قانون سوم نیوتون و معاد

برخی گمان کرده اند قانون سوم نیوتون که می‌‌‌‌‌ گوید: هر عملى عکس العملى دارد مساوى با آن و در خلاف جهت آن،  با آیه شریفه «فمن یعمل مثقال ذرهْ خیراً یره»، انطباق دارد و شاید تصور کنند که از این قانون می‌‌‌‌‌‌ توان براى اثبات معاد استدلال نمود. عدم ارتباط این قانون با معاد از بیان مطالب زیر روشن می گردد:

مسئله معاد و حیات اخروى از نظر اهمیت بعد از مسئله توحید مهم ترین مسئله دینى و اسلامى است، شرایع آسمانى همگى در لزوم ایمان به جهان آخرت اتفاق نظر دارند. پیامبران آمده اند براى این که مردم را به این دو حقیقت مؤمن و معتقد کنند: یکى به خدا و دیگرى به قیامت. بر این اساس، اعتقاد به قیامت از ارکان ایمان در اسلام است. قرآن کریم و حکیمان و متکلمان اسلامى بر لزوم معاد و زندگى پس از مرگ دلایل مختلفى اقامه کرده اند و آیه شریفه : “فمن یعمل مثقال ذرهْْ خیراً یره و من یعمل مثقال ذرهْْ شراً یره؛ پس هر کس ذرّه اى کار خیر انجام دهد آن را می‌‌‌‌ بیند، و هر کس هموزن ذره اى کار بد کرده آن را می‌‌‌‌ بیند”.[۱] یکى از آیاتى است که به طور روشن و قاطع خبر می‌ دهد که انسان در عالم قیامت دقیقاً آن چه را که انجام داده است اعم از کار نیک و کار بد خواهد دید و به آن خواهد رسید، ولى نمى توان گفت قانون سوم نیوتون بر این آیه شریفه منطبق است؛ زیرا این قانون درباره نیروى وارده بر اجسام است حتى نظر به رفتار اجتماعى و عکس العمل آن ندارد.

عمل، نیرویى است که جسمى بر جسم دیگر اعمال می‌ کند و عکس العمل یا رد عمل ، نیرویى است که این جسم دوم در مقابل عمل بر جسم اول اعمال می‌ نماید. قانون سوم نیوتون قانون یا اصل تساوى عمل و عکس العمل است. بدین معنا که در مقابل عمل، عکس العمل متقابل با آن هست، مثلاً اگر طنابى را با نیروى ده کیلوگرمى بکشیم تا ممتد شود طناب هم ما را با نیرویى ده کیلوگرمى در جهت مخالف می‌ کشد. البته قابلیت اعمال نیرو از طرف عاملى که آن را وارد می‌ سازد تنها به این عامل وابسته نیست. بلکه به عاملى هم که عکس العمل را تولید می‌ کند بستگى دارد، مثلاً وقتى که کامیونى با درختى تصادم می‌ کند نیرویى که بر درخت اعمال می‌ کند فقط به اندازه نیرویى است که درخت می‌ تواند بر کامیون اعمال نماید.[۲]

از این رو وقتى انسان دستش را محکم به دیوار سیمانى بکوبد دستش به شدت آسیب می‌ بیند، ولى وقتى دستش را با همین قدرت به یک گونى پنبه بکوبد دستش آسیبى نمى بیند. پس قانون عمل و عکس العمل اولاً : از قوانین حرکت و مربوط به اجسام است نه اعمال و رفتار . ثانیاً: عکس العمل در این قانون همواره در جهت مخالف عمل است، ولى نتیجه عمل انسان (به تعبیر دقیق تر خود عمل، یعنى جهت ملکوتى و باطن عمل) گاهى در جهت مخالف انسان است و آن عبارت از اعمال بد انسان است و گاهى در جهت موافق است و آن کمال انسان است که همان رفتار خوب انسان است. ثالثاً: نتیجه عمل انسان زاییده خود عمل است و طرف مقابل در کار نیست، ولى در قانون سوم نیوتون نیرو عمل به طرف مقابل هم بستگى دارد.

نتیجه این که قانون یا اصل سوم نیوتون (عمل و عکس العمل و اصل تساوى این دو) به آیه شریفه “فمن یعمل مثقال ذرهْْ خیراً یره” انطباق ندارد.

البته اگر مراد از عکس العمل معناى عرفیش باشد، یعنى مقصود این باشد که هر عملى ، نتیجه و اثرى دارددر این صورت این معنا با کمى مسامحه (چون که آیه شریفه می‌ فرماید خود عمل را می‌ بیند نه نتیجه اش را) با آیه شریفه منطبق می‌ شود. چنان چه در همین دنیا هم هر عملى عکس العملى دارد ، مثلاً آدمى که مشروب می‌ خورد به او گفته می‌ شود مشروب نخور، وقتى خورد مجازاتش را در همین دنیا می‌ بیند ، یعنى روى اعصاب، کبد و جهازات دیگرش می‌ یند . یا کسى که خود را از بالاى بلندى پرتاب کند آسیب می‌ بیند، کسى که سم بخورد نتیجه اش را می‌ بیند.[۳]

همچنین ملتى که کوشا و شجاع و کاردان باشند سر افراز و سربلند زندگى می‌ کنند، ولى ملتى که تنبل، ترسو و بى لیاقت باشند همواره سایه بیگانگان را بر سر خود احساس نموده و تن به ذلت خواهند داد.

پی نوشت:

[۱] زلزال (۹۹) آیه ۷ – ۸.

[۲] دائرهْْ المعارف فارسى، ج ۲، ص ۱۷۷۵ ماده عمل.

[۳] مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج ۴، ص ۶۸۶.