حضور زن در جامعه از دیدگاه اسلام

اسلام با نفس حضور زن در جامعه مخالف نیست، تحصیل علم و دانش برای خانم‌ها از دیدگاه اسلام منع نشده است.(۱) در حدیث مشهوری از رسول کرم (صلی‌الله علیه و آله) وجود دارد که: «طلب العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه» اسلام خروج از منزل و تحصیل علم و دانش و فعالیت‌های اقتصادی خاصی را برای زنان تحریم نکرده است.(۲)

نقش مادر بودن و همسر بودن نباید باعث گردد، که نقش انسانی زن و مسؤولیت اجتماعی او فراموش گردد و باقی تکلیف او را ملغی سازیم.

برخی برای عدم جواز حضور زن در جامعه و بیرون رفتن از منزل به آیه شریفه «و قرن فی بیوتکن و لاتبرجن تبرج الجاهلیه»(۳) تمسک جسته‌اند، که خطاب به همسران رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) است و در اصل مربوط به آنان می‌گردد. چنانکه در تفسیر المیزان آمده است، «… و مراد این باشد که ای زنان پیغمبر از خانه‌های خود بیرون نروید»(۴) در تفسیر احسن الحدیث نه تنها خطاب مخصوص زنان حضرت تلقی شده است که عدم جواز خروج آنان نیز محدود به امور سیاسی گردیده است. والا زنان حضرت به حج می‌رفتند.(۵) بعضی استناد جسته‌اند به سیره رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السّلام) که هیچ وقت زنی را به عنوان والی و فرمانروا انتخاب نکردند. پس معلوم می‌شود حضور زن در مسایل سیاسی ممنوع است. حال آنکه سیره لفظ نیست و زبان ندارد تا به اطلاق آن تمسک گردد، بلکه یک نحوه عملکرد و رفتار است . صرف عدم گزینش دال بر حرمت نمی‌تواند باشد. عدم گزینش زنان تنها دلیل بر این است که از نظر آنان مردها نسبت به زنها در اولویت بوده‌اند.(۶) و حداقل این مطلب به عنوان یک احتمال قوی می‌تواند مطرح باشد. برای این که عدم ممنوعیت حضور زن در عرصه‌های متعدد اجتماعی و سیاسی بیشتر واضح گردد، ما نمونه‌هایی از حضور زن در صدر اسلام را ذکر می‌کنیم.

حضرت زهرا (سلام الله علیها) برای دفاع از وحی و مقام ولایت قیام کرد و به مسجد رفت و علیه غاصبان بیدادگر سخنرانی کرد. حضرت زهرا (سلام الله علیها) در جبهه‌های نبرد برای مداوای سربازان اسلام حضور یافت. زنان و مردان در زمینه‌های علمی به حضرت رجوع می‌کردند و پاسخ خود را دریافت می‌کردند، از محضر آن حضرت زنانی چون اسماء، ام اعین و فضه بهره‌مند شدند. از میان مردان یاران شهیر رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله)، جابر و سلمان از دانش خدایی او بهره بردند.(۷) شرکت زنان در جنگ برای مداوای مجروحان، آشپزی، پرستاری و نگهداری اموال مورد قبول تمام محدثان اسلامی است. نسیبه دختر کعب در اغلب جنگها ملازم رکاب رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) بود، به مداوای مجروحان و حتی دفاع از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) می‌پرداخت، تا آن‌جا که در جنگ دستش قطع شد.(۸)در موارد متعدد زنان در صدر اسلام با رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) بیعت کردند. این‌ها موقعیت‌هایی بود که زنان صدر اسلام در آن حضور داشته‌اند.

شرایط حضور زن در جامعه

در اسلام یک سری شرایطی برای حضور زن در عرصه‌های سیاسی اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته شده است و این برای آن است، که زن بتواند با حفظ کرامت و شخصیت خود به وظایف اجتماعی خود نیز رسیدگی کند. با حفظ این شرایط است که جامعه ای آرام و سالم خواهیم داشت و کرامت و شخصیت انسانی زن نیز حفظ می‌گردد.

بنابراین اسلام با حضور زن در اجتماع به طور کلی مخالف نیست در عین حال شرایطی را برای حضور زن در نظر گرفته است که برای حفظ شخصیت و کرامت زن می باشد به تعبیر دیگر اسلام با توجه به تفاوتهای جسمی و روحی زنان و مردان تکالیف و مسئولیتهایی را برای آنها در نظر گرفته است و در این میان زنان وظیفه تربیت و پرورش نسل جدید و گرم نگه داشتن کانون خانواده را بر عهده دارند از این رو اشتغال به هر کاری و حضور در عرصه اجتماع اگر به معنای نادیده گرفتن این وظیفه خطیر و اصلی آنان باشد هیچگاه پذیرفته نیست و علاوه بر آنکه زیان های غیر قابل جبرانی بر جامعه وارد می سازد زنان را نیز از شخصیت و هویت واقعی خویش تهی می سازد. در عین حال این به معنای نادیده گرفتن حضور زنان در عرصه اجتماعی و ممنوعیت آنان نیست، بلکه زنان می توانند با رعایت ضوابط و شرایط اسلامی که در واقع با هدف پشتیبانی از شخصیت و گوهر وجود زن اعمال شده در عرصه فعالیت های اجتماعی حضور یابند. به همان گونه که ممنوع ساختن زنان از فعالیت در عرصه های اجتماعی انحراف از مسیر اعتدال محسوب می گردد توجه بیش از حد به فعالیت زنان به گونه ای که نقش اصلی آنان را تحت الشعاع قرار داده و موجب نایده گرفتن وظیفه اصلی آنان شود نیز بی‌راهه محسوب می گردد. اسلام می خواهد زنان در عین توجه به وظیفه و نقش اصلی خویش که تربیت و پرورش افراد سالم و گرم نگه داشتن کانون خانواده به عنوان زیر بنای جامعه است و با محور قرار دادن آن به فعالیت در عرصه های اجتماعی بپردازند. و این بسیار متفاوت است با دیدگاه غرب که بدون توجه به شخصیت و کرامت حقیقی زن و تنها به منظور بهره کشی از زن و به قیمت از دست رفتن گوهر وجودی زن تحت عنوان فریبنده آزادی و تساوی حقوق زن و مرد و دفاع از حقوق زن دست آنان را به حضور در اجتماع و فعالیت در عرصه های مختلف تشویق و ترغیب می نماید. و در واقع آنان را بازیچه دست مردان هوس باز و تاحد یک کالا تنزل می دهد. اسلام نه زن را برای مرد، که زن را برای خودش می خواهد و برای شخصیت و کرامت زن ارزش قائل است. و هیچگاه حاضر نیست زن و شخصیت او به بهانه حضور در اجتماع بازیچه دست مردان شود؛ از اینرو برای حضور زن در اجتماع شرایطی را در نظر گرفته است و برای روابط زن و مرد محدودیتهایی قرار داده شده است. که با رعایت این شرایط زن می تواند با حفظ شخصیت و کرامت خویش در اجتماع ایفای نقش کند.

پی نوشت:

1. مصاحبه، ابراهیم امینی، مجله پیام زن، ش ۵۸، ۱۳۷۵، ص ۶.
2. مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، قم، انتشارات صدرا، چاپ ۳۸، ۱۳۷۲، ص ۹۳.
3. احزاب:۳۳، و در خانه‌هایتان بمانید و هم چون دوران جاهلیت نخستین ( در میان مردم) ظاهر نشوید.
4. طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، چاپ سوم، زمستان ۶۷، شریف و علمی و فلکی، ج ۱۶، ص ۴۸۳.
5. قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ناشر بنیاد بعثت، چاپ سوم، ۷۸، ج۸، ص۳۰۳.
6. به نقل از پیام زن، ش ۴، ص ۱۶، مقاله زن و سیاست، قسمت سوم، از آثار منشر نشده، شهید مطهری.
7. سعید زاده، سید محسن، مشاغل زنان در عصر رسالت، قسمت دهم، پیام زن، ش ۳۹، ص ۲۴.
8. همان، ص ۱۲.

منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.