مکاتیب الرسول (کتاب)

چکیده:

مکاتیب الرسول، کتابی به زبان عربی حاوی مطالب و نامه‌های منسوب به پیامبر(صلی الله علیه و آله)، اثر علی احمدی میانجی (متوفای ۱۴۲۱ ق)، عالم دینی شیعی و ایرانی است. موضوع کتاب مطالب و نامه‏‌های پیامبر(صلی الله علیه و آله) خطاب به پادشاهان، مسئولان، کارگزاران و نوشتارهایی در ارتباط با عهدنامه‏‌ها، قراردادها و برخی موضوعات دیگر است.

علی احمدی میانجی (۱۳۰۶-۱۳۷۹ش) از عالمان دینی شیعه معاصر است . وی در حوزه‌های میانه، تبریز و قم تحصیل کرد و مجتهد شد. وی در حوزه علمیه قم علاوه بر تدریس دروس دوره سطح، درس اخلاق نیز می‌گفت. احمدی میانجی به تفسیر قرآن و مباحث حدیثی علاقه داشت و آثاری نیز در این موضوعات نگاشته است. وی در آثار فقهی خود به موضوعات روز جامعه نیز پرداخته است. کتاب‌های مکاتیب الرسول و مکاتیب الائمه درباره نامه‌های پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه و کتاب‌های مالکیت خصوصی در اسلام و لزوم وزارت اطلاعات در حکومت اسلامی در شمار آثار اوست. احمدی میانجی فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی بسیاری داشت. تأسیس صندوق قرض الحسنه و مؤسسه قالیبافی در میانه بخشی از اقدامات اوست. احمدی میانجی از علمایی بود که در دوران جنگ ایران و عراق در جبهه‌ها حضور می‌یافت. یکی از فرزندان وی نیز در طول جنگ شهید شد.

موضوع کتاب

این کتاب حاوی مطالب و نامه‏‌های پیامبر(صلی الله علیه و آله)، خطاب به پادشاهان، مسئولان، کارگزاران و نوشتارهایی در ارتباط با عهدنامه‏‌ها، قراردادها و برخی موضوعات متفرقه دیگر است.

در طول تاریخ، نامه‌ها و آثار مکتوب پیامبر(صلی الله علیه و آله) در کتاب‌های روایی، تاریخی و تفسیری به طور پراکنده آمده است،. در این میان مکاتیب الرسول، اولین کتابی است که همه نامه‌ها و نوشتارهای منسوب به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) را به صورت تحقیقی و تحلیلی و در یک مجموعه جمع‌آوری کرده است.

ساختار کتاب

علی احمدی میانجی نوشته‌های پیامبر(صلی الله علیه و آله) را به دو بخش، تقسیم کرده است:

اول: نوشته‌های علمی‌ای که پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای امیرمؤمنان می‌گفته و حضرت علی(ع) آنها را می‌نوشته است.

دوم: نامه‌هایی که در آنها پادشاهان یا امیران و حاکمان را به اسلام دعوت یا وظایف آنان را بیان کرده است. همچنین در قسمتی از این نامه‌ها، عهدنامه‌ها و قراردادها و امانت‌نامه‌هایی نیز دیده می‌شود. از این قبیل، حدود ۲۵۵ نامه در کتاب‌های تاریخی ذکر شده که فقط ۲۲۹ عدد از آنها به دست ما رسیده است.

کتاب مکاتیب الرسول، به زبان عربی است و در چهار مجلد، دارای یک مقدمه، چهارده فصل، یک خاتمه و فهرست می‌باشد و موضوعات مورد بحث در فصل‌های چهارده گانه‏ آن به شرح زیر است:

فصل اول: ابتدا کردنِ نامه‌ها با «‌بسم الله الرحمن الرحیم».

فصل دوم: شرح واژه‌هایی که پیامبر بعد از «‌بسم الله‌» به کار می‌برد.

فصل سوم: ارزیابی بلاغت و فصاحت نامه‌ها.

فصل چهارم: توضیح واژه‌های نامأنوس و مشکلی که در نامه‌ها وجود دارد.

فصل پنجم: بحث در اینکه «‌آیا پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌نوشت یا نه؟».

فصل ششم: معرفی کاتبان و منشیان پیامبر خدا.

فصل هفتم: نامه‌های پیامبر به پادشاهان و حاکمان در دعوت به اسلام.

فصل هشتم: نامه‌هایی که متن آن در دست نیست.

فصل نهم: نامه‌هایی که نزد امامان معصوم بود.

فصل دهم: نامه‌های پیامبر در دعوت عمومی به اسلام.

فصل یازدهم: نامه‌های پیامبر به کارگزارانش.

فصل دوازدهم: عهدنامه‌ها و قراردادها.

فصل سیزدهم: نامه‌هایی در واگذاری زمین‌ها.

فصل چهاردهم: نامه‌های متفرقه.

مؤلف در خاتمه کتاب، سایر مطالب و نامه‌های منسوب به آن حضرت(صلی الله علیه و آله) را آورده و درباره آنها بحث کرده است.[۱]

روش مؤلف

مؤلف از منابع فراوانی بهره برده و پس از نقل کامل هر نامه، مآخذ آن را مفصل ذکر کرده است. این مآخذ، کتاب‌های تاریخی و سیره، حدیثی و غیر آن را شامل شده و اعم از منابع دست اول و مطالعات جدید است. مؤلف فقط به جمع روایات بسنده نکرده و به نقد و بررسی اقوال پرداخته و آنها را تحلیل کرده است. علت حجیم شدن کتاب، ذکر تفصیلی منابع و همچنین بررسی اقوال است.[۲]

انتشار اثر

علی احمدی میانجی در مقدمه کتاب، این اثر را حاصل عمر و نتیجه نزدیک به پنجاه سال تلاش شبانه روزی خود معرفی کرده که از سال ۱۳۲۸ش آغاز و در سال ۱۳۷۷ش به پایان رسیده است.[۳]

جلد اول این کتاب، نخست در سال ۱۳۳۹ش توسط چاپخانه علمیه قم منتشر شد و مورد استقبال اندیشمندان جهان اسلام قرار گرفت و یک بار نیز اُفست آن در در لبنان به چاپ رسید و سرانجام این کتاب در سال‏ ۱۳۷۷ش. با تصحیح، تنقیح و اضافات مؤلف، در چهار جلد، از سوی انتشارات دارالحدیث چاپ شد. سه جلد اول این چاپ، شامل ساختار اصلی کتاب و جلد چهارم آن به فهرستِ آیات، روایات، اعلام، قبایل، مکان‌ها، اشعار و مصادر، اختصاص دارد.

منابع

۱.علی احمدی میانجی، مکاتیب الرسول صلّی الله علیه و آله و سلّم، قم، انتشارات دارالحدیث.
۲.هوشمند، مهدی، معرفی کتاب مکاتیب الرسول (صلی الله علیه و آله)، علوم حدیث، پاییز ۱۳۸۰، شماره ۲۱.