اسامی و صفات قرآن

قرآن مهم‌ترین معجزه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و آخرین کتاب آسمانی، نزد مسلمانان اهمیت و احترام بی‌نظیری دارد از این رو، برای اشاره به این کتاب الهی، از نام‌ها، القاب و صفات متعددی استفاده شده است.

اسامی دیگر قرآن

مفسر بزرگ قرن ششم، جمال الدین ابو الفتوح رازی، در مقدمه تفسیر خود ۴۳ نام برای قرآن آورده است که بیشتر جنبه وصفی دارد. طبرسی در مجمع البیان به نام‌های:«قرآن»، « فرقان »، «کتاب» و « ذکر » اکتفا کرده است. بدر الدین زرکشی نقل می‌کند که حرالی کتابی در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف برای قرآن یاد آورشده است. از قاضی ابو المعالی عزیزی بن عبدالملک نیز ۵۵ نام و عنوان برای قرآن نقل کرده است که ۴۳ نام آن با فهرست ابو الفتوح رازی مشترک است. فیروزآبادی در بصائر ذوی التمییز ادعا می‌کند که برای قرآن صد اسم در قرآن کریم آمده و ۹۴ اسم را ذکر می‌کند.

شرح اسامی قرآن

آن عده از اسامی و صفات قرآن که از کتاب‌های مذکور به دست می‌آید به شرح ذیل است:

۱. آیات : (۱)  ۲. اثاره : (۲)  ۳. احسن الحدیث : (۳)  ۴. امام (۴)  ۵. امر : (۵)  ۶. انزال (۶)  ۷. ایمان : (۷)  ۸. بالغه : (۸)  ۹. برهان : (۹)  ۱۰. بشری : (۱۰)  ۱۱. بشیر : (۱۱)  ۱۲. بصائر : (۱۲) ۱۳. بلاغ : (۱۳)  ۱۴. بیان : (۱۴)  ۱۵. بینات : (۱۵)  ۱۶. بینه : (۱۶)  ۱۷. تبیان : (۱۷)  ۱۸. تبصره : (۱۸)  ۱۹. تذکره : (۱۹) (۲۰)  ۲۰. تصدیق : (۲۱)  ۲۱. تفسیر : (۲۲)  ۲۲. تفصیل : (۲۳) (۲۴)  ۲۳. تنزیل : (۲۵) ، (۲۶) (۲۷)  ۲۴. ثقیل : (۲۸)

۲۵. حبل : (۲۹)  ۲۶. حجه : (۳۰)  ۲۷. حدیث : (۳۱) ، (۳۲) ، (۳۳) (۳۴)  ۲۸. حق : (۳۵)  ۲۹. حکم : (۳۶)

۳۰. حکمت : (۳۷)  ۳۱. حکیم : (۳۸)  ۳۲. حبل: (۳۹)  ۳۳. خیر : (۴۰)  ۳۴. ذکر : (۴۱) (۴۲)  ۳۵. ذکری: (۴۳)  ۳۶. رحمه : (۴۴)  ۳۷. رساله (۴۵) ۳۸. روح : (۴۶)  ۳۹. سراج : (۴۷)  ۴۰. شفاء : (۴۸)  ۴۱. صحف (۴۹)  ۴۲. صدق (۵۰)  ۴۳. صراط مستقیم : (۵۱)  ۴۴. عجب : (۵۲)  ۴۵. عدل : (۵۳)   ۴۶. عربی : (۵۴)  ۴۷. العروه الوثقی ، (۵۵) (۵۶)  ۴۸. عزیز : (۵۷)  ۴۹. عصمت : (۵۸)  ۵۰. عظیم : (۵۹)  ۵۱. علم : (۶۰)  ۵۲. علی : (۶۱)  ۵۳. غیب (۶۲)  ۵۴. فرقان :، (۶۳) (۶۴) (۶۵)  ۵۵. فصل: (۶۶)  ۵۶. فضل (۶۷)  ۵۷. قرآن: (۶۸)  ۵۸. قسط : (۶۹)  ۵۹. قصص : (۷۰)  ۶۰. قول: (۷۱)  ۶۱. قیل: (۷۲)  ۶۲. قیم: (۷۳)  ۶۳. قیمه : (۷۴)  ۶۴. کتاب: (۷۵) ، (۷۶) (۷۷)  ۶۵. کریم : (۷۸)  ۶۶. کلام: (۷۹)  ۶۷. کلمات: (۸۰)  ۶۸. کلمه: (۸۱)  ۶۹. کوثر : (۸۲)  ۷۰. ماء: (۸۳)  ۷۱. مبارک: (۸۴)  ۷۲. مبشر: (۸۵)  ۷۳. مبین: (۸۶)  ۷۴. متشابه : (۸۷)  ۷۵. متلو: (۸۸)  ۷۶. مثانی: (۸۹)  ۷۷. مثبت: (۹۰)  ۷۸. مثل : (۹۱)  ۷۹. مجید : (۹۲) ، (۹۳) (۹۴)  ۸۰. محکمه: (۹۵)  ۸۱. مرتل : (۹۶)  ۸۲. مرفوع: (۹۷)  ۸۳. مسطور : (۹۸)  ۸۴. مصدق: (۹۹)  ۸۵. مطهر : (۱۰۰)  ۸۶. مفصل: (۱۰۱)  ۸۷. مقروء: (۱۰۲)  ۸۸. مکرم : (۱۰۳)  ۸۹. منزل (۱۰۴)  ۹۰. منیر : (۱۰۵)  ۹۱. موعظه : (۱۰۶)  ۹۲. مهیمن: (۱۰۷)

۹۳. نبا : (۱۰۸)  ۹۴. نذیر : (۱۰۹)  ۹۵. نجوم (۱۱۰)  ۹۶. نعمت : (۱۱۱)  ۹۷. نور : (۱۱۲)  ۹۸. وحی : (۱۱۳)

۹۹. هادی : (۱۱۴)  ۱۰۰. هدی :. (۱۱۵)

کثرت استعمال

در این فرهنگنامه برای بسیاری از اسماء و صفات مذکور، به صورت مستقل، شرح مختصری آمده است. در تعیین این مطلب که کدام یک از این واژه‌ها از حالت وصفی بیرون آمده و (به سبب کثرت استعمال) به صورت اسم علم برای قرآن در آمده است، نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد گرچه می‌توان اطمینان داشت برخی واژه‌ها حالت وصفی خود را حفظ کرده، اسم علم برای قرآن نشده‌اند از این رو، در اصطلاحنامه، اصطلاح «اسامی و صفات قرآن» به همین صورت مرکب، برای تمام موارد اعم از این که اسم یا صفت قرآن باشد، به کار رفته است. (۱۱۶) (۱۱۷) (۱۱۸) (۱۱۹) (۱۲۰) (۱۲۱) (۱۲۲)

پی نوشت ها:

۱.         سوره بقره/۲، آیه۲۵۲.    .

۲.         سوره احقاف/۴۶، آیه۴.    .

۳.         سوره زمر/۳۹، آیه۲۳.    .

۴.         سوره اسراء/۱۷، آیه۷۱.    .

۵.         سوره طلاق/۶۵، آیه۵.    .

۶.         سوره نساء/۴، آیه۱۷۴.    .

۷.         سوره آل عمران/۳، آیه۱۹۳.    .

۸.         سوره قمر/۵۴، آیه۵.    .

۹.         سوره نساء/۴، آیه۱۷۴.    .

۱۰.        سوره نمل/۲۷، آیه۲.    .

۱۱.        سوره فصلت/۴۱، آیه۳-۴.    .

۱۲.        سوره جاثیه/۴۵، آیه۲۰.    .

۱۳.        سوره ابراهیم/۱۴، آیه۵۲.    .

۱۴.        سوره آل عمران/۳، آیه۱۳۸.    .

۱۵.        سوره عنکبوت/۲۹، آیه۴۹.    .

۱۶.        سوره انعام/۶، آیه۱۵۷.    .

۱۷.        سوره نحل/۱۶، آیه۸۹.    .

۱۸.        سوره ق/۵۰، آیه۸.    .

۱۹.        سوره مزمل/۷۳، آیه۱۹.    .

۲۰.        سوره حاقه/۶۹، آیه۴۸.    .

۲۱.        سوره یونس/۱۰، آیه۳۷.    .

۲۲.        سوره فرقان/۲۵، آیه۳۳.    .

۲۳.        سوره انعام/۶، آیه۱۵۴.    .

۲۴.        سوره اعراف/۷، آیه۱۴۵.    .

۲۵.        سوره اسراء/۱۷، آیه۱۰۶.    .

۲۶.        سوره انسان/۷۶، آیه۲۳.    .

۲۷.        سوره شعراء/۲۶، آیه۱۹۲.    .

۲۸.        سوره مزمل/۷۳، آیه۵.    .

۲۹.        سوره آل عمران/۳، آیه۱۰۳.    .

۳۰.        سوره انعام/۶، آیه۱۴۹.    .

۳۱.        سوره طور/۵۲، آیه۳۴.    .

۳۲.        سوره نجم/۵۳، آیه۵۹-۶۰.    .

۳۳.        سوره کهف/۱۸، آیه۶.    .

۳۴.        سوره زمر/۳۹، آیه۲۳.    .

۳۵.        سوره حاقه/۶۹، آیه۵۱.    .

۳۶.        سوره رعد/۱۳، آیه۳۷.    .

۳۷.        سوره احزاب/۳۳، آیه۳۴.    .

۳۸.        سوره آل عمران/۳، آیه۵۸.    .

۳۹.        سوره آل عمران/۳، آیه۱۰۳.    .

۴۰.        سوره نحل/۱۶، آیه۳۰.    .

۴۱.        سوره قمر/۵۴، آیه۱۷.    .

۴۲.        سوره فصلت/۴۱، آیه۴۱.    .

۴۳.        سوره هود/۱۱، آیه۱۲۰.    .

۴۴.        نمل/سوره۲۷، آیه۷۷.    .

۴۵.        سوره مائده/۵، آیه۶۷.    .

۴۶.        سوره شوری/۴۲، آیه۵۲.    .

۴۷.        سوره احزاب/۳۳، آیه۴۶.    .

۴۸.        سوره فصلت/۴۱، آیه۴۴.    .

۴۹.        سوره عبس/۸۰، آیه۱۳.    .

۵۰.        سوره زمر/۳۹، آیه۳۳.    .

۵۱.        سوره حمد/۱، آیه۶.    .

۵۲.        سوره جن/۷۲، آیه۱.    .

۵۳.        سوره انعام/۶، آیه۱۱۵.    .

۵۴.        سوره زمر/۳۹، آیه۲۸.    .

۵۵.        سوره بقره/۲، آیه۲۵۶.    .

۵۶.        سوره لقمان/۳۱، آیه۲۲.    .

۵۷.        سوره فصلت/۴۱، آیه۴۱.    .

۵۸.        سوره آل عمران/۳، آیه۱۰۳.    .

۵۹.        سوره حجر/۱۵، آیه۸۷.    .

۶۰.        سوره رعد/۱۳، آیه۳۷.    .

۶۱.        سوره زخرف/۴۳، آیه۴.    .

۶۲.        سوره بقره/۲، آیه۳.    .

۶۳.        سوره آل عمران/۳، آیه۳۴.    .

۶۴.        سوره انفال/۸، آیه۲۹.

۶۵.        سوره فرقان/۲۵، آیه۱.    .

۶۶.        سوره طارق/۸۶، آیه۱۳.    .

۶۷.        سوره یونس/۱۰، آیه۵۸.    .

۶۸.        سوره قیامه/۷۵، آیه۱۷-۱۸.    .

۶۹.        سوره مائده/۵، آیه۴۲.    .

۷۰.        سوره یوسف/۱۲، آیه۳.    .

۷۱.        سوره قصص/۲۸، آیه۵۱.    .

۷۲.        سوره نساء/۴، آیه۱۲۲.    .

۷۳.        سوره کهف/۱۸، آیه۱-۲.    .

۷۴.        سوره بینه/۹۸، آیه۳.    .

۷۵.        سوره نساء/۴، آیه۲۹.    .

۷۶.        سوره فاطر/۳۵، آیه۱۰۵.    .

۷۷.        سوره بقره/۲، آیه۲.    .

۷۸.        سوره واقعه/۵۶، آیه۷۷.    .

۷۹.        سوره توبه/۹، آیه۶.    .

۸۰.        سوره لقمان/۳۱، آیه۲۷.    .

۸۱.        سوره انعام/۶، آیه۱۱۵.    .

۸۲.        سوره کوثر/۱۰۸، آیه۱.    .

۸۳.        سوره مؤمنون/۲۳، آیه۱۸.    .

۸۴.        سوره انبیاء/۲۱، آیه۵۰.    .

۸۵.        سوره کهف/۱۸، آیه۲.    .

۸۶.        سوره یوسف/۱۲، آیه۱.    .

۸۷.        سوره زمر/۳۹، آیه۲۳.    .

۸۸.        سوره بقره/۲، آیه۱۲۱.    .

۸۹.        سوره زمر/۳۹، آیه۲۳.    .

۹۰.        سوره هود/۱۱، آیه۱۲۰.    .

۹۱.        سوره ابراهیم/۱۴، آیه۲۴.    .

۹۲.        سوره ق/۵۰، آیه۱.    .

۹۳.        سوره فرقان/۲۵، آیه۴۸.    .

۹۴.        سوره لقمان/۳۱، آیه۱۰.    .

۹۵.        سوره محمد/۴۷، آیه۲۰.    .

۹۶.        سوره مزمل/۷۳، آیه۴.    .

۹۷.        سوره عبس/۸۰، آیه۱۴.    .

۹۸.        سوره طور/۵۲، آیه۲.    .

۹۹.        سوره انعام/۶، آیه۹۲.    .

۱۰۰.      سوره عبس/۸۰، آیه۱۴.    .

۱۰۱.      سوره انعام/۶، آیه۱۴.    .

۱۰۲.      سوره اسراء/۱۷، آیه۱۰۶.    .

۱۰۳.      سوره عبس/۸۰، آیه۱۳.    .

۱۰۴.      سوره انعام/۶، آیه۱۱۴.    .

۱۰۵.      سوره احزاب/۳۳، آیه۴۶.    .

۱۰۶.      سوره یونس/۱۰، آیه۵۷.    .

۱۰۷.      سوره مائده/۵، آیه۴۸.    .

۱۰۸.      سوره نبا/۷۸، آیه۱-۲.    .

۱۰۹.      سوره فصلت/۴۱، آیه۴.    .

۱۱۰.      سوره واقعه/۵۶، آیه۷۵.    .

۱۱۱.      سوره ضحی/۹۳، آیه۱۱.    .

۱۱۲.      سوره اعراف/۷، آیه۱۵۷.    .

۱۱۳.      سوره انبیاء/۲۱، آیه۴۵.    .

۱۱۴.      سوره جن/۷۲، آیه۱-۲.    .

۱۱۵.      سوره بقره/۲، آیه۲.    .

۱۱۶.      فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج۱، ص۸۸-۹۶.

۱۱۷.      حجتی، محمد باقر، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، ص۲۳.

۱۱۸.      غزالی، محمد بن محمد، جواهر القرآن، ص۴۸.

۱۱۹.      زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۱، ص۲۷۳-۲۷۶.

۱۲۰.      سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۷۸-۱۸۲.

۱۲۱.      ابو الفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۵مقدمه.

۱۲۲.      طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۴مقدمه.

منبع

فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «اسامی و صفات قرآن».