روزه در ادیان دیگر

اشاره: 

روزه پدیه است که در ادیان دیگر نیز مورد توجه قرار گرفته است. روزه از سوی خداوندهمانند دین اسلام بر پیروان ادیان الهی گذشته نیز واجب بوده چنانکه در قرآن کریم از آن سخن گفته شده است. منتها در تعداد روزها و کیفیت آن با دین مبین اسلام تفاوتهایی وجود داشته است. همچنین در ادیان غیر الهی نیز روزه جایگاهی خاصی دارد. در این مقاله به این امور اشاراتی شده است.

روزه در ادیان الهی:

بنا به نص قرآن کریم، روزه علاوه بر مسلمانان بر امت های پیش از آنها نیز واجب بوده است،۱ البته بنا به نظر علمای تفسیر، علی رغم وجوب روزه بر تمام اقوام پیش از اسلام، روزه ایشان شبیه روزه مسلمانان نیست؛ به عبارتی همه پیغمبران به امت های خود دستور روزه داده اند هرچند هرکدام، راه مخصوصی برای انجام این واجب الهی داشته اند. مثلاً مدت زمان روزه داری در اسلام از سپیده فجر تا غروب خورشید است که ممکن است در ادیان دیگر متفاوت باشد و چه بسا روزه در ادیان دیگر، از جمله یهود به صورت دیگری مطرح باشد؛ مثلاً روزه سکوت که به واسطه نذر، سوگند و… واجب می شد. حال آن که در اسلام این نوع روزه جایز نیست. از امام سجاد(علیه السلام) نقل شده است: صوم السکوت حرام؛۲ روزه سکوت حرام است و این به جهت تغییر شرایط اجتماعی و است. بنابراین، در میان ادیان الهی احکام و مقررات زیادی که مشابه هم باشند یافت می شود، از این رو یکی از مبانی گفتگوی بین ادیان الهی همین احکام و مقررات متشابه می تواند باشد.

روزه در صحف حضرت ادریس(علیه السلام): حضرت ادریس پیامبر(علیه السلام) در صحف خویش می فرماید: هرگاه وارد ماه روزه شدید، خود را از هر پلیدی و ناپاکی پاک کنید و برای خداوند با قلبی خالص و نورانی و پاک از فکرهای بد روزه بگیرید. دهنهای شما نباید فقط از خوردنی ها امساک کند بلکه جوارح نیز باید از گناهان به دور باشند (یعنی اعضا باید از معصیت خدا امساک نمایند)

روزه در دین یهود: بعد از غرق شدن فرعون، قوم موسی از وی تقاضای کتاب کردند؛ چون خداوند می خواست کتابی برای هدایت این قوم بفرستد، ابتدا به حضرت موسی وحی فرمود که در پایین کوه طور سی روز روزه بگیرد. موسی(علیه السلام) چنین کرد ولی متوجه شد که بر اثر روزه، بوی دهانش تغییر کرده است. با خود اندیشید که چه بسا با چنین بویی مناجات نمودن مناسب نباشد پس، از پوست درخت خوشبویی برای مسواک زدن استفاده کرد تا بوی دهانش رفع شود. در وقت مناجات، جبرئیل آمد و گفت: بوی دهان روزه دار در نزد خداوند از بوی مُشک خوشتر است.۴

در بخشهای مختلف کتاب عهد قدیم . کتاب مقدس یهودیان . از روزه داشتن قوم یهود و حتی غیر یهود سخن به میان آمده و نشان دهنده آن است که این قوم به عناوین مختلف روزه می گرفته اند؛ مانند روزه داشتن داود، عزرا، الیاس، دانیال و… از این رو روزه، یک ادب دینی کاملاً متداول برای نیل به هدف مورد نظر در میان یهودیان بوده است.

قوم یهود در موارد مختلف مبادرت به روزه گرفتن می کردند؛ از جمله برای بر سر لطف آوردن خداوند به منظور پیشگیری یا پایان بخشیدن به یک مصیبت الهی؛ هنگامی که یک تهدید یا حمله ای از سوی دشمنان و یا مصیبت طبیعی متوجه آنها می شد، به روزه عمومی توجه می کردند؛ و روزه داشتن به منظور کسب آمادگی برای قبول امری خطیر یا ملاقات با ارواح مردگان.

روزه ای که امروز، بین یهودیان معمول است دو نوع می باشد: روزه واجب سالیانه که یکی روزه کیپور در روز قربان است به عنوان کفّاره گناه گرفته می شود و از ساعت ۵ بعدازظهر روز دهم «ایلول» تا ساعت ۷ بعدازظهر روز بعد ادامه داردو مدت آن ۲۶ ساعت است. دوم، روز محرّم، روز شهادت زکریای نبی(علیه السلام) و خراب شدن بیت المقدس است که از ساعت ۹ بعدازظهر تا عصر دهم ماه «آب» انجام می گیرد.

برخی از آداب روزه در قوم یهود به شرح زیر است:

پرهیز از غذا و آب؛ روزه توأم با قربانی، روزه توأم با دعای اعتراف به گناه و توبه، روزه همراه با پلاس پوشیدن و خاک یا خاکستر بر سر نهادن و بر زمین یا خاکستر خوابیدن، قرائت تورات.

روزه در دین مسیحیت

نصارا نیز ماه رمضان را روزه می گرفتند و چون با فصل گرمای شدید مواجه شدند، آن را به ماههای شمسی انتقال دادند تا زمان روزه همواره ثابت باشد و با تابستان مواجه نشود. ده روز به آن اضافه کردند، و آن گاه سلطانی برای حل مشکلی هفت روز روزه نذر کرد؛ نصارا آن هفت روز را به آن اضافه نمودند و پادشاه دیگری نیز سه روز به آن اضافه نمود، که مجموع روزه اهل نصارا پنجاه روز شد.

بنابراین همان گونه که حضرت موسی(علیه السلام) به فرمان الهی به مدت ۴۰ روز روزه بود؛ حضرت عیسی(علیه السلام) نیز به قوت روح به بیابان برده شد تا ابلیس او را امتحان کند؛ پس چهل شبانه روز روزه داشته و نهایتا گرسنه گردید.۷

به نظر برخی حضرت عیسی(علیه السلام) تنها اصول را بیان کرده و وضع قوانین را به عهده کلیسا نهاده است، اما از یک سو کلیسا در وضع قوانین روزه کند حرکت کرده است، از سوی دیگر در زمان های مختلف دستورات کلیساها توسط کلیساهای دیگر نقض شده است که این امر باعث گردید که کمّیت و کیفیت روزه در مسیحیت همواره دچار تغییر و تحوّل شود. از این رو روزهایی که در آیین مسیحیت جهت روزه داری متداول بوده است، چه بسا در حال حاضر منسوخ شده باشد؛ مثل روزه روز جمعه و یا روزه چهل روز قبل از عید پاک و یا روزه چهل روز قبل از هفته مقدس.

اختلاف های زیادی در مورد روزه میان شاخه های مختلف مسیحیت دیده می شود؛ از جمله در کلیسای یونانی هرهفته روزهای شنبه و چهارشنبه و چهل روز قبل از میلاد مسیح و چهل روز از عید فصح، از عید تثلیث تا تولد سن پیر، از اوّل تا ۱۶ ماه اوت روزه می گیرند. در کلیسای کاتولیک در ایام چلّه کارم (به استثنای روزهای یکشنبه) و در کترتان، و ویژیلها، و شبهای بعضی از اعیاد روزه گرفته می شود. پروتستانها (به استثنای آنگلیکانها) تمام دستورات روزه را لغو کرده اند. فریسیها دو روز در هفته را روزه می گرفته اند.

البته در میان مسیحیان روزه به معنای پرهیز از مطلق خوردن و آشامیدن کم رواج داشته است، و بیشتر روزه را به معنای پرهیز از برخی غذاها و کارها می دانستند. اما آنچه مسلم است اصل روزه داری در دین مسیح وجود دارد؛ چنان که از انجیل «لوقا» بر می آید که حواریون مسیح نیز روزه می گرفتند.۹ و یا در «قاموس کتاب مقدس» آمده است: «بنابراین حیات حواریون و مؤمنین ایام گذشته، عمری مملو از انکار لذات و زحمات بی شمار و روزه داری بود».۱۰

در انجیل متی آمده است: «پس از شفا دادن حضرت مسیح جوان مصروعی را، فرمود: لیکن جنس این مرض جز به دعا و روزه، بیرون نمی رود».۱۱

و یا چون روزه دارید؛ مانند ریاکاران ترش رو مباشید.

روزه در ادیان غیرالهی

روزه نه تنها در ادیان الهی بلکه در برخی ادیان غیرالهی نیز وجود دارد؛ مثلاً مصریان در ایام بت پرستی خود گرفتن روزه را واجب می دانستند، مخصوصا برای زنان و روحانیان.

مردم عربستان نیز پیش از اسلام روزه را یکی از عبادات و وظایف خود می دانستند. نمونه های دیگری از وجود روزه در ادیان غیرالهی عبارت است از:

۱ . روزه در آیین هندو و جاین (Jain): زاهدان این دو آیین برای ایجاد آمادگی روحی خویش در برخی جشن ها و اعیاد روزه می گیرند. حتی پارسایان پیرو آئین جاین، بهترین مرگ را، مرگ در اثر پرهیز کامل از غذا و آب می دانند و بسیاری از آنها داوطلبانه روزه را در پیش می گیرند تا به این طریق به زندگی خود پایان بخشند.

۲ . روزه در آیین بودا: بسیاری از راهبان این آیین، تنها به یک وعده غذا در روز اکتفا می کنند و اول ماه و نیمه ماه را روزه (کامل) می گیرند. امروزه مردم عامی آیین بودا هرماه چهار بار روزه می گیرند و به گناهان خود اقرار می کنند.

۳ . مردم تبت مراسمی به نام روزه مدام دارند که چهار روز طول می کشد. آنها دو روز اول را با دعا، اقرار به گناهان و تلاوت متون مقدس به سر می آورند و روز سوم هیچ چیز نمی خورند و حتی آب دهان خود را هم فرو نمی برند و این روزه را با دعا و اقرار به گناهان تا طلوع آفتاب در روز چهارم ادامه می دهند.

۴ . قبایل بومی امریکا معتقد بودند روزه گرفتن در کسب هدایت و راهنمایی از روح عظیم مؤثر است و از جمله مراسم عزاداری آنها پرهیز از غذا بوده است.

۵ . مردم کهن مکزیک امساک از غذا را به عنوا کفاره گناهان به جا می آوردند و مدت آن از یک روز تا چند سال متفاوت بوده است و پارسایان آنها در هنگام بروز مصیبتی عام، چندین ماه امساک می کردند.

مقایسه روزه در اسلام با سایر ادیان

بر خلاف آنچه بعضی افراد بی اطلاع تصوّر می کنند، آسان ترین روزه ها روزه ای است که در دین اسلام به آن سفارش شده است که مدّت آن در ایام تابستان شانزده ساعت و در ایام زمستان دوازده ساعت می باشد، در صورتی که روزه های واجب یهودیان از ۲۲ تا ۲۶ ساعت طول می کشد و در روزه مسیحیان نیز مقررات سختی حکمفرماست که بیشتر پیروان آنها از زیر آن شانه خالی می کنند.

زمان روزه در اسلام بسیار منظم و مطابق با آغاز و پایان روز است، در صورتی که در ادیان دیگر این ترتیب جاری نیست؛ مثلاً زمان روزه یهودیان و مسیحیان نامنظم بوده و نیاز به دقت فراوان دارد.

پی نوشت:

۱. بقره، ۱۸۳.

۲. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۹۰؛ تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۴۶.

۳. ر.ک: وقایع الایام خیابانى، ص ۴۳۱.

۴. همان، ص ۴۲۳.

۵. ره توشه راهیان نور، سال ۱۳۷۶، صص ۱۹۸ و ۱۹۹.

۶. تفسیر فخر رازى، ج ۵، ص ۶۸.

۷. ره توشه سال ۷۶، ص ۲۱۰.

۸. لوقا ۱۸ . ۱۲؛ روزه درمان بیماریهاى روح و جسم، ص ۱۵۳ . ۱۵۲

۹. تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۶۳۴.

۱۰. قاموس کتاب مقدس، ص ۴۲۸؛ همان.

۱۱. انجیل متى، باب ۶۷، آیه ۲۱.

۱۲. همان، باب ۶، آیه ۲۶.

۱۳. ره توشه، سال ۷۶، ص ۲۲۰.