نشانه ها و رخدادهای پایان تاریخ

به رغم گسترش فعالیت های دنیای غرب در موضوع پایان تاریخ و بیان برخی نشانه ها و رخدادها در کتب مقدس، سخن از نشانه ها و رخدادهای پایان تاریخ در نظریه های معاصر غربی کمرنگ است. شایع شدن گاه و بی گاه برخی نشانه های پایان جهان در سایت های خبری، افکار عمومی و رسانه های غربی، از پیامدهای خلا موجود در نظریه های غربی است.

آیین های آسمانی به خلاف مکاتب بشری، پایان تاریخ را نه امری اتفاقی و حادثه ای غیر منتظره که سیر تکاملی تاریخ می دانند؛ از این رو در ادیان الهی نشانه هایی را برای پایان تاریخ برشمرده اند تا از این رهگذر نور امید را در دل بشر روشن نگاه داشته و آمادگی پذیرش را افزون کنند. ختم نبوت و نزول واپسین شریعت که با ظهور پیامبر اسلام تحقق یافت، نخستین نشانه پایان تاریخ به شمار می رود.[۱] وقایع فراوان دیگری نیز پیشگویی شده است که به اجمال به آنها اشاره می شود.

۱-بحران معنویت در پایان تاریخ

پیش از ظهور امام زمان (عج) جو حاکم بر جهان، جو ستم گناه و فساد خواهد بود: «ما اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ فِی غَفْلَهٍ مُعْرِضُونَ».[۲] در این آیه مردم آخرالزمان به غفلت و اعراض از خداوند توصیف شده اند.[۳] روایات فراوانی از سوی فریقین بر بحران معنویت در پایان تاریخ تاکید می کنند که با ظهور منجی بر همه فسادها و بی عدالتی ها پایان داده خواهد شد.[۴]

۲-وقوع اختلاف ها و درگیری های بسیار

از دیگر نشانه های آخرالزمان و پایان تاریخ، اختلاف ها و درگیری های فراوان میان گروه های گوناگون است.[۵] «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَیْنِهِمْ فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ یَوْمٍ عَظِیمٍ»؛[۶] چنان که آیه «أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَ یُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأسَ بَعْض»؛[۷] و آیه ۱۵۵ سوره بقره نیز به همین معنا تفسیر شده است.[۸]

۳-ظهور منجی بزرگ بشر

مهم ترین رخداد پایان تاریخ ظهور منجی بزرگ بشریت، دوازدهمین امام شیعیان برای رهایی انسان هاست:[۹] «وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقاً».[۱۰]

۴-خروج سفیانی در پایان تاریخ

بیشتر مفسران از ظهور لشکری طغیانگر که در آخرالزمان در کشورهای اسلامی به ستم و تعدی پرداخته، سرانجام در صحرایی بیرون از مدینه (بیداء) گرفتار عذاب الهی می شوند، خبر داده و آیه «و لو تَرى إِذ فَزِعُوا فَلَا فَوتَ و أُخِذوا مِن مَکان قریب»؛[۱۱] را درباره آن لشکر دانسته اند.[۱۲] در روایات شیعه و سنی، نام رهبر این لشکریان سفیانی ذکر شده است.[۱۳]

آیه «أَ فَأَمِنَ الَّذینَ مَکَرُوا السَّیِّاتِ أَن یَحْسِفَ اللهُ بِهِمُ الأَرضَ…»؛[۱۴] نیز که توطئه گران را به فرورفتن در زمین تهدید می کند، بر لشکر سفیانی تطبیق داده شده است.[۱۵] آیه «… ءَامَنوا بِما نَزَّلنا مُصَدِّقًا لِما مَعَکُم ذِینَ کَفَرُوا مِنْ مِن قَبْلِ أَن نَطْمِسَ وُجوهٌا فَنَرُدَّها عَلى أَدبارِهَا»؛[۱۶] نیز درباره بازماندگان لشکر سفیانی تاویل شده که صورت هایشان معکوس گشته، پشت سرشان قرار می گیرد.[۱۷] شایان یادآوری است به نظر می رسد، سفیانی اشاره به جریانی خاص (باطل و جور) در برابر حق باشد.

۵-ندای آسمانی در پایان تاریخ

بنا بر روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسی است که با امام زمان (عج) بیعت و با صدایی بلند به گونه ای که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت می کند. «أَتى أَمرُ اللَّهِ فَلاَ تَستَعجِلُوهُ»؛[۱۸] فرمان خدا رسید پس دیگر شتاب مکنید. آیه «وَ استَمِع یَومَ یُنادِ المُنادِ مِن مَکان قَریب * یَومَ یَسمَعونَ الصَّیحَهَ بِالحَقِّ ذلِکَ یَومُ الخروج»[۱۹] نیز درباره این حادثه تاویل شده است.[۲۰]

۶-نزول حضرت عیسی (علیه السلام)صلح

یکی از رخدادهای آخر الزمان فرود آمدن حضرت عیسی (علیه السلام) از آسمان است «و إِنَّه لَعِلمٌ لِلسَّاعَهِ فَلا تَمَتَرُنَّ بِها»[۲۱]. «و إِن مِن أَهلِ الکِتبِ إِلا لَیَوْمِنَنَّ بِهِ قَبلَ مَوتِهِ».[۲۲] مفسران با استفاده از این آیات، ظهور دوباره حضرت عیسی (ع) در آخرالزمان را پیش بینی کرده اند.[۲۳] و در روایات نیز تصریح شده که وی در بیت المقدس به نماز جماعت امام زمان اقتدا و در جنگ های ایشان نیز شرکت خواهد کرد.[۲۴]

۷-رجعت در پایان تاریخ

در آخرالزمان برخی نیکوکاران و بدکاران زمان های گذشته دوباره زنده می شوند: «وَ یَومَ نَحشُرُ مِن کُلِّ أُمَّهٍ فَوَجاً مِمَّن یُکَذِّبُ بِایتِنا».[۲۵] این آیه فقط به برانگیخته شدن عده ای از مکذبان و نه همه آنها اشاره کرده است. بدین جهت روایات و مفسران شیعه میان مصداق این آیه و قیامت تفاوت قائل شده و آیه را به آخر الزمان مربوط دانسته اند که عده ای از نیکوکاران و بدکاران اعصار گذشته زنده شده، هر یک نتیجه دنیایی اعمال خویش را خواهد دید.[۲۶]

ظهور بندگان پیکارجو پیش از قیامت «فَإِذا جاءَ وَعدُ أُولهُما بَعَثنا عَلَیکُم عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدید»[۲۷] و منت الهی بر مستضعفان تاریخ «و نُریدُ أَن نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِى الأَرضِ و نَجعَلَهُم أَئِمَّهً و نَجعَلَهُم الورثین»؛[۲۸] همگی به رجعت تفسیر و تاویل شده اند. با این حال در تفسیر آیات پیشین، آرای دیگری نیز گفته شده است.

۸-صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان

«وَ عَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنوا… وَلَیُبدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً….».[۲۹] «إِنَّ الأَرضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَن یَشَاءُ مِن عِبادِهِ و العقبَهُ لِلمُتَّقین».[۳۰] «لِیُحِقَّ الحَقَّ  َو یُبطل البطل».[۳۱] این آیات و آیات دیگر که از میراث بری صالحان و مستضعفان و جانشینی آنان در زمین یاد می کنند،[۳۲] همگی بیانگر این واقعیت اند که سرنوشت این جهان پس از جهادی الهی به امامت امام زمان (عج) و سرانجام به دست مومنان افتاده، جهانیان همگی در سایه حکومت حضرت در صلح و معنویت به سر خواهند برد.[۳۳]

افزون بر این، تحقق کامل آیات «وَ لَه أَسْلَمَ مَن فِی السَّمَوتِ والأَرْضِ»[۳۴] و «یُحیِ الأَرْضَ بَعدَ مَوتِها»[۳۵] و «الیَومَ یَیْسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن دِینِکُم فَلا تَخشَوهُم وَ اخشَون»[۳۶] و «یَومئذ یَفرُح المؤمِنونَ * بِنَصرِ اللهِ…»[۳۷] نیز در این دوره زمانی دانسته شده است.[۳۸]

نتیجه گیری

در ادیان الهی نشانه هایی برای پایان تاریخ ذکر شده است تا از این راه نور امید را در دل بشر روشن نگاه داشته و آمادگی پذیرش را افزون کنند. بحران معنویت، وقوع اختلاف ها و درگیری های بسیار، ظهور منجی بزرگ بشر، خروج سفیانی، ندای آسمانی، نزول عیسی (ع)، رجعت، صلح و آرامش پایدار در سراسر جهان از جمله نشانه هایی است که در دین مقدس اسلام به آنها اشاره شده است. همچنین میتوان به نشانه های دیگری که در آیات گوناگون به آنها اشاره شده است، از جمله به ظهور دجال و هجوم یاجوج و ماجوج می توان اشاره کرد.[۳۹]

پی نوشت ها

[۱]. محمد صادقی؛ الفرقان؛ ج۲۷، ص ۱۰۹. ر.ک: محمد بن احمد قرطبی؛ تفسیر قرطبی؛ ج۱۶، ص۲۴۰.

[۲]. انبیا: ۱.

[۳]. محمد صادقی؛ الفرقان؛ ج ۱۹ ، ص ۲۳۹ – ۲۴۰ .

[۴]. محمد صدوق؛ کمال الدین؛ ص ۲۸۵ احمد بن حنبل؛ مسند احمد؛ ج ۳، ص ۲۷ سلیمان بن اشعث سجستانی؛ سنن ابی داوود؛ ج ۲، ص ۳۰۹-۳۱۰ .

[۵]. سید هاشم بحرانی البرهان فى تفسیر القرآن ج ۳، ص ۷۱۲.

[۶]. مریم: ۳۷.

[۷]. انعام: ۶۵.

[۸]. علی بن ابراهیم قمی؛ تفسیر قمی، ج۱، ص ۲۳۲. عبد على العروسی الحویزی؛ نور الثقلین؛ ج۱، ص۱۴۲

[۹]. ر.ک: سید هاشم بحرانی؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ ج۳، ص۵۷۶ .

[۱۰]. اسرا: ۸۱.

[۱۱]. سبأ: ۵۱ .

[۱۲]. ناصر مکارم شیرازی و دیگران؛ تفسیر نمونه؛ ج ۱۸، ص ۱۵۴.

[۱۳]. ر.ک: محمد بن جریر طبری؛ جامع البیان؛ مج ۱۲، ج ۲۲، ص ۱۲۹. عبدالرحمن سیوطی؛ الدر المنثور؛ ج ۶، ص۷۱۴۷۱۲ محمد بن مسعود عیاشی؛ تفسیر العیاشی؛ ج ۲، ص ۵۷ .

[۱۴]. نحل ۴۵.

[۱۵]. ر.ک: سید هاشم بحرانی؛ البرهان فى تفسیر القرآن؛ ج ۱، صص ۳۵۲ و ۳۵۴.

[۱۶] ۸ نسا: ۴۷.

[۱۷]. ر.ک: سید هاشم بحرانی البرهان فى تفسیر القرآن؛ ج ۱، صص ۳۵۲ و ۳۵۴

[۱۸]. نحل: ۱.

[۱۹]. ق: ۴۲-۴۱ .

[۲۰]. عبد على العروسى الحویزی؛ نور الثقلین؛ ج ۵، ص۱۱۸-۱۱۹ .

[۲۱]. زخرف ۶۱ .

[۲۲]. نسا: ۱۵۹ .

[۲۳]. محمد بن جریر طبری؛ جامع البیان؛ مج ۳، ج ۳، ص ۳۹۴-۳۹۶ و مج ۴، ج ۶، ص ۲۵ – ۳۰ و مج ۱۳، ج ۲۵، ص ۱۱۵ – ۱۱۶. ابوالفضل میبدی؛ کشف الاسرار؛ ج ۹، ص ۷۴ و ج ۲، ص ۱۴۳. ابن کثیر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ ج ۱، ص ۵۸۹-۵۹۰ .

[۲۴]. فضل بن حسن طبرسی؛ مجمع البیان؛ ج ۳، ص۲۱۱ . عبد على العروسى الحویزی؛ نور الثقلین؛ ج۱ص ۵۷۱ محمود آلوسی؛ روح المعانی؛ ج ۱۴، ص ۱۴۷ .

[۲۵]. نمل: ۸۳ .

[۲۶]. فضل بن حسن طبرسی؛ مجمع البیان؛ ج ۷، ص ۳۶۶. سید هاشم بحرانی؛ البرهان؛ ج ۴، ص ۲۲۸. محمد حسین طباطبایی؛ المیزان؛ ج ۱۵، ص ۳۹۷-۳۹۸ .

[۲۷]. اسرا: ۵.

[۲۸]. قصص: ۵.

[۲۹]. نور: ۵۵

[۳۰]. اعراف: ۱۲۸.

[۳۱]. انفال: ۸.

[۳۲]. انبیا: ،۱۰۵ اعراف: ۱۳۷، قصص ۵.

[۳۳]. فضل بن حسن طبرسی؛ مجمع البیان؛ ج ۷، ص۱۰۶. محمد بن مسعود عیاشی؛ تفسیر العیاشی؛ ج ۲، صص ۵۰، ۶۱،۵۶. عبد على العروسی الحویزی؛ نور الثقلین؛ ج ۲، ص ۵۷.

[۳۴]. آل عمران: ۸۳.

[۳۵]. حدید: ۱۷.

[۳۶]. مانده: ۳.

[۳۷]. روم: ۴-۵.

[۳۸]. محمد بن مسعود عیاشی؛ تفسیر العیاشی؛ ج۱، صص ۱۸۳ و ۲۹۲. عبد على العروسی الحویزی نور الثقلین؛ ج ۵، ص ۲۴۲ – ۲۴۳. سید هاشم بحرانی؛ البرهان فى تفسیر القرآن؛ ج ۴، ص۳۳۶.

[۳۹] ر.ک: مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ دایره المعارف قرآن کریم؛ ج۱، ص ۱۱۹-۱۲۴.

منابع

• آلوسی، محمود؛ روح المعانی (تفسیر آلوسی)؛ به کوشش علی عبدالباری؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
• ابن حنبل، احمد؛ مسند احمد؛ بیروت: دار صادر [بیتا].
• ابن کثیر دمشقی اسماعیل بن عمرو، البدایه والنهایه، ط ۲، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
• بحرانی، سیدهاشم؛ البرهان فى تفسیر القرآن؛ قم البعثه، ۱۴۱۵ق.
• سیوطی، عبدالرحمن؛ الدر المنشور؛ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۴۰۴ق.
• صادقی، محمد؛ الفرقان: تهران فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵ش.
• طباطبائی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت اعلمی،۱۳۹۳ق.
• طبرسی، فضل بن حسن؛ جوامع الجامع؛ به کوشش گرجی: تهران، [بیتا]، ۱۳۷۸ ش.
• طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان، بیروت: دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
• طلوعی، محمود؛ فرهنگ جامع سیاسی؛ تهران: علم، ۱۳۸۵ش.
• العروسى الحویزی، عبد علی؛ نور الثقلین، به کوشش هاشم رسولی محلاتی؛ قم: اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
• عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی کتاب التفسیر؛ تصحیح هاشم رسولی محلاتی؛ تهران المکتبه الاسلامیه [بیتا].
• قرطبی، محمد بن احمد؛ تفسیر قرطبى الجامع لاحکام القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
• قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر قمی، به کوشش الجزائری، قم: دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
• مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ دائره المعارف قرآن کریم؛ قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.
• مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه :تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
• میبدی، ابوالفضل؛ کشف الاسرار و عده الابرار، تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.

اقتباس از کتاب واپسین روزهای تاریخ از نگاه قرآن و نظریه های معاصر، رضا مهدیان فر، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ص ۲۷۱ الی ۲۷۷.