کتاب شناسی تحریف ناپذیری قرآن

زمان مطالعه : 27 دقیقه

توسط : رحمت الله ضیایی

1 نظر

قرآن کریم تنها کتابى است که اصالت خود را تا کنون حفظ کرده و راه دراز تاریخ را به سلامت و شایستگى پیموده و همیشه از گزند حوادث و دستبرد بیگانگان در امان بوده و خواهد بود((انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون))(حجر، ۱۵ / ۹)

مقدمه

على رغم ضمانت اطمینان بخش خداوند متعال در قرآن کریم بر حفظ و صیانت آن کتاب الهى مع الأسف شبهه تحریف قرآن از دیر زمان مطرح بوده و پیوسته مورد انکار و رد علما و محققان بزرگ اسلامى بوده است، جز برخى گروهها یا افرادى که(به هر دلیل) این شبهه را قوى گرفته و خواسته‏اند به گونه‏اى آن را توجیه کنند. همین امر باعث شده است قرآن عظیم الهى از اتهامات دشمنان در امان نبوده و متهم به تحریف گردد؛ که الحمدلله با توجه به درایت خاص علماى بزرگ اسلامى پاسخ‏هاى مناسب به این گونه شبهات داده شده است.

از آنجا که نخستین گام در پژوهش و تحقیق، آشنایى کامل با منابع و تحقیقات انجام شده در آن موضوع است، و از طرفى تکرار کارهاى انجام شده و پر بار نبودن برخى‏از پژوهش‏ها غالباً به خاطر بى اطلاعى محقق از سرچشمه‏هاى آن موضوع مى باشد، شناسایى و شناساندن منابع، بسیار ضرورى به نظر مى رسد، هر چند دانشمندان و متخصصان فن کتاب‏شناسى کارهایى بسیار بزرگ در این زمینه انجام داده‏اند که اثر ارزشمند((الذریعه الى تصانیف الشیعه)) تالیف مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانى از آن قبیل مى باشد، ولى براى دسترسى بهتر و سریع‏تر به منابع، داشتن کتاب‏شناسى موضوعى از ضروریات دیگرى است که مى تواند مکمل زحمات گذشتگان باشد.

بر اساس همین ضرورت در حد وسع و توانایى خود، به جمع آورى و معرفى آثار ارزشمندى از بزرگان و دانشمندان اسلامى در موضوع((تحریف یا عدم تحریف قرآن)) پرداختم که امیدوارم مورد قبول خداوند متعال قرار گیرد.

قبل از پرداختن به اصل موضوع تذکر چند نکته ضرورى است:

آثار ارایه شده پیرامون((تحریف یا عدم تحریف قرآن)) تنها در این مقاله خلاصه نمى‏شود؛ بلکه این مجموعه تنها آثارى است که یا خود اثر در دسترس بوده‏اند و یا به هر شکل دیگر(که اشاره خواهد شد) اطلاعاتى از آنها به دست رسیده است.
از آنجا که قریب به اتفاق آثار ارایه شده تنها به اثبات عدم تحریف قرآن پرداخته‏اند؛ لذا نام این مقاله((کتاب‏شناسى تحریف ناپذیرى قرآن)) مى باشد، هر چند به بعضى از کتب مانند((فصل الخطاب)) نیز اشاره گردیده است.
در این مقاله علاوه بر کتاب هایى که مستقلاً پیرامون موضوع((تحریف یا عدم تحریف)) نوشته شده، در حد توان هر کتابى که بحث قابل توجهى درباره تحریف قرآن داشته است به آن کتاب و ریز موضوع و صفحات مورد نظر اشاره شده است؛ لذا در این مقاله ۱۶۶ اثر، در پنج قسمت ارایه مى شوند که عبارت اند از:

الف) کتاب هایى که مستقلاً پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن نوشته شده‏اند: ۵۴ اثر/

ب) کتاب‏هاى علوم قرآنى که حاوى بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن مى باشند: ۳۵ اثر/

ج)بعضى از کتب تفسیر قرآن که مقدمه آنها حاوى بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن مى باشند: ۱۵ اثر/

د) کتاب هایى در موضوعات مختلف که حاوى بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن مى باشند: ۲۱ اثر/

ه) مقالاتى که در مطبوعات پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن به طبع رسیده است: ۴۱ اثر/

ترتیب کتاب‏ها در هر قسمت به ترتیب حروف الفبا است.
هر کتاب یا اثرى که در دسترس بوده است سعى گردیده خلاصه و فهرستى از بحث آن کتاب یا اثر در معرفى کتاب گنجانده شود.
در ستون ناشر کتاب، به ترتیب به مؤسسه انتشاراتى و محل نشر و نوبت چاپ اشاره شده است.
در ستون مختصات کتاب، به ترتیب به اندازه کتاب و زبان کتاب و تعداد صفحات کتاب اشاره شده است.
در قسمت (ه) بعد از ذکر نام نشریه مورد نظر تنها به تاریخ نشریه اشاره شده است.
بعد از ذکر نام کتاب یا اثر، شماره‏اى داخل کروشه نوشته شده است که اشاره به منبع کتاب یا اثر مورد نظر دارد که این منابع عبارت اند از:

[۱] کتابخانه تخصصى مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛

[۲] کتابخانه حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى(ره)؛

[۳] کتابخانه مجمع جهانى اهل بیت علیه‏السلام؛

[۴] کتابخانه تخصصى تفسیر و علوم قرآن واقع در خیابان شهید فاطمى(دور شهر)؛

[۵] کتابخانه تخصصى تفسیر و علوم قرآن حضرت آیت الله العظمى گلپایگانى(ره)؛

[۶] مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى، برنامه نمایه(قسمت مطبوعات)؛

[۷] کتابنامه بزرگ قرآن کریم، حسن بکایى؛

[۸] الذریعه الى تصانیف الشیعه، حاج آقا بزرگ تهرانى؛

[۹] علوم قرآن و فهرست منابع، عبدالوهاب طالقانى؛

[۱۰] کتابخانه پژوهشکده باقر العلوم علیه‏السلام؛

[۱۱] کتابخانه مدرسه علمیه فیضیه.

در پایان از هکمارى تمامى مراکزى که به هر نحو در این امر، حقیر را مورد لطف قرار داده‏اند، مخصوصاً کتابخانه تخصصى مراکز فرهنگ و معارف قرآن، تقدیر و تشکر مى نمایم.

الف) کتاب هایى که مستقلاً پیرامون تحریف یا عدم تحریف تألیف شده‏اند:

آراء علما المسلمین فى التقیه و الصحابه و صیانه القرآن الکریم،[۱] سید مرتضى رضوى، الارشاد للطاعه / بیروت، ۱۴۱۱ ق، وزیرى / عربى / ۲۵۰/

همان گونه که از اسم کتاب پیداست، مؤلف، این کتاب را در سه موضوع تألیف کرده است؛ ولى مهم‏ترین بحث آن مربوط به صیانت قرآن از تحریف است.

مهم‏ترین مطالب: ۱. معنى تحریف؛ ۲. تحریف در قرآن نیست؛ ۳. رأى مسلمانان و علما درباره تحریف قرآن؛ ۴.بعضى از احادیث وارده درباره تحریف قرآن از کتب صحاح عامه و مسانید آن.

آلاء الرحیم فى الرد على تحریف القرآن،[۲] حاج شیخ عبدالرحیم المدرس الماهر التبریزى الخیابانى، رقعى / عربى / ۶۳/

مؤلف در این کتاب به بررسى تحریف از حیث اشتقاق و مفهوم لغوى و وقوع یا عدم وقوع تحریف در قرآن کریم پرداخته است. ضمناً این کتاب مزین به تقریط حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى مى باشد.

افسانه تحریف قرآن،[۱] رسول جعفریان، محمود شریفى، معاونت فرهنگى سازمان تبلیغات اسلامى / تهران، ۱۳۶۷ ش، رقعى / فارسى/

این کتاب ترجمه کتاب((اکذوبه تحریف القرآن)) مى باشد که در شماره(۵) به آن اشاره خواهد شد.

افسانه‏هاى تحریف قرآن،[۲] احمد مهدى(فخر کرمانى)، چاپ زهره با همکارى کانون انتشار، ۱۳۵۰ ش، رقعى / فارسى / ۲۸۷/

مهم‏ترین مطالب: بخش اول: عدم تحریف از دیدگاه آیات قرآن و شبهاتى که وارد شده و جواب آن شبهات؛ بخش دوم: دلایل قول به تحریف و پاسخ به آن دلایل؛ بخش سوم: نظر علماى شیعه درباره تحریف.

۵.اکذوبه تحریف القرآن بین الشیعه و السنه،[ ۱] رسول جعفریان، بعثه مقام معظم رهبرى در حج، قسمت تحقیقات / تهران، محرم الحرام ۱۴۱۳ ق، رقعى / عربى / ۱۳۹/

مهم‏ترین مطالب: ۱. معنى لغوى و اصطلاحى تحریف؛ ۲. ادله عدم تحریف قرآن؛ ۳. جمع آورى قرآن در زمان پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم و عدم تحریف؛ ۴. اهل سنت و تحریف؛ ۵. تحریف و روایات شیعه؛ ۶. علماى شیعه و تحریف؛ ۷. مصحف على علیه‏السلام و مصحف فاطمه علیه‏السلام؛ ۸. تحریف از نظر غلاه و بعضى از اخباریین؛ ۹. فصل الخطاب و تحریف.

این کتاب به زبان فارسى است به اردو نیز ترجمه شده است که در ردیف(۳) به ترجمه فارسى آن اشاره شد و ترجمه اردوى آن نیز در شماره(۲۱) خواهد آمد.

بحثى درباره تصحیف و تحریف قرآن یا عدم تحریف‏[ ۱] على مزارعى(با راهنمایى دکتر حجتى کرمانى)، دانشگاه تهران، ۱۳۵۳ ش، رحلى / فارسى / ۸۹/

مؤلف، این کتاب را براى پایان نامه خود در دوره فوق لیسانس فرهنگ عربى و علوم قرآن تألیف کرده است.

مهم‏ترین مطالب: ۱. معانى مختلف تحریف؛ ۲. نظر محققان اسلامى درباره تحریف و تصحیف قرآن؛ ۳. دلایل عدم تحریف، ۴. عقیده به تحریف بعد از حیات حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم؛ ۵. کیفیت جمع آورى قرآن؛ ۶. بررسى قرآن منسوب به حضرت على علیه‏السلام.

بررسى و نقد و روایات تحریف در کتاب فصل الخطاب،[ ۱] محسن بیات، دانشگاه تربیت مدرس / تهران، ۱۳۷۳ ش، رحلى / فارسى / ۲۷۷/

این کتاب نیز پایان نامه دوره کارشناسى ارشد مؤلف مى باشد. مباحث مورد بحث در این کتاب عبارت اند از: ۱. شناختى از محدث نورى و کتاب فضل الخطاب؛ ۲. بررسى اسناد روایات تحریف؛ ۳. بررسى و نقد آیات ادعایى، ۴. اثبات عدم تحریف قرآن از نظرگاه حدیث و علماى شیعه.

برهان روشن(البرهان على عدم تحریف قرآن)،[ ۲] حاج میرزا مهدى بروجردى، بوذرجمهرى، مصطفوى / تهران، ۱۳۷۴ ش، رقعى / فارسى / ۱۹۰/

این کتاب در پاسخ به کتاب((سنجش حقیقت))(که قایل به تحریف مى باشد) نوشته شده است مباحثى که در این کتاب به آن پرداخته شده است عبارت اند از: ۱. برهان نقلى بر عدم تحریف قرآن؛ ۲. برهان عقلى بر عدم تحریف قرآن؛ ۳. جلوگیرى از تفسیر و تأویل قرآن در عصر خلفا؛ ۴. اشتباه صاحب فصل الخطاب و صاحب احتجاج؛ ۵. کلمات زعماى علماى اسلام؛ ۶. نظریه و اقوال علما و دانشمندان عامه در عدم تحریف قرآن.

البرهان على سلامه القرآن من الزیاده و النقصان،[ ۱] سعدى یاسین.(م ۱۳۹۶)، المکتب الاسلامى / بیروت / چهارم، جیبى / عربى / ۱۱۹. مؤلف، این کتاب را در رد ادعاهاى آقاى نلسون دانمارکى – که در کتاب((اصدق الاقاویل على صحه التوراه و الانجیل)) مدعى نقص قرآن گردیده است – نوشته است.

مهم‏ترین مطالب: ۱. تاریخ نزول قرآن کریم؛ ۲. حکمت نزول قرآن منجماً. ۳. تقسیم قرآن به مکى و مدنى؛ ۴. سوره‏ها و نام‏هاى آنها؛ ۵. جمع قرآن کریم.

البرهان على عدم تحریف القرآن،[ ۱] مرتضى الرضوى، الارشاد / بیروت / اول، ۱۴۱۱ ق، وزیرى / عربى / ۳۶۴/

مهمترین مطالب: ۱. جمعى از احادیث وارده در تحریف قرآن(جمع آورى شده از صحاح عامه و مسانید آنها)؛ ۲. آراى علماى شیعه امامیه در مورد سلامت قرآن از زیاده و نقصان؛ ۳. رأى مسلمانان در مورد تحریف.

پژوهشى پیرامون مصونیت قرآن از تحریف،[ ۱] عباس نقیئى، دانشگاه امام صادق علیه‏السلام / تهران، ۱۳۶۸ ش، رحلى / فارسى ۲۱۱/

این کتاب، پایان نامه دوره کارشناسى ارشد مؤلف در رشته معارف اسلامى و تبلیغ دانشگاه امام صادق علیه‏السلام مى باشد؛ که با راهنمایى استاد سید محمد باقر حجتى و مشاوره آقاى على اکبر غفارى و دکتر سید ضیاء الدین سجادى نگارش یافته است.

مهم‏ترین مطالب:۱. قرآن و مساله تحریف؛ ۲. بررسى نظریه تحریف قرآن؛ ۳. تحریف و سنت؛ ۴. بررسى نظریه عدم تحریف قرآن؛ ۵. آرا و اقوال علماى شیعه در نفى تحریف.

پژوهشى در بیان عدم اختلاف و تعارض در قرآن کریم،[ ۱] سید محمد هادى زبر جد، خطى(به خط مؤلف)، ۱۳۶۹ ش، رحلى / فارسى / ۲۱۷/

این کتاب، پایان نامه دوره کارشناسى ارشد مؤلف در دانشکده الهیات و معارف اسلامى مى باشد که با راهنمایى استاد سید ابوالفضل میر محمدى به رشته تحریر در آمده است.

مهم‏ترین مطالب: ۱. تفسیر آیه((افلا یتدبرون القرآن…))؛ ۲. عدم اختلاف و تناقض میان معانى و مفاهیم قرآن کریم؛ ۳. بلاغت و فصاحت قرآن کریم؛ ۴. اخبارات غیبیه قرآن مجید؛ ۵. سایر وجوه عدم اختلاف در قرآن کریم؛ ۶. اسباب و علل موهم اختلاف در قرآن کریم.

تدوین القرآن،[ ۱] على الکورانى، دار القرآن الکریم / قم / اول، وزیرى / عربى / ۴۸۷/

مهم‏ترین مطالب: ۱. داستان اتهام شیعه به قول به تحریف قرآن؛ ۲. خلاصه ردهاى علماى شیعه؛ ۳. جایگاه خلیفه عمر از دیدگاه قرآن و سنت؛ ۴. نقصان و زیادى قرآن از نظر خلیفه؛ ۵.قرأات شخصیه و مجادلات تحریف؛ ۶. نظریاتى که ممکن نیست مسلمان‏ها آنها را قبول نمایند؛ ۷. حرام کردن بحث علمى در مورد قرآن از طرف خلیفه؛ ۸. داستان احرف سبعه و جمع قرآن؛ ۹. جایگاه اهل سنت از نظر سنت؛ ۱۰. جایگاه برادران اهل سنت از نظر یهودیان؛ ۱۱. صفات قرآن از میان سخنان پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم و اهل بیت و یارانش.

ترجمه و تحقیق از کتاب صیانه القرآن من التحریف،[ ۱] آیهالله محمد هادى معرفت، محمد قنبرى جلفائى، دانشگاه تهران، رحلى / فارسى / ۱۲۷/

این کتاب، ترجمه کتاب صیانه القرآن من التحریف است که مترجم آن را به عنوان پایان نامه خود با راهنمایى استاد محمد باقر حجتى کرمانى ترجمه کرده است. در شماره(۴۴) به اصل کتاب اشاره خواهد شد.

ترجمه و تحقیق و تعلیق کتاب کشف الارتیاب عن تحریف کتاب رب الارباب،[۱] محمد بن ابى القاسم الطهرانى، امیر جودى، دست نویس به خط مترجم(تصویر)، سال ۱۳۶۹ – ۱۳۷۰، رحلى / فارسى / ۲۰۸/

این کتاب، ترجمه و تحقیقى است از کتاب((کشف الارتیاب عن تحریف کتاب رب الارباب) – که در شماره(۵۰) به آن اشاره مى شود – و مترجم نیز آن را براى پایان نامه فوق لیسانس خود در رشته علوم قرآن و حدیث در دانشکده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه آزاد ترجمه کرده است، مهم‏ترین مباحث این کتاب عبارت اند از: ۱. تولد فرقه‏اى جدید در ایجاد فتنه‏هاى جدید؛ ۲. برخورد نویسنده با کتاب فصل الخطاب(محدث نورى)؛ ۳. بیان انواع تحریفات ذکر شده در فصل الخطاب؛ ۴. در بیان سخنان علماى شیعه درباره تحریف نا پذیرى قرآن.

التحریف،[ ۷] احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن على/کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این کتاب را از کتاب لغت نامه دهخدا، ۴ / ۱۲۳۹ نقل مى‏کند.

۱۷.تحریف قرآن،[ ۷] مرکز چاپ و نشر، فارسى/کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از فهرست کامپیوترى ناشرین داخلى در پنجمین نمایشگاه کتاب تهران نقل مى کند.

تحریف قرآن،[ ۷] اردو، کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این کتاب را از فهرست کتب مخلوط بک ایجى امام بارگاه شاه نجف کراچى / ۲۵ نقل کرده است.
التبدیل و التحریف،[ ۸] ابى القاسم على بن احمد الکوفى العلوى/
تحریف قرآن،[ ۱] رحلى / فارسى / ۱۰۱.

این اثر جزوه‏اى است که ظاهراً با دست خط نویسنده مى باشد؛ ولى متأسفانه اثرى از نام و نام خانوادگى مؤلف در آن دیده مى شود و نیز بعد از نوشتن، غلط گیرى و تصحیح نشده است.و تنها تصویرى از آن اثر در کتابخانه تخصصى مرکز فرهنگ و معارف قرآن موجود مى باشد.

تحریف قرآن،[ ۱] رسول جعفریان، سازمان تبلیغات اسلامى / تهران، ممتاز على صاحب، ۱۴۱۰ ق، رقعى / اردو / ۱۰۰.

این کتاب ترجمه((اکذوبه تحریف القرآن)) است که در شماره(۵) به آن اشاره شد.

تحریف القرآن،[ ۷] احمد بن على حسین اشکورى، نجف اشرف، ۱۹۳۱ م، عربى/کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از کتاب((معجم المؤلفین العراقیین، ۱۰ / ۹۲)) نقل کرده است.
تحریف قرآن،[ ۷] رام چند(هندو)، سفیر هند(پریس امر تسر) هند، ۱۸۷۸ م / ۴۵۴/کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از فهرست کتاب‏هاى قرآن و تفسیر و دیگر علوم دانشگاه پنجاب لاهور نقل کرده است.
تحریف قرآن،[ ۷] سید راحت حسین گوپالپورى(شیعه)، ۱۳۷۶ ق/کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از فهرست آثار چاپى شیعه در شبه قاره، بخش ۱ / ۱۷ نقل کرده است.
تحریف القرآن،[ ۷] سید ظفر حسن بن الشاد على بن امداد على بن حمایت على(نقوى امروهى)، هندى(شیعه)، ۱۳۷۵ ق/کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از کتاب((نقبأ البشر)) تألیف مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ تهرانى، ۳ / ۹۷۸ و از کتاب دایره المعارف تشیع، ۲ / ۵۰۱ نقل مى کند.
تحریف قرآن،[ ۷] سید على حائرى(شیعه)، کتاب خانه حسینیه، ۱۳۶۰ ق./ اردو / ۸۰. کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از کتاب فهرست آثار چاپى شیعه در شبه قاره بخش اول ۴۳ / نقل کرده است.

این کتاب در جواب شایعه قایل بودن شیعه به تحریف قرآن نوشته شده و بعضى از مباحث آن عبارت اند از: ۱. مسأله تحریف؛ ۲. عظمت قرآن؛ ۳. انواع تحریف؛ ۴. سنّیان قایل به تحریف لفظى اند نه شیعیان؛ ۵. حفاظت قرآن از تحریف؛ ۶. عدم اعتقاد شیعه به تحریف مصحف على و فاطمه علیه‏السلام.

۲۷.تحریف القرآن،[ ۸] سید راحت حسین بن طاهر حسین الکوپال الپورى / اردو/

تحریف القرآن،[ ۸] سید على نقى بن السید ابى الحسن النقوى اللکهنوى / اردو/
تحریف قرآن کى حقیقت(حقیقت تحریف قرآن)،[ ۷] على نقى بن أبى الحسن(شیعه)، سرافراز قومى پریس، لکنهو، هند، ۱۹۳۳ م / اردو / ۲۱۰/کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از((فهرست آثار چاپى شیعه در شبه قاره بخش اول / ۴۴)) و از((معجم مؤلفى الشیعه / ۴۲۰)) و از((فهرست کتاب‏هاى کتابخانه جامعه همدرد دهلى)) نقل کرده است. این کتاب رد بر نظریه‏اى است که قایل است شیعیان قایل به تحریف هستند.
التحریف و التبدیل،[ ۷] ابو عبدالله محمد بن خالد. کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از کتاب((معالم العلماء فى فهرست کتب الشیعه و اسماء المصنفین منهم قدیماً و حدیثاً / ۱۰۵)) نقل مى کند.مؤلف این کتاب نیز از اصحاب امام موسى بن جعفر علیه‏السلام مى باشد.
التحریف و التبدیل،[ ۷ و ۸] ابى جعفر محمد بن الحسن الصیرفى الکوفى. صاحب کتابنامه بزرگ قرآن کریم، این اثر را از((معجم الدراسات القرآنیه عند الشیعه الامامیه / ۶۲)) نقل مى کند.مؤلف این کتاب نیز از اصحاب امام صادق علیه‏السلام مى باشد.
تحریف و نزول دفعى قرآن،[ ۳] آیهالله محمد هادى معرفت، کنگره هزاره شیخ مفید / قم / اول.، وزیرى / فارسى / ۱۲/این اثر مقاله‏اى است از استاد معرفت که در ذیل مجموعه مقالات فارسى کنگره هزاره شیخ مفید، ش ۷۲ به طبع رسیده است.
التحقیق فى نفى التحریف عن القرآن الشریف،[ ۲] السید على الحسین المیلانى، دار القرآن الکریم / قم / اول.، ۲۷ رجب ۱۴۱۰ ق. وزیرى / عربى / ۳۷۱/

مهم‏ترین مطالب: ۱. سخنان علماى شیعه در نفى تحریف؛ ۲. ادله شیعه بر نفى تحریف؛ ۳. احادیث تحریف در کتب شیعه؛ ۴.شبهاتى پیرامون قرآن در پرتو اخبار شیعه؛ ۵. روات احادیث تحریف از شیعه؛ ۶. احادیث تحریف در کتب اهل سنت؛ ۷. روات احادیث تحریف از اهل سنت؛ ۸. اقوال و آراى اهل سنت/

التنزیل و التحریف،[ ۸] سیارى(الحسن بن سلیمان الحلى).
تنزیه القرآن الشریف عن التغییر و التحریف فى الرد على بعض المستشرقین،[ ۹.]
الجواب الحنیف فى الرد على مدعى التحریف،[ ۱] یوسف احمد نصر الدجوى، مطبعه النهضه الادبیه، ۱۳۳۱ ق، وزیرى / عربى / ۲۷۲/این کتاب ردى است بر کتاب((هل من تحریف فى الکتاب الشریف)) نوشته: القسیس کولدیساک انگلیسى که در سه قسم تنظیم گردیده است.
ادله قطعیه بر سماوى بودن دین اسلام؛ ۲. رد بر آنچه در کتاب آمده و اشتباهات عقلى و نقلى آن کتاب؛ ۳. شرح اعتقاد مسیحیان.
خلفائى ثلاثه کا ایمان اور مسئله عدم تحریف القرآن،[ ۲] على صاحب عاقل انصارى(سنى).، مینجر امامیه کتاب خانه لاهور – ششم.، رقعى / اردو / ۸/

آقاى میر محمد شاه صاحب شیعى جهلمى در جواب سؤال آقاى قاضى محمد ظهورالدین خان صاحب اکمل، مطالبى در نشریه((سراج الاخبار)) چاپ کرده‏اند و آقاى على صاحب عاقل انصارى نیز در جواب ایشان این کتاب را در هشت صفحه تألیف و منتشر کرده‏اند.

دفاع عن القرآن الکریم فى وجه الملاحده و المغرضین،[ ۱] محمود عبدالنبى حسین سعد(سنى)، دارالمعرفه الجامعیه / اسکندریه، ۱۹۹۲ م، وزیرى / عربى / ۳۲۰/

مهم‏ترین مطالب: ۱. عقیده ملحدین پیرامون تغییر و تبدیل قرآن کریم؛ ۲. آراى علما درباره قرائت شاذ در آیات مختلف؛ ۳. ادعاى تناقض و اختلاف در قرآن کریم.

سلامه القرآن من التحریف،[ ۱] باقر شریف القرشى، مؤلف، ۱۴۱۷ ق/این کتاب در برگه دان کتابخانه مرکز فرهنگ و معارف ثبت گردیده بود ولى هنگام مراجعه به کتاب‏ها به آن دست نیافتیم.
سلامه القرآن من التحریف،[ ۱] مرکز الرساله / قم / اول، / ۱۴۱۷ ق، رقعى / عربى / ۱۱۱.

مهم‏ترین مطالب: ۱. معنى التحریف لغتاً و اصطلاحاً؛ ۲. ادله نفى التحریف؛ ۳. روایات التحریف؛ ۴. جایگاه علماى شیعه در روایات تحریف؛ ۵. اهل سنت تحریف را نفى مى نمایند؛ ۶. نمونه هایى از روایات تحریف در کتب اهل سنت؛ ۷. مراحل جمع قرآن.

الشیعه و تحریف القرآن،[ ۱] محمد مال الله، محمد احمد النجفى، مکتبه ابن تیمیه – عربستان ۱۴۰۹ ق، وزیرى / عربى / ۱۷۲.

مؤلف محترم بجاى آنکه تحریف ناپذیرى قرآن را ثابت نماید، به اثبات اعتقاد شیعه در تحریف قرآن پرداخته است؛ و علت آن هم متأسفانه این است که مؤلف زحمت مراجعه به آراى بزرگان از علماى شیعه را – که در این اثر ذکر خواهد شد – نداده است، بلکه به جاى آن به نوادر اقوال متمسک شده است.

الشیعه و القرآن،[ ۱] احسان الهى ظهیر، اداره ترجمان السنه / پاکستان / سوم، ۱۴۰۳ ق، وزیرى / عربى / ۳۵۲/

آقاى احسان الهى ظهیر نیز مانند آقاى محمد مال الله بجاى اینکه تحریف ناپذیرى قرآن را در این کتاب ثابت نمایند سعى کرده است که در حد امکان مذهب حقه شیعه را به تحریف قرآن متهم نماید، غافل از حتى یک مراجعه به آرا و نظرات دانشمندان بزرگ شیعه.

صوت الحق و دعوت الحق،[ ۱] آیت الله لطف الله صافى گلپایگانى، دار التعارف / بیروت، ۲۶ ذى الحجه ۱۳۹۶ ق، وزیرى / عربى / ۹۳/حضرت آیت الله صافى گلپایگانى در این کتاب به اثبات اعتقاد شیعه بر عدم تحریف قرآن پرداخته‏اند.
صیانه القرآن من التحریف،[ ۲] آیهالله محمد هادى معرفت، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه / قم / اول، شعبان المعظم ۱۴۱۳ ق، وزیرى / عربى / ۳۲۸/

مهم‏ترین مطالب: ۱. دلایل ما بر رفع شبهه تحریف؛ ۲. تصریحات علماى قوم؛ ۳. گواهى دیگران بر جایگاه بزرگان امامیه به قول به عدم تحریف؛ ۴. تحریف در کتب عهدین؛ ۵. تحریف از نظر حشویه عامه؛ ۶. تحریف نزد اخباریین؛ ۷. توهمات صاحب فصل الخطاب.

فصل الخطاب،[ ۱] آیت الله علامه حسین نورى طبرسى، چاپ سنگى، ۱۲۹۸ ق، وزیرى / عربى / ۳۸۵/
القرآن مصون عن التحریف،[ ۱] آیت الله لطف الله صافى گلپایگانى، دار القرآن الکریم / قم، ۱۴۱۲ ق، رقعى / عربى / ۱۰/حضرت آیت الله صافى در این کتاب با دلایلى روشن و مختصر تحریف ناپذیرى قرآن را اثبات مى فرمایند.
القرآن و دعاوى التحریف،[ ۱] رسول جعفریان، دارالثقلین / بیروت / اول، ۱۴۱۵ ق، رقعى / عربى / ۱۵۱/این کتاب نام دیگرى از کتاب((اکذوبه تحریف القرآن)) مى باشد که در شماره(۵) به آن اشاره شد.
قرآن هرگز تحریف نشده،[ ۲] آیت الله علامه حسن زاده آملى، عبدالعلى محمدى شاهرودى، انتشارات قیام / قم / اول. ۱۳۷۱ ش، رقعى / فارسى / ۱۴۱.

مهم‏ترین مطالب: ۱. چرا مى گوییم قرآن تحریف نشده است؛ ۲. توقیفى بودن سوره‏ها و آیات؛ ۳. بسم الله الرحمن الرحیم هر سوره جز آن سوره است؛ ۴. على علیه‏السلام قرآن را به ترتیب نزول جمع آورى کرده است؛ ۵. هم اکنون قرآن بر طبق قرائت على علیه‏السلام قرائت مى‏شود؛ ۶. اخبارى که از تحریف قرآن سخن گفته‏اند؛ ۷. گره خوردن سرنوشت محدث نورى و ابن شینوذ به هم؛ ۸. تعلیقات مرحوم شعرانى بر کتاب فصل الخطاب(۱۰ صفحه).

کتاب التنزیل من القرآن و التحریف،[ ۸] ابن الحسن على بن الحسن بن فضال الکوفى/حاج آقا بزرگ تهرانى درباره مؤلف این کتاب مى‏گوید:((انه کان وجه الاصحاب و ثقتهم و عارفهم بالحدیث لم یعثر على زله فیه و کان هو ابن ثمانیه عشر عاماً عند وفاه أبیه فى(۲۲۴) یروى عنه ابن عقده المتوفى(۳۳۳) و ابن الزبیر المتوفى(۳۴۸)))/
کشف الارتیاب عن تحریف کتاب رب الارباب،[ ۱] محمود بن ابى القاسم الطهرانى، تصویر کتاب خطى/این کتاب در رد کتاب فصل الخطاب مرحوم محدث نورى نوشته شده است.
المحجه على فصل الخطاب فى ابطال القول بتحریف الکتاب،[ ۱] عبدالرحمن المحمدى الهیدجى، المطبعه العلمیه / قم، ۱۳۶۳ ش، وزیرى / عربى / ۱۵۶.

مهم‏ترین مطالب: ۱. در مورد وجوب جمع قرآن و متعین بودن آن بر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم و بیان جمع قرآن؛ ۲. در مورد تحریف و انواع آن و قایلین به تحریف و عدم آن؛ ۳. در مورد ادله‏اى که مى توان براى عدم تحریف قرآن به آنها استدلال کرد؛ ۴. در مورد ادله تحریف؛ ۵. در مورد قرأات.

مسئله تحریف قرآن،[ ۱] طالب کرپالوى(شیعه)، جعفریه دار التبلیغ / لاهور / دوم، ۱۲۹۲، وزیرى / اردو / ۶۲۳/مؤلف، امام جماعت یکى از حسینیه‏هاى لاهور مى باشد.
مسئله التقریب بین اهل السنه و الشیعه ج ۱ و ۲،[ ۱] ناصر بن عبدالله بن على القفارى، دار طیبه / ریاض.۱۳۹۸ ق، وزیرى / عربى ۲۵۶ / و ۶۰/این کتاب ابتدا شیعه را متهم به تحریف قرآن کرده و سپس قایل به عدم امکان تقریب بین شیعه و سنى شده است.
مصونیت قرآن از تحریف،[ ۱] آیت الله محمد هادى معرفت، محمد شهر آشوبى، دفتر تبلیغات سلامى / قم / اول، زمستان ۱۳۷۶ ش، وزیرى / فارسى / ۲۵۶/این کتاب، ترجمه کتاب صیانه القرآن عن التحریف مى باشد که در شماره(۴۴) به آن اشاره شد.

ب) برخى‏از کتاب‏هاى علوم قرآنى که حاوى بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن مى باشند:

آراء حول القرآن،[ ۱] آیت الله العظمى سید على الفانى الاصفهانى، دارالهادى / بیروت / اول، ۱۴۱۱ ق، وزیرى / عربى / ۲۱۶/

مهم‏ترین مطالب: ۱. امتناع وقوع تحریف در قرآن؛ ۲. تعریف تحریف؛ ۳. دلایل قایلین به تحریف؛ ۴. دلایل قایلین به عدم تحریف.

آنچه باید از قرآن بدانیم،[ ۱] عبدالرحمن انصارى، نویسنده / دوم، ۱۳۷۱ ش – ۱۴۱۲ ق، وزیرى / فارسى / ۱۵۹/

مهم‏ترین مطالب: ۱. دلایل عدم تحریف قرآن؛ ۲. عقیده برخى‏از دانشمندان معاصر؛ ۳. تحریف معنوى.

بحثى درباره علوم قرآن،[ ۱] عفیف عبد الفتاح طباره، حبیب الله مرزوقى شمیرانى، مؤسسه انتشاراتى علامه / قم /، تابستان ۱۳۴۶ ش.جیبى / فارسى / ۱۵۶/این کتاب ترجمه کتاب((روح الدین اسلامى)) مى باشد.
بحوث فى تاریخ القرآن و علوم،[ ۵] ابوالفضل میر محمدى، دارالتعارف للمطبوعات / بیروت، ۱۴۰۰ ق، وزیرى / عربى / ۳۴۱/این کتاب ترجمه کتاب((تاریخ و علوم قرآن)) مى باشد که توسط مؤلف به عربى ترجمه گردیده است، و در شماره(۷) به آن اشاره خواهد شد.
بسوى قرآن،[ ۲] سید احمد آیت اللهى، کتابخانه مدرسه چهل ستون مسجد جمعه / تهران / اول، مرداد ماه ۱۳۶۲، وزیرى / فارسى / ۲۰۳/
تاریخ قرآن،[ ۲] استاد علامه طباطبایى، سهیلا دین پرور، نشر فرهنگ قرآن، ۱۲ فروردین ۱۳۶۱ ش، رقعى / فارسى / ۱۰۴/
تاریخ قرآن، آیت الله محمد هادى معرفت، انتشارات سمت / تهران / دوم، بهار ۱۳۷۷ ش، وزیرى / فارسى / ۲۱۶/

مهم‏ترین مطالب: ۱. معنى تحریف؛ ۲. دلایل نفى تحریف؛ ۳. منشأ قول به تحریف؛ ۴. روایات اهل سنت؛ ۵. روایات امامیه.

تاریخ و علوم قرآن،[ ۱] سید ابوالفضل میر محمدى زرندى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین / قم / چهارم، تابستان ۱۳۷۵/

مهم‏ترین مطالب: ۱. قرآن شریف در همه جا یکسان است؛ ۲. همه بین دفتین قرآن است؛ ۳. اخباریون چه گفته‏اند؛ ۴. دلیل‏هاى قایلان به تحریف و جواب آن؛ ۵. دلیل‏هاى قایلان به عدم تحریف؛ ۶. دلیل‏هاى حجیت قرآن و قرآنیت آن.

ترجمه، نقد و تحقیق کتاب مقدمتان فى علم القرآن،[ ۱] مجید معارف، مدرسه تربیت مدرس، بهمن ماه ۱۳۶۴ ش/این کتاب پایان نامه مؤلف – جهت دریافت دانشنامه مدرسى در رشته الهیات و معارف اسلامى(گرایش علوم قرآن و حدیث) – مى باشد که با راهنمایى استاد سید محمد باقر حجتى نگارش یافته است.

مهم‏ترین مطالب: ۱. بررسى مسأله زیاده و نقصان در قرآن کریم؛ ۲. آیات منسوخ التلاوه در روایاتى از ابن کعب؛ ۳. موقعیت ابن مسعود و رفع شبهاتى درباره او؛ ۴. چرا ابن مسعود از نگارش معوذتان خود دارى کرد.

تنزیه التنزیل،[ ۵] هبه الدین(محمد على) الحسینى الشهرستانى، على رضا حکیم خسروى، چاپخانه حیدرى، خرداد ۱۳۳۱ ش، رمضان ۱۳۷۱ ق، وزیرى / فارسى / ۲۰۲/

مهم‏ترین مطالب: ۱. پیرامون عصمت قرآن از تحریف، نقصان و تدوین آن در حیات نبى صلى الله علیه و آله و سلم؛ ۲. تدوین قرآن از عهد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم تا عهد عثمان؛ ۳. در قرآن کم و کاستى نیست؛ ۴. قرآن نزد شیعیان محفوظ از زیاده و نقصان است؛ ۵. در پیرامون تحریف وحى آسمانى قبل از اسلام و رد شبهه مدعیان.

پرسش و پاسخ هایى در شناخت تاریخ و علوم قرآنى،[ ۱] دکتر مجید معارف، انتشارات کویر / تهران / اول، ۱۳۷۶ ش. وزیرى / فارسى / ۲۹۳/
پژوهشى نو درباره قرآن کریم،[ ۱] علامه سید جعفر عاملى، محمد سپهرى، شوراى هماهنگى تبلیغات اسلامى / تهران / اول، بهمن ۱۳۷۴ ش، ۱۰ صفر ۱۴۰۹ ق، وزیرى / فارسى / ۳۴۷/

این اثر ترجمه‏اى است از کتاب((حقایق هامه حول القرآن الکریم)) که در شماره(۱۴) به آن اشاره خواهد شد.

حقایقى مهم پیرامون قرآن کریم،[ ۱] حاج سید جعفر مرتضى عاملى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین / قم / اول، زمستان ۱۳۷۱ ش، وزیرى / فارسى / ۳۳۲/این اثر ترجمه دیگرى از کتاب((حقایق هامه حول القرآن الکریم)) مى باشد که در شماره(۱۴) به آن اشاره خواهد شد.
حقایق هامه،[ ۳] سید جعفر مرتضى العاملى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین / قم / اول، ۱۴۱۰ ق، وزیرى / عربى/

مهم‏ترین مطالب: فصل اول: روایات و نظرات؛ فصل دوم: بررسى روایات تحریف قرآن؛ فصل سوم: ما قرآن را نگاهبانیم؛ سیاست و شایعه تحریف قرآن؛ اهل قرآن کیانند؛ تحریف واقع در قرآن.

دایره المعارف قرآن کریم ج ۱،[ ۱۰] جمعى از محققین، حسن سعید، گرد آورنده / تهران / اول، عید سعید غدیر ۱۴۰۶ ق، وزیرى / فارسى ۲۱۶/
دانستنى هایى از قرآن،[ ۱] آیت الله شیخ محمد مظفرى، چاپخانه علمیه / قم / اول، محرم الحرام ۱۴۱۰ ق، ۲۵ صفر ۱۴۰۸ ق، رقعى / فارسى / ۲۴۶/

مهم‏ترین مطالب: ۱. تحریف به زیاده باطل است؛ ۲. تحریف به نقیصه محل کلام است؛ ۳. بزرگان دین از قدیم و حدیث منکر تحریف قرآن هستند؛ ۴. استدلال به آیات قرآنى در عدم تحریف قرآن؛ ۵. ذکر کلى مفسرین در مقام.

دانستنى‏هاى قرآن،[ ۲] مصطفى اسرار، انتشارات محیا / تهران / ششم، ۱۳۷۳ ش، رقعى / فارسى / ۲۱۱/
درسنامه علوم قرآن،[۱] حسین جوان آراسته، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى / قم / اول /، ۱۳۷۷ ش، وزیرى / فارسى / ۴۹۶/

مهم‏ترین مطالب: فصل اول: کلیات مثل تعریف و اقسام تحریف؛ فصل دوم: آراى دانشمندان اسلامى، فصل سوم: دلایل عدم تحریف؛ فصل چهارم: شبهات قایلان به تحریف/

سر البیان فى علم القرآن،[ ۱] حسن بیگلرى، کتابخانه سنایى، ۱۳۶۶ ش، وزیرى / فارسى / ۳۱۵/مؤلف در این قسمت از کتاب به آراى علماى اسلامى مانند شیخ صدوق، شیخ ابو على طبرسى و سید مرتضى علم الهدى اشاره کرده است و براى اثبات عدم تحریف قرآن به چهار آیه شریفه تمسک جسته.
شناخت قرآن،[ ۱] آیت الله العظمى سید ابوالقاسم خویى، محمد صادق نجمى، هاشم هریسى، دفتر مدینه العلم / قم، شعبان ۱۴۰۲ ق، وزیرى / فارسى / ۳۲۷/

این اثر، خلاصه‏اى از کتاب شریف((البیان)) است که توسط آقایان هاشم هریسى و محمد صادق نجمى ترجمه و تلخیص گردیده است، مترجمان محترم هدف از ترجمه و تلخیص را چنین بیان مى کنند:((به علت مفصل بودن کتاب و اختصاصى بودن بعضى از مسایل و مطالب آن استفاده کامل از این کتاب براى همگان و مخصوصاً براى جوانان امکان‏پذیر نبود، با در نظر گرفتن این دو موضوع… این کتاب تلخیص گردید و تغییراتى که مى تواند آن را ساده‏تر و در سطح همگانى‏ترى قرار دهد به عمل آمد.))

شناخت قرآن،[ ۱] سید على کمالى دزفولى، انتشارات فجر / اول، زمستان ۱۳۶۴ ش، وزیرى / فارسى / ۶۶۰/

مهم‏ترین مطالب: ۱. انواع احتمالى تحریف؛ ۲. تحریف به زیاده؛ ۳. تحریف به نقیصه؛۴. دلایل عدم تحریف؛ ۵. ادله قایلان به تحریف.

علوم قرآن،[ ۱] دکتر رجبعلى مظلومى.، نشر آفاق / اول.، ۲۷ رجب ۱۴۰۱ ق./ ۶۰ ۳ / ۱۱، رقعى / فارسى / ۲۸۷/

مهم‏ترین مطالب: ۱. نظرات علماى امامیه؛ ۲. نسخ التلاوه؛ ۳. کتب قابل مطالعه در عدم تحریف قرآن؛ ۴. حجیت و تواتر قرآن.

۲۳.علوم قرآن،[ ۱] سعیدى روشن، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى / قم / اول، تابستان ۷۷ ه.ش، وزیرى / فارسى / ۳۴۴/

مهم‏ترین مطالب: ۱. مفهوم و اقسام تحریف؛ ۲. دلایل تحریف ناپذیرى قرآن؛ ۳. گواهى تاریخ بر تواتر نص قرآن؛ ۴. دستاویزهاى قایلان تحریف و نقد آنها.

علوم القرآن،[ ۱] حضرت علامه مولانا سید شمس الحق صاحب افغانى، المطبعه العربیه / لاهور، رقعى / اردو / ۲۸۸/

مهم‏ترین مطالب: ۱. روایات ابن عباس درباره تحریف؛ ۲. شیعه و تحریف قرآن؛ ۳. تحریف نائیبل، انجیل متى، مرقس و…؛ ۴. بائیبل کى تحریف کى داخل شبهات.

علوم القرآن عند المفسرین، ج ۱،[ ۱] مرکز الثقافه و المعارف القرآنیه.، مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامى / قم / اول، ۱۴۱۶ ق، ۱۳۷۴ ش، وزیرى / عربى / ۶۰۰/

این کتاب به بررسى نظرات بعضى از علماى تفسیرى و علوم قرآن پرداخته است که عبارت اند از: قمى، هود بن محکم، طوسى، طبرسى، قرطبى، فیض کاشانى، الجنابذى، آلوسى، بلاغى، عبدالقادر، نهاوندى، طباطبایى، صادقى و خویى.

قرآن پژوهى، ج ۱،[ ۱] بهأ الدین خرمشاهى، انتشارات دوستان و انتشارات ناهیدا تهران / اول، پاییز ۱۳۷۷ ش.، وزیرى / فارسى/

مهم‏ترین مطالب: ۱. معانى تحریف؛ ۲. قایلان به تحریف از شیعه؛ ۳. محدث نورى و فصل الخطاب؛ ۴. جمع قرآن و مصحف عثمانى؛ ۵. دلایل قایلان به عدم تحریف؛ ۶. آرا و نظرات بزرگان شیعه؛ ۷. فتواى مجتهدان بزرگ.

قرآن در اسلام،[ ۱] علام سید محمد حسین طباطبایى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین / قم / بهمن ماه ۱۳۶۱ ش، رقعى / فارسى / ۱۷۶/
قرآن در اسلام‏[ ۱] شهید یوسف مرحبا، واحد فرهنگى بنیاد شهید / تهران، شهریور ۱۳۶۱ ش، رقعى / فارسى / ۱۰۷/
قرآن‏شناسى، ج ۱،[ ۱] آیت الله محمد تقى مصباح یزدى، محمود رجبى، مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمینى / قم / اول، بهار / ۱۳۷۶ ش، وزیرى / فارسى / ۲۷۲/

مهم‏ترین مطالب: ۱. مصونیت قرآن از تحریف؛ ۲. دلایل قرآنى مصونیت از تحریف؛ ۳. بررسى چند شبهه؛ ۴. بررسى دو استدلال عقیم؛ ۵. نگاهى به دلایل معتقدان به تحریف.

قرآن و کتاب‏هاى دیگر آسمانى،[ ۱] سید عبدالکریم هاشمى نژاد، انتشارات فراهانى / تهران / چهارم، ۲۹ شعبان المعظم ۱۳۸۷ ق – یازدهم آذر ماه ۱۳۴۶ ش. جیبى / فارسى / ۳۰۸/

مهم‏ترین مطالب: ۱. آیا چیزى بر قرآن افزوده شد؟ ۲. آیا چیزى از قرآن کاسته شد؟ ۳. جمع آورى قرآن در زمان پیغمبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم؛ ۴. اهتمام مسلمین در حفظ قرآن؛ ۵. تنظیر نوشته‏هاى قرآن در زمان پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم؛ ۶. قرآن عثمان و نسخه‏اى از آن در انگلستان؛ ۷. مدارک اسلامى بر عدم تحریف.

کلیات علوم قرآن،[ ۱] محسن اسماعیلى، انتشارات بنیان / اول، زمستان ۱۳۷۴ ش، رقعى / فارسى / ۱۳۵/

مهم‏ترین مطالب: ۱. معانى تحریف؛ ۲. دلایل عدم تحریف؛ ۳. دلایل قایلان به تحریف.

مباحث علوم قرآن در المیزان،[ ۱] اصغر زاهدى تیر، دانشگاه آزادى اسلامى، اردیبهشت ۱۳۷۴ ش، رحلى / فارسى / ۴۰۱/

مهم‏ترین مطالب: فصل اول: مسأله تحریف از نظر قرآن؛ فصل دوم: دلایل عدم تحریف قرآن در روایات؛ فصل سوم: دلایل قایلین به تحریف قرآن؛ فصل چهارم: انسأ و تحریف قرآن.

این کتاب پایان نامه دوره فوق لیسانس مؤلف در رشته علوم قرآن و حدیث است که با راهنمایى آقاى دکتر محمد على لسانى فشارکى و مشاوره حجه الاسلام محمد على مهدوى راد و دکتر ابوالقاسم امامى به رشته تحریر در آمده است.

معرفه القرآن فى تفسیر المیزان،[ ۱] السید احمد محمود زاده الحسینى. مؤسسه اسماعیلیان / قم / اول، ۱۳۷۴ ش، وزیرى / عربى / ۲۴۰/

مهم‏ترین مطالب: ۱. دلیل ما بر عدم وقوع تحریف در قرآن؛ ۲. دلالت اخبار بر عدم وقوع تحریف؛ ۳. روایات تحریف؛ ۴. جمع آورى اول قرآن؛ ۵. جمع آورى دوم قرآن؛ ۶. روایات انسأ(فراموشى).

المیسر فى علوم القرآن،[ ۱] عبدالرسول الغفار، دار و مکتبه الرسول الأکرم / بیروت / اول، ۱۴۲۵ ق، وزیرى / عربى / ۲۷۲/

مهم‏ترین مطالب: ۱. معنى تحریف؛ ۲. نقص و زیاده در حرف؛ ۳. نقص یا زیاده به کلمه یا بیشتر؛ ۴. تحریف به زیاده یا نقیصه در یک سوره یا مجموع سوره‏ها؛ ۵. تحریف در زیاده و نقیصه در مجموع آیات؛ ۶. تحریف در تبدیل کلمه‏اى به جاى کلمه دیگر؛ ۷. تحریف در تبدیل حرفى به حرف دیگر؛ ۸. حجاج و تغییر یازده حرف از قرآن؛ ۹. تحریف در تبدیل حرکتى به حرکتى دیگر؛ ۱۰. بزرگان علماى شیعه تحریف قرآن را نفى مى کنند.

الوجیز فى علوم القرآن و تاریخه،[ ۱] مصطفى قصیر العاملى، الدار الاسلامیه / بیروت، ۱۴۱۸ ق، وزیرى / عربى / ۱۲۸/

مهم‏ترین مطالب: ۱. تواتر القرآن الکریم؛ ۲. شواهد تاریخى دیگر؛ ۳. ادعاى تحریف؛ ۴. تصریحات علما.

ج) بعضى از کتب تفسیر که مقدمه آنها حاوى بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن کریم مى باشند:

اطیب البیان، ج ۱،[ ۱] الحاج سید عبدالحسن طیب، انتشارات بنیاد فرهنگى اسلامى حاج محمد حسین کوشان پور / دوم. ربیع الثانى ۱۳۸۲ ق، وزیرى / فارسى / ۵۲۸/
بیان علوم و مسایل کلى قرآن، ج ۱،[ ۱] آیت الله العظمى سید ابوالقاسم خویى(ره)، محمد صادق نجمى و هاشم زاده هریسى، دانشگاه آزاد اسلامى واحد خوى / پنجم، تابستان ۱۳۷۵، وزیرى / فارسى / ۴۵۵/

این اثر، ترجمه کتاب شریف البیان مى باشد که در شماره(۳) به آن اشاره خواهد شد. در ضمن خلاصه این کتاب نیز تحت عنوان((شناخت قرآن)) مى باشد که در قسمت کتب علوم قرآن، شماره(۲۰) به آن اشاره شد.

البیان فى تفسیر القرآن،[ ۱] آیت الله العظمى سید ابوالقاسم خویى(ره)، انوار الهدى، وزیرى / فارسى / ۵۵۷.

مهم‏ترین مطالب: ۱. معنى و اقسام تحریف؛ ۲. عقیده مسلمانان در تحریف قرآن؛ ۳. نسخ تلاوه در قرآن؛ ۴. دلایل عدم تحریف قرآن؛ ۵. دلایل طرفداران تحریف قرآن و پاسخ آنها.

بینات الفرید،[ ۱] حاج شیخ حسن فرید گلپایگانى، مروى / تهران، ۱۳۹۹ ق، وزیرى / عربى / ۲۳۸/

این کتاب در شرح تفسیر نعمانى نوشته شده که از از شاگردان بزرگ شیخ کلینى در قرن چهارم بوده است و بعضى استظهار کرده‏اند که وفات او بعد از سال ۳۴۲ بوده است.

آقاى سید محمد تقى کشفى مقدمه‏اى بر این کتاب نوشته و مى فرماید: مفسر این تفسیر مولى امیر المؤمنین علیه‏السلام است و نعمانى راوى این تفسیر است.

تفسیر جامع، ج ۱،[ ۱] حاج سید ابراهیم بروجردى، کتابخانه صدر / تهران / سوم، رجب ۱۳۷۵ ق، وزیرى / فارسى / ۵۲۸/

مهم‏ترین مطالب: ۱. پنج دلیل بر عدم تحریف قرآن؛ ۲. مراد از تحریف؛ ۳. مزمت اصحاب رأى و گمان.

تفسیر الصافى، ج ۱،[ ۳] ملا محسن فیض کاشانى، مؤسسه الاعلمى / بیروت / اول، ۱۳۹۹ ق، وزیرى / عربى / ۴۸۶/
تفسیر کبیر منهج الصادقین، ج ۱،[ ۳] ملا فتح کاشانى، کتابفروشى اسلامیه / تهران، آذر ۱۳۴۰ ش، وزیرى / فارسى/
الجامع الاحکام القرآن، ج ۱،[ ۴] ابى عبدالله محمد بن احمد الانصارى القرطبى(م شوال ۶۷۱)، دار الکتب العلمیه / بیروت، رحلى / عربى / ۳۱۹/
ضیاء التفاسیر، ج ۱،[ ۱] محمد صادق الموسوى الخوانسارى،(چاپ سنگى)، ذى قعده ۱۲۹۴ ق، سلطانى / فارسى / ۵۱۲/
الفرقان فى تفسیر القرآن، ج ۱،[ ۳] دکتر محمد صادقى، مؤسسه الوفاء / بیروت / اول، ۱۴۰۵ ق، وزیرى / عربى / ۴۶۰/
مدخل التفسیر،[ ۵] آیت الله محمد فاضل لنکرانى، مطبعه الحیدرى / تهران / اول، ۱۳۹۶ ق، وزیرى / عربى / ۲۹۶/
مقدمه تفسیر آلاء الرحمن،[ ۱] آیت الله جواد بلاغى، دار احیاء التراث العربى / بیروت، وزیرى / عربى / ۳۹۶/

این مقدمه در ابتداى تفسیر شریف مجمع البیان چاپ انتشارات ناصر خسرو، ص: ۲۶ – ۳۰ نیز به طبع رسیده است.

مقدمه تفسیر مراه الانوار و مشکوه الاسرار،[ ۳] مولى ابوالحسن الفتونى(م ۱۱۴۹)، مؤسسه اسماعیلیان / قم، رحلى / عربى / ۳۶۲/

نویسنده در ابتداى این بحث مى فرماید:((اعلم ان الحق الذى لا محیص عنه بحسب الاخبار المتواتره الاتیه و غیرها ان هذا القرآن الذى فى ایدینا قد وقع فیه بعد رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم شئ من التغییرات.))

همان گونه که آقاى محمود بن جعفر الموسوى الزرندى در ترجمه مؤلف مى فرماید: مراه الانوار و مشکوه تنها دو جلد آن به طبع رسیده است که جلد اول آن به عنوان مقدمه مى باشد و جلد دوم نیز تا نصف تفسیر سوره بقره نوشته شده است، و نیز همان گونه که مرحوم حاج میرزا حسین نورى در کتاب مستدرک، الفائده الثالثه، حاشیه ص ۳۸۵ مى نویسد این کتاب(مقدمه) در زمان مرحوم میرزاى نورى، از ایشان گرفته شده و توسط بعض از ارکان دولت به عنوان مقدمه تفسیر البرهان به طبع رسیده است، و لذا در صفحه اول این کتاب که حاوى نام کتاب و مؤلف مى باشد نوشته شده است:((و هى کالمقدمه على تفسیر البرهان للمحدث البحرینى(ره) )).

مقدمه تفسیر منهج الصادقین،[ ۳] علامه ابوالحسن شعرانى، کتابفروشى اسلامیه / تهران، آذر ماه ۱۳۴۰ ش، وزیرى / فارسى/

این اثر در مقدمه تفسیر کبیر منهج الصادقین ج ۱ به طبع رسیده است که در شماره(۷) همین قسمت به آن اشاره شد.

نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن،[ ۱] محمد نهاوندى، چاپ سنگى، ۱۳۷۵ ق ذى الحجه، سلطانى / عربى / ۴۹۶/

د) برخى‏از کتب علوم مختلف اسلامى که حاوى بحث پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن مى باشند:

آموزش عقاید ج ۲،[ ۳] آیت الله محمد تقى مصباح یزدى، سازمان تبلیغات اسلامى / تهران / نهم، پاییز ۱۳۷۲ ش، رقعى / فارسى / ۳۸۵/
أجوبه المسائل المنهاویه،[ ۲] حسن بن یوسف المطهر(علامه حلى)(۶۴۸ – ۷۲۶)، مطبعه الخیام / قم، ۱۴۰۱ ق، وزیرى / عربى ۱۸۸/
أجوبه موسى جار الله،[ ۳] سید عبدالحسین شرف الدین الموسوى(م ۱۳۷۷ ق)، سید عبدالزهراء یاسرى، مجمع جهانى اهل بیت علیه‏السلام / قم / اول، وزیرى / عربى / ۱۳۰.
اسلام و رجعت،[ ۲] عبدالوهاب فرید، چاپخانه دانش تهران، پانزدهم جمادى الثانى ۱۳۰۰ ق، وزیرى / عربى / ۲۳۴/مؤلف براى اثبات عدم تحریف قرآن از بیانات و کلمات علماى اسلام استفاده برده است.
اصول عقاید، کرائم اخلاق،[ ۲] زین العابدین ذوالمجدین، چاپخانه دانشگاه / تهران، آذر ۱۳۱۶ ش، وزیرى / فارسى / ۲۸۰/
الاعتقادات،[ ۳] شیخ صدوق(م ۳۸۱ ق)، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید / قم / اول، ۱۴۱۳ ق، وزیرى / عربى/این کتاب در ضمن مجموعه مصنفات شیخ مفید(ره) شماره ۵ به طبع رسیده است.
اوائل المقالات،[ ۳] ابى عبدالله محمد بن محمد بن النعمان العکبرى البغدادى(شیخ مفید، ۳۳۶ – ۴۱۳).، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید / قم / اول، ۱۴۱۳ ق. وزیرى / عربى/این کتاب نیز در ضمن مجموعه مصنفات شیخ مفید(ره) شماره(۴) به طبع رسیده است.
بیست پاسخ،[ ۲] هیأت تحریریه مؤسسه در راه حق، مؤسسه در راه حق، ۲۰ / ۲ / ۱۳۶۰ ش، رقعى / فارسى / ۲۲۰/
بیست پاسخ به موسى جار الله،[ ۲] علامه سید شرف الدین، محمد مختار شاهى(طبسى)، انتشارات جهان آرا / تهران، ۲۵ محرم ۱۳۹۳ ق، جیبى / فارسى / ۳۲۲/
پاسخ شبهاتى پیرامون مکتب تشیع،[ ۱۰] عباس على موسوى، احمد بهشتى، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى / تهران / اول، زمستان ۱۳۷۱ ش، رقعى / فارسى / ۳۱۶/

مهم‏ترین مطالب: ۱. شیعه و قرآن؛ ۲. شیعه و احادیث تحریف؛ ۳. بخارى و احادیث نقصان قرآن.

دین و وجدان،[ ۱] آیت الله حاج شیخ عباس طهرانى(م ۱۳۸۵ ق)، انتشارات انصاریان / قم / دوم، زمستان ۱۳۷۱ ش، وزیرى / فارسى / ۴۱۶/
الذریعه الى تصانیف الشیعه ج ۳،[ ۳] شیخ آقا بزرگ تهرانى، دارالاضوأ / بیروت، وزیرى / عربى/

۱۳.سعد السعود،[ ۳] على بن موسى بن جعفر بن محمد بن طاووس الحسنى الحسینى(م ۶۶۴ ه)، دار الذخائر للمطبوعات وزیرى / عربى / ۳۱۳/

شرحى بر وصیت نامه سیاسى الهى امام خمینى(ره)،[ ۲] احمد آذرى قمى، انتشارات دارالعلم / قم / سوم، وزیرى / فارسى / ۴۱۴/
صد مقاله سلطانى،[ ۱۱] سلطان الواعظین شیرازى، مؤسسه مطبوعاتى فراهانى / تهران / دوم، جمادى الثانى ۱۳۷۷ ق، وزیرى / فارسى / ۵۳۰/
علم الیقین فى اصول الدین ج ۱،[ ۳] مولى محسن الکاشانى(فیض کاشانى)(م ۱۰۹۱)،

دار البلاغه / بیروت / اول، ۱۴۱۰ ه ق، وزیرى / عربى / ۵۹۰/

الفصول المهمه،[ ۲] الامام عبدالحسین شرف الدین الموسوى، دار النعمان / نجف اشرف / پنجم، ۱۳۲۷ ق، وزیرى / عربى/
کشف الحق و دفع الباطل،[ ۲] آقا شیخ محمد غروى گلپایگانى، مؤسسه دینیه سنقر کلیائى، ربیع الثانى ۱۳۶۹ ق، رقعى / فارسى / ۱۶۵/
مبارزه طاغوتیان با قرآن‏[ ۱] استاد على کریمى جهرمى، دار القرآن الکریم آیت الله گلپایگانى / قم، دى ماه ۱۳۶۰ ش، رقعى / فارسى / ۱۵۸/
مراجعه کتاب نصوص قرآنیه محرّفه من کتاب تعلیم اللغه العربیه،[ ۱] الدکتور الهادى عبد العال حنیش، دانشکده الدعوه الاسلامیه / طرابلس، ۱۳۹۷ ق، وزیرى / عربى / ۱۲.

این کتاب یکى از مقالات مجله شماره ۴ دانشکده الدعوه الاسلامیه مى باشد که در جواب و رد یک کتاب درسى نحو عربى است که براى اهل زبان فرانسوى نوشته شده و بعضى از آیات را در آن کتاب به صورت تحریف شده و غلط آورده‏اند که نویسنده این مقاله به پاسخ گویى و تصحیح آن آیات پرداخته است.

مصائب النواصب،[ ۲] قاضى نور الله شوشترى(۱۰۱۹ ش) محمد على مدرس رشتى(م ۱۳۳۴)، کتابفروشى و چاپخانه اسلامیه / تهران، جیبى / فارسى / ۲۵۴/

ه) مقالاتى که در مطبوعات پیرامون تحریف یا عدم تحریف قرآن به طبع رسیده است:

ابرار، ۱۵ / ۴ / ۱۳۷۱،[ ۶] نقدى بر فتواى جبرّیین درباره نظر شیعه در مسأله تحریف قرآن، ص: ۱۰/
ابرار ۱۶ / ۴ / ۱۳۷۱،[ ۶] دیدگاه‏هاى علماى اسلامى شیعى در رابطه با تحریف قرآن، ص: ۴.
اطلاعات، ۲۷ / ۵ / ۱۳۷۳،[ ۶] تبیین براى علماى امامیه درباره عدم تحریف قرآن، ص: ۷. علامه حسن حسن زاده آملى.
اطلاعات، ۱۲ / ۷ / ۱۳۷۳،[ ۶] بررسى مسأله تحریف و نقصان در قرآن مجید، ص: ۷، علامه ابوالحسن شعرانى.
رسالت، ۱۳۷۴،[ ۶] تحقیقى راجع به مسأله تحریف در قرآن، ص: ۴، علامه ابوالحسن شعرانى/
کیهان، ۱ / ۵ / ۱۳۷۰،[ ۶] دلایل حفظ و صیانت قرآن کریم از تحریف، ص: ۶، حسن غفرانیان/
آینه پژوهش ۱۱ / ۱۳۷۰،[ ۶] معرفى کتاب دفاع عن الکافى اثر ثامر هاشم عمیدى درباره تحریف قرآن از دیدگاه شیعه و اهل سنت و ریشه‏هاى تحریف در منابع اهل سنت، ص: ۷۷/
التوحید، ۱ / ۱۴۰۴،[ ۶] نقدى بر احادیث تحریف قرآن کریم. ص: ۲۵ علامه محمد حسین طباطبایى/
التوحید، ۷ / ۱۴۱۶،[ ۶] بحثى پیرامون مسأله تحریف قرآن کریم و بررسى دیدگاه مذهب تشیع، ص: ۱۵، بهاء الدین خرمشاهى/
التوحید، ۹ / ۱۴۱۶،[ ۶] بررسى دلایل نقلى(قرآن و حدیث) و عقلى عدم تحریف قرآن، ص: ۴۲، بهاء الدین خرمشاهى/
الفکر الاسلامى، ۷ / ۱۴۱۶،[ ۶] بحث و بررسى درباره موضعگیرى اهل بیت علیه‏السلام در قبال مسأله تحریف قرآن و سنت نبوى، ص: ۱۹/
امید انقلاب، ۷ / ۱۳۶۲،[ ۶] سخنى درباره تحریف قرآن توسط صهیونیست‏ها، ص: ۱۷/
امید انقلاب،[ ۶] بحثى درباره تحریف آیات قرآن، ص: / ۲۶/
بینات، ۶ / ۱۳۷۳، مسأله تحریف و مشکلات ادبى قرآن، ص: ۷۷، محمد باقر بهبودى/
بینات، ۴ / ۱۳۷۳،[ ۶] نقد مقاله مسأله تحریف و…، ص: ۱۵۴، حسین استادولى/
پیام قرآن، ۳ / ۱۳۷۲،[ ۶] شبهه تحریف قرآن و پاسخى بر آن، ص: ۱۲، آیت الله محمد فاضل لنکرانى/
تحقیقات اسلامى، ۱ / ۱۳۷۳،[ ۶] دیدگاه دانشمندان شیعه و شیخ صدوق درباره عدم تحریف قرآن، ص: ۴۳، افسانه منفرد/
تراثنا، ۱ / ۱۴۰۸،[ ۶] نقد و بررسى دیدگاه هایى پیرامون تحریف قرآن از جهت وجود لحن و خطا در آن، ص: ۱۱، على میلانى/
تراثنا، ۷ / ۱۴۰۳،[ ۶] معرفى کتاب فصل الخطاب میرزا حسین نورى درباره تحریف قرآن ، ص ۱۹، عبدالجبار رفاعى/

۲۱.حضور، ۳۰ / ۱۳۷۱،[ ۶] مصونیت قرآن از تحریف و خطا، ص: ۶۴، على مرزبان راد . ۲۲. حوزه، ۶ / ۱۳۷۳،[ ۶] بحثى پیرامون مفهوم تحریف و بررسى تحریف کتب آسمانى تورات و انجیل و قرآن ص: ۱۶، محمد باقر بهبودى/

حوزه، ۹ / ۱۳۷۳،[ ۶] نقد و بررسى روایات تحریف در کتاب فصل الخطاب، ص: ۱۳، محمد باقر بهبودى/
رساله الثقلین، ۴ / ۱۴۱۴،[ ۶] بحثى پیرامون تحریف قرآن، ص ۷۳، آیت الله محمد هادى معرفت/
کلام، ۱ / ۱۳۷۱،[ ۶] سخنى مربوط به تحریف، نسخ و سایر ویژگى‏هاى قرآن در کتاب مجمع البیان طبرسى، ص: ۴۴/
کلام اسلامى، ۱ / ۱۳۷۴،[ ۶] دیدگاه خیاط معتزلى و ملعلى شافعى پیرامون عقیده هشام بن حکم در مورد تحریف قرآن، ص: ۶۵، اکبر ترابى قمشه‏اى/
کیهان اندیشه، بهمن و اسفند ۱۳۶۸،[ ۱۰] تحریف ناپذیرى قرآن، ص: ۴۱، علامه سید مرتضى عسکرى/
کیهان فرهنگى، ۲ / ۱۳۷۲،[ ۲] بحثى درباره تحریف در قرآن و انجیل و تورات، ص: ۱۲، آیت الله محمد هادى معرفت/

۲۹ کیهان فرهنگى، ۳ / ۱۳۷۴،[ ۶] بررسى دیدگاه محدث نورى درباره تحریف قرآن، ص: ۴۹، محمد صحتى سردرودى/

کیهان فرهنگى، ۶ / ۱۳۷۳،[ ۶] نقد آقاى جعفر حسینى اشرفى به آقاى معرفت در مورد تحریف قرآن، ص: ۵۸/
مشکوه، ۱ / ۱۳۷۰،[ ۶] نقد دیدگاه شیخ جبرئیّن درباره اعتقاد شیعه به تحریف قرآن، عبدالکریم بى آزار شیرازى/
معرفت، ۴ / ۱۳۷۲،[ ۶] دلیل اعتقادى به عدم تحریف در قرآن، ص: ۱۳، آیت الله محمد تقى مصباح یزدى/
مکتب الاسلام، ۸ / ۱۳۷۲،[ ۶] علت عدم امکان تغییر و تحریف قرآن، ص: ۲۷/
مکتب الاسلام. ۸ / ۱۳۵۴،[ ۶] انتقاد از تحقیقات خاورشناسان در زمینه تفاسیر شیعه و تحریف قرآن از دیدگاه شیعه، ص: ۳۵، محمود مهدوى دامغانى/
مکتب الاسلام، ۳ / ۱۳۷۲[ ۶] نگاهى به دیدگاه شیعه در مورد تحریف قرآن، حدیث غدیر و امامت، ص: ۲۰، آیت الله جعفر سبحانى/
مکتب الاسلام، ۵ / ۱۳۷۳،[ ۶] نگرشى بر جایگاه قرآن و مصونیت آن از تحریف در آیات و روایات، ص: ۲۸، یعقوب جعفرى/
مکتب الاسلام، ۳ / ۱۳۷۴،[ ۶] بحث و بررسى پیرامون عوامل مصونیت قرآن از تحریف از نظر قرآن، احادیث و دیدگاه علماى شیعه، ص: ۶۱، على مرزبان راد/
میراث جاویدان، ۴ / ۱۳۷۲،[ ۶] بحثى درباره تحریف قرآن و قایلان به تحریف از شیعه و امامیه، ص: ۱۸، بهاء الدین خرمشاهى/
میراث جاویدان، ۷ / ۱۳۷۲،[ ۶] دیدگاه علمى شیعه نسبت به مسأله تحریف قرآن، ص: ۲۵، محمد مهدى جعفرى/
میراث جاویدان، ۱ / ۱۳۷۳،[ ۶] نگرشى به تحریف، اختلاف قرأات و قواعد و احکام تفسیر قرآن، ص: ۱۰، علامه ابوالحسن شعرانى/
نامه انقلاب اسلامى، ۹ / ۱۳۶۲،[ ۶] سخنى در رابطه با تحریف قرآن و…، ص: ۸۵/
نور علم، ۱ / ۱۳۷۲،[ ۶] عدم تحریف قرآن از دیدگاه آیت الله شعرانى، ص: ۱۵، آیت الله علامه حسن زاده آملى/