲، ص ۷۶ ، بولاق، مصر.