توحید در خالقیت

خالقیت و آفریدگاری از صفات خداوند است، این صفت مقتضای براهین اثبات وجود خدا است، زیرا مفاد آن براهین، این است که خداوند مبدأ و عله العلل موجودات است؛ بحث در این است که خداوند در صفت آفریدگاری، شریک ندارد و خالق جهان کسی جز خداوند نیست پس یکى از شاخه‌ هاى توحید، توحید در خالقیت است. [۱]

به عبارت دیگر : توحید در خالقیت‌ یعنى اینکه در جهان هستى، بیش از یک خالق اصیل و مستقل نداریم و خالقیت علل دیگر در طول خالقیت او است و به اذن و فرمان او صورت مى‌ گیرد. [۲]

توحید خالقیت که گاهی از آن به توحید در آفرینش یا توحید در افعال هم تعبیر می‌شود در اصطلاح فلاسفه به معنای این است که همه نظام ها و سنن و علل و معلولات و اسباب و مسبّبات، فعل خدا و کار او و ناشی از اراده خداست. موجودات عالم همچنان که در ذات خود، استقلال وجودی از خدا ندارند در مقام تأثیر و علیّت هم استقلال ندارند.

در نتیجه خدا همانطور که در ذات خود شریک ندارد در فاعلیت نیز شریک ندارد. توحید افعالی مصداق تسبیح مبارک «لا حول و لا قوه الا بالله» است که در فلسفه تحت عنوان قاعده «لامؤثر فی الوجود الا الله» بیان می‌شود. [۳] [۴] [۵] [۶]

آیا عقل توحید در خالقیت را می پذیرد؟

عقل به روشنی بر یگانگی خالق و آفریدگار جهان گواهی می‌دهد، زیرا به مقتضای براهین اثبات وجود خدا ـ به ویژه امکان و وجوب ـ همه موجودات، ممکن، معلول و مخلوق واجب الوجود بالذات (خدا) هستند.

و به مقتضای دلایل توحید ذاتی ، واجب الوجود بالذات، یگانه است. و در نتیجه خالق و آفریدگار جهان کسی جز خداوند نیست. [۷]

قرآن و توحید در خالقیت

قرآن کریم در آیات بسیاری بر یگانگی خداوند در آفریدگاری جهان تأکید نموده است. چنان که فرموده است:

۱. قُلِ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ؛ [۸] بگو خدا آفریدگار همه چیز است، و اوست یکتای غالب.

۲. اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَکِیلٌ؛ [۹] خدا آفریننده هر چیز است، و بر هر چیزی وکیل (قیم و مدبر) است.

۳. ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ خالِقُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ؛ [۱۰] آن خداوند پروردگار شما و آفریدگار هر چیز است، جز او خدایی نیست.

۴. هَلْ مِنْ خالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ؛ [۱۱] آیا جز خداوند آفریدگاری هست؟

۵. رَبُّنَا الَّذِی أَعْطى کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى؛ [۱۲] پروردگار ما کسی است که هستی هر چیزی را به او عطا کرده، و او را هدایت نموده است.

روایات و توحید در خالقیت

روایات اسلامی نیز بر توحید در خالقیت تصریح و تأکید دارند. امام علی (علیه السلام) در این باره فرموده است:

«لم یشرکه فی فطرتها فاطر، و لم یعنه علی خلقها قادر» [۱۳]؛ در آفرینش مورچه (و مانند آن) کسی شریک خداوند نبوده و او را یاری نداده است.

و نیز فرموده است: «و لا شریک له اعانه علی ابتداع عجائب الامور»؛ [۱۴] خداوند شریکی ندارد که در آفرینش شگفتی‌های جهان او را یاری کرده باشد.
و روایات بسیار دیگر…

توحید در خالقیت و نظام علی و معلولی

از همین جا باید اعتراف کرد که انحصار آفرینندگى در خداوند، به معناى انکار سنّت ها در میان پدیده هاى طبیعى نیست، چرا که نظام علت و معلولی در اجزاى جهان ماده به معناى استقلال علّت ها در علیت و ایجاد نیست، بلکه خداوند این قانون را در جهان ماده به وجود آورده و خود او ایجاد کننده این قانون است. خورشید و هوا در رویش زمین مؤثر است، آب هم در رشد گیاه مؤثر است، ولى وجودِ مؤثر و تأثیر گذارى اش همه به اذن خدا و از مظاهر سنت هاى الهى در هستى است.

آنان که توحید در آفرینش را به انکار نظام علّت ها و روابط مادى میان اجزاى جهان تفسیر کرده اند، به خطا رفته اند و از همین رو دین را منکر علم و در مقابل آن قرار داده اند.[۱۵]  پس توحید در خالقیت به معنای نفی اختیار و جبر نیست ،خالق همه افعال خداست بالکل و اراده ما در طول اراده اوست.

پی نوشت:

۱. ربانی گلپایگانی,علی,عقاید استدلالی, سایت اندیشه قم.
۲. سایت حوزه نت.
۳. اسفار، ج ۲، ص ۲۱۹-۲۱۶ .
۴. نهایه الحکمه، ج ۳، ص ۶۷۷ .
۵. مطهری، مجموعه آثار، ج ۲، ص ۱۰۳.
۶. ترکاشوند ،احسان ،توحید و مراتب آن.
۷. ربانی گلپایگانی،علی،عقاید استدلالی،سایت اندیشه قم.
۸. سوره رعد/۱۳، آیه۱۶.
۹. سوره زمر/۳۹، آیه۶۲.
۱۰. سوره یونس/۱۰، آیه۶۲.
۱۱. سوره فاطر/۳۵، آیه۳.
۱۲. سوره طه/۲۰، آیه۵۰.
۱۳. نهج البلاغه، خطبه ۱۸۵.
۱۴. نهج البلاغه، خطبه ۹۱.
۱۵. سبحانی ،جعفر ،ترجمه محدثی ،جواد ،سیمای عقاید شیعه ،ص۵۶.منبع پایگاه اسلام کوئست