ازدواج ممنوع؛ با چه افرادی نمی توان ازدواج کرد؟

یکی از مسائل مهم در فرایند انتخاب همسر و ازدواج، موضوع «ازدواج ممنوع» است. منظور از ازدواج ممنوع، ازدواج با افرادی است که نمی توان با آنها ازدواج کرد و چنین ازدواجی صحیح و مشروع نبوده و باطل است.

جایگاه و اهمیت ازدواج

ازدواج، نهادی مدنی در حقوق ایران است که علاوه بر این که واجد آثار حقوقی و مدنی زیادی می باشد، از نظر دینی هم، امری بسیار پسندیده بوده و دارای آثار معنوی و اخروی نیز هست. لذا مجرد ماندن و ترک این شیوه حسنه، سرزنش و نکوهش شده است و چنانچه فردی به خاطر ازدواج نکردن مرتکب گناه شود تجرد وی، حرام خواهد بود. به همین دلیل آشنا بودن با قواعد حاکم بر این نهاد، امری لازم است.

ازدواج ممنوع

یکی از قواعد مهم حاکم در ازدواج، موضوع ممنوعیت نکاح با بعضی افراد است که در اصطلاح به آن ازدواج ممنوع گفته می شود. لذا باید با کسی ازدواج کرد که از نظر شرعی و قانونی، برای آن مانعی وجود نداشته باشد. در این بحث ذیلاً به بررسی موضوع ازدواج ممنوع و ممنوع بودن ازدواج با گروهی از زنان و مردان می پردازیم که درقانون مدنی ایران آن را جزء «موانع نکاح» شمرده اند.

اقسام موانع نکاح (ازدواج ممنوع)

از دیدگاه مقررات ایران، مانع نکاح در پنج دسته جای می گیرد:

۱- ناشی ازخویشاوندی نسبی
۲- ناشی از خویشاوندی سببی
۳- ناشی از خویشاوندی رضاعی
۴- موارد متفرقه
۵- رعایت مصالح کشور

الف – موانع ناشی از خویشاوندی نسبی (خونی)

۱- ازدواج با پدر و اجداد پدری و با مادر و جده ها مادری.
۲- ازدواج با فرزندان و نوه ها و نتیجه ها، هرچه قدر که پایین تر برود.
۳- ازدواج با برادر و خواهر و اولاد و نوه ها و نتیجه های آنان.
۴- ازدواج با عمه، خاله، عمه و دایی هایی خود و عمه و خاله و عموها و دایی ها پدر و مادر و اجداد.

ب – موانع ناشی از خویشاوندی سببی

ازدواج ممنوع در خویشاوندی سببی، دارای مسائل و فروعات مختلفی است که در این بخش به مهمترین آنها اشاره می شود:

۱-مرد نمی تواند با مادر و نیز جده های زن خود و نیز مادر و جده های رضاعی زن خود ازدواج کند و این ازدواج ممنوع بوده و حرمت آن، ابدی است. یعنی اگر مردی فقط برا چند دقیقه با زنی حتی ازدواج موقت نماید و حتی آنها همدیگر را هم نبینند، این محرمیت حاصل شده و آن مرد با مادر و جده های نسبی یا رضاعی همسر فعلی یا سابق خود برای همیشه محرم است.

۲-زن نیز نمی تواند با پدر و اجداد نسبی یا رضاعی شوهر خود ازدواج کند و تفصیل آن نیز مانند مورد بالا درباره زن نیز صادق خواهد بود.

۳-زن پدر یا اجداد نسبی یا رضاعی انسان، برای همیشه بر وی حرامند و ازدواج با آنها ممنوع است؛ لذا اگر زنی و لو چند دقیقه نیز به عقد مردی درآید و بعد هم جدا شود، برای همیشه به پسر و نوه و نتیجه های آن مرد، حرام خواهد بود.

۴-عروس نیز برای همیشه به پدر شوهر و اجداد شوهرش حرام بوده و ازدواج پدر شوهر و اجداد شوهرش با وی، ازدواج ممنوع است.

تذکر: محرمیت حاصله از ازدواج های یاد شده، هم شامل ازدواج دائم و هم شامل ازدواج موقت می شود. وجود رابطه زناشویی لازم نیست و صرف جاری شدن صیغه نکاح، کافی برای این محرمیت خواهد بود.

۵-اگر مردی با زنی ازدواج کند و آن زن، دختر یا دخترانی از شوهر قبلی اش داشته باشد، تا زمانی که این زن در عقد مرد است این دختران نیز با پدر خوانده شان محرم هستند و اگر بین زن و شوهر مزبور، رابطه زناشویی واقع نشده باشد پس از جدا شدن، مجدداً این دختر بر پدرخوانده سابقش نامحرم خواهد بود و می تواند با وی ازدواج کند اما اگر بین زن و شوهر مزبور، رابطه زناشویی رخ داده باشد، دختر زن به پدر خوانده یا همان شوهر مادرش، برای همیشه محرم است. جدایی مادر نیز نقشی در این میان نخواهد داشت.

۶-یکی از موارد ازدواج ممنوع، ازدواج همزمان با دو یا چند خواهر است. کسی نمی تواند همزمان با دو یا چند خواهر ازدواج کند. لذا اگر مردی با زنی ازدواج نماید، تا زمانی که از وی جدا نشده، نمی تواند با خواهرش ازدواج کند که البته هر چند این ازدواج ممنوع است ولی در این مورد خواهر زن، محرم شرعی که ملزم به رعایت حجاب نیست نخواهد بود بلکه از این جهت نامحرم است.

تذکر: اگر مردی زنش را طلاق رجعی (طلاقی که مرد می تواند باز زن را به ازدواج خود در آورد) دهد، چون در این نوع طلاق در عِدّه قانونی (مدتی که زن پس از طلاق یا فوت شوهر نباید ازدواج کند)، زن همانند زوجه مرد فرض می شود، تا پایان عده، حق ازدواج با خواهر زن وجود ندارد ولی در سایر طلاق ها یا عدّه عقد موقت، می توان در ایام عِدّه با خواهر زن ازدواج نمود و در این  صورت ازدواج ممنوع نیست.

۷-یکی دیگر از موارد ازدواج ممنوع، ازدواج با برادرزاده یا خواهرزاده زوجه، بدون اذن اوست. لذا اگر مردی بدون کسب اجازه همسرش با برادرزاده یا خواهرزاده او ازدواج کند این عقد جایز و صحیح نخواهد بود ولی اگر بعداً بتواند رضایت همسرش را کسب کند، ازدواج قبلی نافذ می گردد و نیاز به عقد مجدد نمی باشد. اما اگر همسرش از موضوع عقد با خبر شود و آن را تنفیذ (تأیید) نکند، عقد باطل شده و ازدواج ممنوع می شود.

تذکر: اگر مردی با زنی ازدواج کند، می تواند بعداً با خاله یا عمه وی ازدواج نماید و نیازی به اعلام موضوع به زن خود ندارد.

۸-اگر مردی سه بار متوالی همسر خود را طلاق دهد، پس از وقوع طلاق سوم (سه طلاقه)، این زوجه مطلقه بر مرد حرام می شود خواه با وی رابطه زناشویی داشته یا نداشته باشد.

اگر مرد بخواهد دوباره با وی ازدواج کند، باید این زن با مرد دیگری ازدواج دائم نموده و با وی رابطه زناشویی نیز داشته باشد و سپس از وی جدا شود و زن پس از تمام شدن ایام عده می تواند به عقد شوهر اول درآید. اصطلاحاً به شوهر دوم مُحلّل (حلال گرداننده) گفته می شود؛ زیرا باعث از بین رفتن حرمت ازدواج بین شوهر اول و همسرش می گردد.

تذکر: موضوع یاد شده خاص طلاق و ازدواج دائم است. لذا اگر مردی پس از عقد موقت، از همسرش جدا شود یا بر اثر فسخ بین زوجین، جدایی واقع گردد، مشمول قاعده مزبور نخواهد بود.

۹-اگر مردی همسرش را نُه بار طلاق دهد به صورتی که شش بار آن طلاق رجعی باشد، این زن برای همیشه بر این مرد حرام می شود که اصطلاحاً به وی، (نُه طلاقه) گفته می شود و محلل نیز در این مورد، کارساز نخواهد بود و در زمره ازدواج ممنوع محسوب می شود.

ج- موانع رضاعی (شیری)

یکی از اقسام خویشاوندی، قرابت ناشی از شیرخوارگی (رضاع) است، بدین ترتیب که اگر زنی با شرایط ذیل به کودکی شیر دهد، بین آن کودک و زن، نسبت مادر و فرزندی رضاعی پیش می آید و فرزندان آن زن نیز با شیرخواره، خواهر و برادر رضاعی می شوند و شوهر آن زن هم، پدر رضاعی می شود و شوهر آن زن هم، پدر رضاعی وی محسوب می شود و خلاصه برادر و خواهر آن زن، هم دایی و خاله او به شمار می روند و همین طور الی آخر.

شرایطی که سبب قرابت ناشی از شیرخوارگی می شود:

۱-شیر زن ناشی از حمل مشروع باشد.
۲-شیر، مستقیماً مکیده شود. لذا اگر شیر در قاشق یا سرشیشه ریخته شود و به کودک داده شود فایده ای ندارد.
۳-کودک لااقل ۱۵ دفعه متوالی و یا در یک شبانه روز از شیربخورد. ضمناً نباید در بین دفعات شیر خوردن، از غذا یا شیر زن دیگری مصرف کند.
۴-شیرخوردن کودک، قبل از تمام شدن دو سالگی او باشد.
۵-مقدار شیری که خورده از یک زن و شوهر حاصل شده باشد.

بدین ترتیب، خویشاوندی رضاعی از حیث محرمیت و ماهیت نکاح، همانند قرابت نسبی است. لذا همان گونه که خواهر و برادر یا مادر و مادربزرگ نسبی محرم است، رضاعی آن نیز محرم می باشد ولی رابطه توارث بین آنان ایجاد نمی شود.

تذکر: اگر مادربزرگی به نوه دختری خودش با شرایط مزبور شیر دهد، مادر آن کودک، بر شوهرش حرام می گردد؛ زیرا این مادربزرگ با این کارش، دخترش را به خواهر رضاعی نوه اش تبدیل نموده و چون ازدواج با خواهر فرزند جایز نیست، این زن بر شوهرش حرام می شود.

د- موانع متفرقه

در ادامه به پاره ای از احکام و مسائل مربوط به ازدواج ممنوع اشاره می شود:

۱-اگر مردی با علم به این که زنی شوهر دارد یا در عِدّه طلاق یا وفات به سر می برد، وی را به عقد خود درآورد، هم عقد باطل است و هم این ازدواج ممنوع شده و آن زن تا ابد به او حرام می شود. اما اگر مرد به موارد مزبور جاهل باشد یعنی نداند زن، شوهر دارد یا عِدّه اش تمام نشده و زن را به عقد خود در آورد، ازدواجش اردواج ممنوع محسوب نشده و فقط عقد باطل است؛ اما می تواند پس از اتمام عِدّه، زن را به عقد خود در آورد ولی اگر بین آنها رابطه زناشویی نیز برقرار شده باشد، زن بر وی حرام همیشگی خواهد شد.

۲-اگر مردی همسر دائمی اش را که مسلمان و عفیفه است، لِعان کند، یعنی به وی نسبت زنا دهد یا فرزندش را از خود نفی کند و این کار را با شرایطی نزد قاضی انجام دهد، بین این زوجین برای همیشه جدایی واقع می شود و بر هم حرام ابدی می شوند.

۳-یکی از موارد ازدواج ممنوع، ازدواج در زمان حج است. اگر مرد یا زنی در حال احرام (حج)، با فردی ازدواج کند و به حرمت این کار هم آگاه باشد، بین آن دو حرمت ابدی حاصل می شود.

۴-اگر مردی با زن شوهر دار یا زنی که در عِدّه طلاق رجعی است زنا کند، آن زن برای همیشه به وی حرام می شود.

تذکر: بعضی از فقها این کار را موجب حرمت ابدی نمی دانند.

۵- اگر مرد بالغ با پسری لواط کند، مادر و خواهر و دختر آن پسر بر وی حرام ابدی می شوند؛ ولی مفعول می تواند با مادر و خواهر و دختر آن مرد، ازدواج نماید.

۶-یکی دیگر از موارد ازدواج ممنوع، ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان است و چنین ازدواجی باطل و حرام است و با علم به حرمت، زنا محسوب می شود ولی مرد مسلمان می تواند با زنان کافر اهل کتاب (مسیحی، یهودی و زرتشتی) ازدواج موقت نماید و بعضی از فقها، ازدواج دائم را هم جایز می دانند ولی ازدواج با زنان غیر اهل کتاب، جایز نیست.

تذکر: بعضی از فقها گفته اند چنانچه مرد مسلمانی دارای زن مسلمان باشد، بدون اذن همسر مزبور، حق ندارد زن اهل کتاب را به ازدواج خود در آورد.

۷-ازدواج بین پیروان مذاهب اسلامی مثل شیعه و سنی اشکالی ندارد ولی جهت رعایت کفویت، بهتر است هر دو از یک فرقه باشند.

هـ – رعایت مصالح کشور

۱-ازدواج مرد ایرانی با زن غیر ایرانی، بلامانع است ولی اگر زن ایرانی بخواهد با مسلمان غیر ایرانی ازدواج کند، شرعاً ازدواج ممنوع نیست و اشکالی ندارد ولی برای ثبت آن و رسمیت داشتن باید از دولت کسب مجوز کند و گرنه از نظر دولت این ازدواج رسمیت نخواهد داشت.

۲-ازدواج ایرانیان عضو وزارت امور خارجه یا نیروهای مسلح، با غیر ایرانی ها ممنوع است و باید قبلاً مجوز آن از دولت اخذ شود و گرنه هم موجب تعقیب اداری و هم عدم به رسمیت شناختن آن خواهد شد؛ اگرچه شرعاً این ازدواج ممنوع نیست و صحیح است.

تذکر: مطالبی که گفته شد بیشتر در مورد ایرانیان شیعه حاکم است و چون موضوع ازدواج از احوال شخصی محسوب می شود در مورد اهل سنت و نیز اهل کتاب، احکام شرعی مذهب خودشان رعایت خواهد شد، مگر این که آنان شخصاً رضایت خود را بر اِعمال قوانین مدنی ایران بر روابط شخصی شان اعلام نمایند.

شصت نکته شیرین درباره ازدواج

درباره ازدواج و نیز ازدواج ممنوع مطالب بسیار است اما مطالبی که در زیر می آید شاید برای شما تازگی داشته باشد. از میان ضرب المثل های ملل مختلف و همین طور سخنان شخصیت های بزرگ جهان پیرامون ازدواج شصت مورد را انتخاب کرده ایم. بسیاری از این حرف ها جنبه شوخی و مزاح دارد اما تعداد دیگری از آنها شاید بتواند برای عده ای حکم کلید راهنما را داشته باشد.

۱-هنگام ازدواج بیشتر با گوش هایت مشورت کن تا با چشم هایت.(ضرب المثل آلمانی)
۲- مردی که به خاطر ” پول ” زن می گیرد، به نوکری می رود. (ضرب المثل فرانسوی)
۳- لیاقت داماد، به قدرت بازوی اوست. (ضرب المثل چینی)
۴- زنی سعادتمند است که مطیع ” شوهر” باشد. (ضرب المثل یونانی)
۵- زن عاقل با داماد ” بی‌پول ” خوب می سازد. (ضرب المثل انگلیسی)
۶- زن مطیع فرمانروای قلب شوهر است. (ضرب المثل انگلیسی)
۷- زن و شوهر اگر یکدیگر را بخواهند در کلبه خرابه هم زندگی می کنند. (ضرب المثل آلمانی)
۸- داماد زشت و با شخصیت به از داماد خوش صورت و بی لیاقت. (ضرب المثل لهستانی)
۹- دختر عاقل، جوان فقیر را به پیرمرد ثروتمند ترجیح می دهد. (ضرب المثل ایتالیایی)
۱۰-داماد که نشدی از یک شب شادمانی و عمری بداخلاقی محروم گشته ای.(ضرب المثل فرانسوی)
۱۱- دو نوع زن وجود دارد؛ با یکی ثروتمند می شوی و با دیگری فقیر. (ضرب المثل ایتالیایی)
۱۲- در موقع خرید پارچه حاشیه آن را خوب نگاه کن و در موقع ازدواج درباره مادر عروس تحقیق کن. (ضرب المثل آذربایجانی)
۱۳- برا یافتن زن می ارزد که یک کفش بیشتر پاره کنی. (ضرب المثل چینی)
۱۴- تاک را از خاک خوب و دختر را از مادر خوب و اصیل انتخاب کن. (ضرب المثل چینی)
۱۵- اگر خواستی اختیار شوهرت را در دست بگیری اختیار شکمش را در دست بگیر. (ضرب المثل اسپانیایی)
۱۶- اگر زنی خواست که تو به خاطر پول همسرش شوی با او ازدواج کن اما پولت را از او دور نگه دار. (ضرب المثل ترکی)
۱۷- ازدواج، مقدس ترین قراردادها محسوب می شود. (ماری آمپر)
۱۸- ازدواج، مثل یک هندوانه است که گاهی خوب می شود و گاهی هم بسیار بد. (ضرب المثل اسپانیایی)
۱۹- ازدواج، زودش اشتباهی بزرگ و دیرش اشتباه بزرگتری است. (ضرب المثل فرانسوی)
۲۰- ازدواج کردن و ازدواج نکردن، هر دو موجب پشیمانی است. (سقراط)
۲۱- ازدواج مثل اجرای یک نقشه جنگی است که اگر در آن فقط یک اشتباه صورت بگیرد جبرانش غیر ممکن خواهد بود. (بورنز)
۲۲- ازدواجی که به خاطر پول صورت گیرد، برای پول هم از بین می رود. (رولاند)
۲۳- ازدواج همیشه به عشق پایان داده است. (ناپلئون)
۲۴- اگر کسی در انتخاب همسرش دقت نکند، دو نفر را بدبخت کرده است. (محمد حجازی)
۲۵- انتخاب پدر و مادر دست خود انسان نیست، ولی می توانیم مادر شوهر و مادر زنمان را خودمان انتخاب کنیم. (خانم پرل باک)
۲۶- با زنی ازدواج کنید که اگر ” مرد ” بود، بهترین دوست شما می شد. (بردون)
۲۷- با همسر خود مثل یک کتاب رفتار کنید و فصل های خسته کننده او را اصلاً نخوانید. (سونی اسمارت)
۲۸- برای یک زندگی سعادتمندانه، مرد باید ” کر ” باشد و زن ” لال “. (سروانتس)
۲۹- ازدواج بیشتر از رفتن به جنگ ” شجاعت ” می خواهد. (کریستین)
۳۰- تا یکسال بعد از ازدواج، مرد و زن زشتی های یکدیگر را نمی بینند. (اسمایلز)
۳۱- پیش از ازدواج چشم هایتان را باز کنید و بعد از ازدواج آنها را روی هم بگذارید. (فرانکلین)
۳۲- خانه بدون زن، گورستان است. (بالزاک)
۳۳- تنها علاج عشق، ازدواج است. (آرت بوخوالد)
۳۴- ازدواج پیوندی است که از درختی به درخت دیگر بزنند، اگر خوب گرفت هر دو ” زنده ” می شوند و اگر ” بد ” شد هر دو می میرند. (سعید نفیسی)
۳۵- ازدواج عبارتست از سه هفته آشنایی، سه ماه عاشقی، سه سال جنگ و سی سال تحمل! (تن)
۳۶- شوهر ” مغز” خانه است و زن ” قلب ” آن. (سیریوس)
۳۷- عشق، سپیده دم ازدواج است و ازدواج شامگاه عشق. (بالزاک)
۳۸- قبل از ازدواج درباره تربیت اطفال شش نظریه داشتم، اما حالا شش فرزند دارم و دارای هیچ نظریه ای نیستم. (لرد لوچستر)
۳۹- مردانی که می کوشند زنها را درک کنند، فقط موفق می شوند با آنها ازدواج کنند. (بن بیکر)
۴۰- با ازدواج، مرد روی گذشته اش خط می کشد و زن روی آینده اش. (سینکالویس)
۴۱- خوشحالی های واقعی بعد از ازدواج به دست می آید. (پاستور)
۴۲- ازدواج کنید، به هر وسیله ای که می توانید. زیرا اگر زن خوبی گیرتان آمد بسیار خوشبخت خواهید شد و اگر گرفتار یک همسر بد شوید فیلسوف بزرگی می شوید. (سقراط)
۴۳- قبل از رفتن به جنگ یکی دو بار و پیش از رفتن به خواستگاری سه بار برای خودت دعا کن. (یکی از دانشمندان لهستانی)
۴۴- مطیع مرد باشید تا او شما را بپرستد. (کارول بیکر)
۴۵- من تنها با مردی ازدواج می کنم که عتیقه شناس باشد تا هر چه پیرتر شدم، برای او عزیزتر باشم. (آگاتا کریستی)
۴۶- هر چه متأهلان بیشتر شوند، جنایت ها کمتر خواهد شد. (ولتر)
۴۷- هیچ چیز غرور مرد را به اندازه شادی همسرش بالا نمی برد، چون همیشه آن را مربوط به خودش می داند. (جانسون)
۴۸- زن ترجیح می دهد با مردی ازدواج کند که زندگی خوبی نداشته باشد، اما نمی تواند مردی را که شنونده خوبی نیست، تحمل کند. (کینهابارد)
۴۹- اصل و نسب مرد وقتی مشخص می شود که آنها بر سر مسائل کوچک با هم مشکل پیدا می کنند. (شاو)
۵۰- وقتی برای عروسی ات خیلی هزینه کنی، مهمان هایت را یک شب خوشحال می کنی و خودت را عمری ناراحت ! (روزنامه نگار ایرلندی)
۵۱ – هیچ زنی در راه رضای خدا با مرد ازدواج نمی کند. (ضرب المثل اسکاتلندی)
۵۲ – با قرض اگر داماد شدی با خنده خداحافظی کن. (ضرب المثل آلمانی)
۵۳ – تا ازدواج نکرده ای نمی توانی درباره آن اظهار نظر کنی. (شارل بودلر)
۵۴ – دوام ازدواج یک قسمت رویِ محبت است و نُه قسمتش روی گذشت از خطا. (ضرب المثل اسکاتلندی)
۵۵ – ازدواج پدیده ای است برای تکامل مرد. (مثل سانسکریت)
۵۶ – زناشویی غصه های خیالی و موهوم را به غصه نقد و موجود تبدیل می کند. (ضرب المثل آلمانی)
۵۷ – ازدواج قرارداد دو نفره ای است که در همه دنیا اعتبار دارد. (مارک تواین)
۵۸ – ازدواج مجموعه ای از مزه هاست هم تلخی و شوری دارد. هم تندی و ترشی و شیرینی و بی مزگی. (ولتر)
۶۰ – تا ازدواج نکرده ای نمی توانی درباره آن اظهار نظر کنی. (شارل بودلر)

جمع بندی

ازدواج، رویدادی است مقدس که واجد آثار حقوقی، مدنی، دینی و معنوی بوده و دارای چارچوب ها و قواعدی است. یکی از قواعد مهم حاکم در آن، موضوع ممنوعیت نکاح با بعضی افراد است که در اصطلاح به آن ازدواج ممنوع گفته می شود. ازدواج ممنوع در شاخه های خویشاوندان سببی، رضاعی، متفرقه و مصلحتی کشور مورد بررسی قرار گرفت و به مسائلی از آن ها اشاره شد.

منابع: سایت دادستانی کل کشور؛ تبیان