حجه التفاسیر و بلاغ الاکسیر

زمان مطالعه : 3 دقیقه

توسط : رحمت الله ضیایی

0 نظر

« حجه التفاسیر و بلاغ الاکسیر» یا« تفسیر من لا یحضره المفسر و التفسیر» از تفاسیر قرن چهاردهم شیعه دوازده امامى محسوب مى‏گردد که توسط سید عبد الحجه مراغى به زبان فارسى تألیف شده است. این تفسیر شامل تمام آیات قرآن مى‏باشد.

مولف روش بیانى و تحلیلى با رویکرد تربیتى پیش گرفته و به بیان عقاید ملل و نحل و فرق و مذاهب پرداخته است. از روایات کمتر استفاده مى‏کند و بحث‏هاى تاریخى و اعتقادى فراوان دارد.

مولف در جلد نخستین این کتاب، بحث مبسوط و جداگانه‏اى درباره تاریخ انسان و چگونگى آفرینش و تاریخ انبیاء همراه با نقشه‏هاى جغرافیایى، و در جلد دوم تفصیل برخى وقایع و حوادث از ولادت عیسى( ع) تا ولادت پیامبر اکرم( ص) و حوادث آستانه بعثت و تاریخ شهرهاى مکه و مدینه و وقایعى از سیره پیامبر( ص) و آثار آن مورد بحث قرار داده است. هدف از طرح این مباحث، به دست دادن فضاى کلى نزول قرآن و عواملى است که منتهى به نزول آیات گردیده است. البته در این مقدمه طولانى به برخى از مباحث علوم قرآنى و آنچه که به شناخت قرآن مربوط مى‏گردد اشاره دارد. بحثهاى تطبیقى میان کتاب انجیل، تورات و اوستا با قرآن از دیگر مباحث این جلد مى‏باشد.

مصادر تفسیر

مفسر در تفسیر خود از تفاسیرى مانند مجمع البیان، صافى، کاشفى، انوار التنزیل بیضاوى، روح البیان، ابو الفتوح رازى، تفسیر کیوان و فخر رازى بهره گرفته است، و از کتابهایى مانند بحار الانوار، حق الیقین مرحوم مجلسى، کافى، جامع عباسى، الفهرست ابن ندیم، اسباب النزول واحدى، انیس الاعلام فخر الاسلام و… مطالبى نقل مى‏نماید. در لغت نیز از مفردات راغب اصفهانى و قاموس بهره مى‏برد.

روش تفسیر

روش کلى وى در تفسیر بر این ترتیب است که بعد از ذکر مقدمه‏اى کوتاه در اهمیت سوره، فضل آن و فضل تلاوت آن، مکى، مدنى بودن، تعداد آیات، تعداد کلمات و حروف آن، به بخش تفسیر مى‏پردازد تفسیر را بعد از ذکر آیه یا آیات، با ترجمه فارسى آنها و توضیح درباره یکایک واژه‏ها، آغاز مى‏کند، در برخى موارد ایشان، اقدام به شرح و تفسیر چند مرحله‏اى مى‏نماید، ابتدا در بحثى اجمالى به بررسى معانى و شرح کلمات و عدد آنها مى‏پردازد، سپس توضیحى در مورد آیات در قالب مقدمه ۱، ۲، ۳ و… و دوباره به سراغ کلمات و فرازها براى توضیح تکمیلى مى‏رود.

در تفسیر از نکات ادبى، ذکر اشعار و امثال فارسى و عربى، وجوه تفسیرى و اقوال مفسرین، قصص، حکایات و شواهدى از اخبار و تاریخ بهره مى‏برد.

ویژگى مهم این تفسیر بهره‏گیرى از معلومات عمومى درباره شناخت ادیان و مقایسه آن با دین اسلام و نیز قرآن مى‏باشد، ویژگى دوم، طرح مطالب تاریخى و نقل قصه‏ها و حکایت‏ها است که مطالعه کتاب را جاذبه بخشیده و تفسیر را خواندنى‏تر کرده است.

شأن نزول را بیشتر از اسباب النزول واحدى و مجمع البیان نقل مى‏کند. در آیات احکام به بسط احکام فقهى نمى‏پردازد، بلکه به ذکر اقوال و مذاهب، مقارنه بین آنها و ترجیح مذهب امامیه همراه با استدلال جزئى و ذکر اسرار مى‏پردازد. از اسرائیلیات پرهیز مى‏نماید. گاه در نقل اقوال به نقد آنان نیز مى‏پردازد، به‏خصوص در نقل از تورات و انجیل و تطبیق آن با قرآن، از نقد آنها غفلت نمى‏ورزد.

به طور معمول بعد از نقل اقوال مفسرین، لغویین و حکایت‏هاى تاریخى، به بیان دیدگاه خود پیرامون موضوع مى‏پردازد بدین جهت گاه به مطالب متفاوت و متفرق( هر آنچه به ذهن مفسر آمده است) در ارتباط با آیه و قرآن مى‏پردازد، از نقل مطالب علمى از تفسیر جواهر طنطاوى تا روزنامه‏ها و مجلات و کتب دیگر، همه و همه در تفسیر آمده‏اند.

مفسر در مقدمه کوتاه خود بیان مى‏دارد که:

۱- در نقل از تورات و انجیل، چاپ لندن سال ۱۹۴۷ م ملاک بوده است.

۲- در شماره آیات، مطابق چاپ قرآن رکن الملکى عمل شده است.

۳- در شماره کلمات و عدد حروف سور بخشى مطابق تفسیر ابو الفتوح رازى و قسمتى مطابق تفسیر تنویر المقباس بوده است.

و بیان مى‏دارد که« ب» علامت اختصارى مفسر مى‏باشد و« ه» دلالت بر انتهى دارد.